Ο συγγραφέας Κώστας Ακρίβος διαβάζει ένα απόσπασμα από το διήγημα του Στράτη Μυριβήλη «Τα Παγανά», ο κόσμος κατανυκτικά σιωπηλός τον ακούει, κάτω από τον Λυκαβηττό, στο ταρατσάκι του σχολείου που έχτισε το 1930 ο Πικιώνης. Εχουν προηγηθεί εξίσου συγκινησιακά φορτισμένες αναγνώσεις διηγημάτων του Μυριβήλη, διηγημάτων που διαδραματίζονται στην περιοχή από τα Εξάρχεια έως τη Νεάπολη. Ο ηθοποιός Κωσταντίνος Γιαννακόπουλος μάς διάβασε στο ίδιο ταρατσάκι την «Καμπουρίτσα» από το Κόκκινο Βιβλίο, τη σπαρακτική ιστορία της ραχιτικής κοπέλας που έζησε, εργάστηκε και πέθανε ολομόναχη στη γειτονιά γύρω από την οδό Σίνα.
Οσο κρατάει η ανάγνωση επικρατεί απόλυτη σιωπή, μόνο περιστασιακά ρίχνουμε κλεφτές ματιές τριγύρω, λες και μπορεί να πάρει το μάτι μας την καμπουρίτσα να διαβαίνει ξανά την αγνώριστη πια οδό Σίνα «με αργά, κουρασμένα βήματα, σκαλωμένη στα ψηλά τακούνια της».
Πιο νωρίς ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Νίκος Βατόπουλος, εν μέσω καταιγίδας , ξεκίνησε την ξενάγησή μας στα Εξάρχεια μέσα από τα διηγήματα του Στράτη Μυριβήλη, από την κατοικία του συγγραφέα στην οδό Ερεσού 59. Σε αυτό το σπίτι, που διατηρείται σχεδόν αναλλοίωτο μέχρι σήμερα, έζησε ο Μυριβήλης από το ’40 εως το ’50. Στη γριά τριανταφυλλιά της αυλής «που έριχνε ακατάσχετα νέα κλωνάρια, που σκέπαζε την αυλή κάθε άνοιξη με τ’ αμέτρητα μπουκέτα της και μοσκοβολούσε όλη η οδός Ερεσού», αφιέρωσε το υπέροχο διήγημά του «Το χρονικό της γριάς τριανταφυλλιάς» από το Γαλάζιο Βιβλίο.
Η οδός Ερεσού είναι μία αντιπροσωπευτική οδός της αστικής Αθήνας η οποία, ακόμη και σήμερα, έχει διατηρήσει ορισμένα από τα αρχοντικά της, και όπως την ανεβαίνουμε τώρα μέσα στη βροχή, με την καθοδήγηση του κ. Βατόπουλου, μέσα από τα μάτια του Μυριβήλη, μετατρέπεται σαν σε ταινία εποχής σε μία γειτονιά που μοσχοβολά τριαντάφυλλα και συμβολίζει την Αθήνα που αλλάζει μέσα από τις στρώσεις των οικογενειακών ιστοριών και τον προσωπικών διαδρομών των ανθρώπων που κατοικούν στα σπίτια της.
Οσο συνεχίζουμε το περπάτημα στις οδούς Θεμιστοκλέους, Εμμανουήλ Μπενάκη, Ζωοδόχου Πηγής, διαπιστώνουμε ότι είναι γειτονιές-παλίμψηστα, με διάφορα στυλ κτιρίων του 20ού αιώνα, που διασώζουν αρκετά κτίρια, κυρίως του Μεσοπολέμου, και όπου ακόμη και τα ερείπια που συναντάμε στη γωνία Ερεσού με Μπενάκη διασώζουν μία κάποια παλαιική γοητεία.
Η δράση τελειώνει στο δημοτικό σχολείο που έχτισε τη δεκαετία του ’30 ο Δημήτρης Πικιώνης, ένα πρώιμο έργο ελληνικού μοντερνισμού που σηματοδοτεί και μία ολόκληρη εποχή για την Ελλάδα, και που χτίζεται μαζί με άλλα 4.000 καινούργια σχολεία στο πλαίσιο της νέας παιδαγωγικής που σχεδιάζει η κυβέρνηση Βενιζέλου.
«Σαν απόμεινε μόνος και ξεμάκρυνε ο θόρυβος και τα γέλια της συντροφιάς, ένιωσε με ευχαρίστηση τη σιωπή της νυχτωμένης Αθήνας να τον τυλίγει με την ησυχία της. Από τα φοιτητικά του χρόνια του άρεσε να περπατά τις μικρές ώρες μέσα στα έρημα σοκάκια, ν’ ακούει τα βήματά του ένα-ένα. Εβλεπε δεξά-ζερβά σε παράταξη τα σπίτια να σωπαίνουν τυλιγμένα στον ίσκιο τους, τα ένιωθε στέρεα και στοργικά πάνω από τον ύπνο των απροστάτευτων ανθρώπων. Σαν σωπάσουν και ακινητήσουν οι άνθρωποι, τότε είναι που ξυπνάνε τα σπίτια, ξαναβρίσκουν όλη τη συγκινητική τους υπόσταση και ζουν την προσωπικότητά τους μέσα στη νύχτα και τη σιωπή».
Οσο ακούμε το απόσπασμα από το διήγημα «Τα παγανά», δηλαδή οι καλικάντζαροι, ρίχνω κλεφτές ματιές πίσω μου, στους δρόμους των Εξαρχείων και της Νεάπολης που περπατήσαμε, αλλά δεν μπορώ πια να αναγνωρίσω σχεδόν τίποτε από την Αθήνα του Μυριβήλη. Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις μπορείς να συνδέσεις τις γειτονιές με συγγραφείς του παρελθόντος, όχι όμως στην Αθήνα και ούτε άλλωστε και στις περισσότερες πόλεις τις Ελλάδας. Η μαγεία της «νυχτωμένης Αθήνας», όπου ο συγγραφέας ένιωθε ότι ξανασυναντούσε τον εαυτό του, υπάρχει πια μόνο στις σελίδες του Γαλάζιου Βιβλίου, η σημερινή εικόνα των δρόμων στους οποίους αναφέρεται ο Μυριβήλης, με τις αταίριαστες πολυκατοικίες και τα εγκαταλειμμένα αρχοντικά θα αποτελέσουν ίσως το σκηνικό άλλων διηγημάτων, του σήμερα.
Ετσι αποκτά ακόμη πιο ιδιαίτερη σημασία αυτή η δράση στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και της Ελληνικής Εταιρείας Περιβάλλοντος και Πολιτισμού. Οι συντελεστές της ξενάγησης, και η εγγονή του Μυριβήλη Χριστίνα Αγγελοπούλου που είχε και την ιδέα της διοργάνωσης, πρόσφεραν μία ρωγμή στον χρόνο με όχημα τα διηγήματα του Μυριβήλη και άλλαξαν, για όσους τυχερούς βρέθηκαν σε αυτή την εκδήλωση, την τοπιογραφία αυτού του κομματιού της Αθήνας.