Χθες το βράδυ κοιμηθήκαμε, επιτέλους, ευχάριστα. Μύρισε βροχή, που δεν έφτασε τελικά μέχρι το παραλιακό χωριό μας, έπεσε κάπου πιο ψηλά, αλλά έστω κι έτσι, μαζί με ένα ευεργετικό θαλασσινό αεράκι, μας δρόσισαν μετά από σχεδόν τρεις μήνες ανυπόφορης ζέστης. Μύρισε φθινόπωρο, σκέφτηκα το πρωί που ξύπνησα, και ξαφνικά, αντί να το χαρώ, με έπιασε πανικός και θλίψη παρόμοια με εκείνη που μας κυρίευε όταν τέλειωναν οι καλοκαιρινές διακοπές και έπρεπε να γυρίσουμε στην Αθήνα γιατί άρχιζε το σχολείο.
Γιατί άραγε; Μήπως επειδή μέσα στην καλοκαιρινή αποχαύνωση είχα αναβάλει για το φθινόπωρο ό,τι μπορούσε -και δεν μπορούσε- να αναβληθεί, και τώρα πρέπει να αντιμετωπίσω ένα σωρό υποχρεώσεις; Μήπως επειδή οι μέρες μίκρυναν ήδη αισθητά, προάγγελος επίσης του τέλους του καλοκαιριού, που έτσι κι αλλιώς δεν το χαρήκαμε όσο θα θέλαμε (αφού τα καλοκαίρια μας έχουν χάσει πια την αθωότητά τους και δύσκολα τα χαιρόμαστε);
Προφανώς δεν είμαι η μόνη που παθαίνει θλίψη όταν πλησιάζει το τέλος του καλοκαιριού. Στη Νέα Υόρκη, όπου ζει, η ανταποκρίτρια του Guardian Φραντσέσκα Κάρινγκτον παρατηρεί ότι η καλοκαιρινή νωθρότητα δίνει τώρα τη θέση της σε ένα είδος πυρετώδους κοινωνικότητας: όλοι θέλουν να πάνε στην παραλία, να πιουν ποτά σε μια ταράτσα, να βγουν ραντεβού, να στριμώξουν στο πρόγραμμά τους ένα Σαββατοκύριακο κάπου μακριά. Υπάρχει μια πανικόβλητη αίσθηση έλλειψης και κατήφειας, του είδους που προκαλεί η επιστροφή στο σχολείο (νάτο πάλι).
Καθώς γλιστράει μέσα από τα δάχτυλά μας, γράφει η Κάρινγκτον στον Guardian, προσκολλώμαστε στην ιδέα του το καλοκαιριού επειδή είναι ξεχωριστή. Είναι μια εποχή κατάλληλη για να νιώσουμε συνδεδεμένοι με τους ανθρώπους, με τη φύση, με τον ήλιο. Είμαστε πιο χαλαροί, πιο ελεύθεροι, πιο άγριοι. «Επειδή είναι καλοκαίρι και όλα είναι πιθανά …», όπως λέει ο βραβευμένος βρετανογκανέζος συγγραφέας Κέιλεμπ Αζούμα Νέλσον περιγράφοντας ένα ειδύλλιο που ανθίζει στο νέο του μυθιστόρημα «Small Worlds» (το πρώτο του βιβλίο, η «Ανοιχτή θάλασσα» κυκλοφορεί στα ελληνικά από το Μεταίχμιο).
Το καλοκαίρι είναι ελπιδοφόρο, είναι διασκεδαστικό, γράφει η αγγλίδα δημοσιογράφος για να παραδεχτεί στη συνέχεια ότι ανέκαθεν ένιωθε μια φυσική απέχθεια για το τέλος του Αυγούστου: «η ωριμότητά του με αηδιάζει όπως τα σάπια φρούτα που γεμίζουν το έδαφος». Και προσθέτει ότι όταν μετακόμισε στις ΗΠΑ, τίποτα δεν την είχε προετοιμάσει για την απελπισία της Ημέρας της Εργασίας (εναλλακτική γιορτή της Εργατικής Πρωτομαγιάς, που γιορτάζεται στις ΗΠΑ και τον Καναδά την πρώτη Δευτέρα του Σεπτεμβρίου -και παραμονή της έναρξης του σχολικού έτους-, οπότε δίνεται η ευκαιρία για μια τριήμερη έξοδο από τις πόλεις): ένα επίσημο τέλος του καλοκαιριού και μια μοχθηρά πρώιμη ημερομηνία του Σεπτεμβρίου, εβδομάδες (μερικές φορές μήνες!) πριν σβήσει ο ήλιος…
Η θλίψη της για το τέλος του καλοκαιριού, λέει η Κάρινγκτον, είναι χειρότερη από ποτέ. Μήπως απλά την επινοεί όπως κι εγώ και μαζί μας πολλοί άλλοι, ακόμη; Οχι, απαντάει η επιστήμη.
Είναι πραγματική η θλίψη για το τέλος του καλοκαιριού
«Οι αυγουστιάτικες εξάρσεις της ψυχικής υγείας είναι κάτι πολύ αληθινό», μας διαβεβαιώνει ο δρ Ντέιβιντ Ροσμάριν, αναπληρωτής καθηγητής Ψυχολογίας στο τμήμα Ψυχιατρικής της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ και ιδρυτής του Κέντρου για το Αγχος. Οι ψυχολόγοι ονομάζουν αυτή την έξαρση -καθώς το καλοκαίρι περνάει στο φθινόπωρο- φθινοπωρινό άγχος ή άγχος της επιστροφής στο σχολείο.
Η κύρια αιτία του, εξηγεί στον Guardian ο αμερικανός ψυχολόγος, είναι το «πεδίο μεταξύ προσδοκιών και πραγματικότητας». Οταν η ρωγμή μεταξύ αυτών των δύο διευρύνεται, «γίνεται αντιληπτή ως, “ωχ, σκ@τ@, κάτι δεν πάει καλά με μένα. Δεν θα έπρεπε να αισθάνομαι έτσι”».
Ωστόσο, υπάρχουν και φυσιολογικοί λόγοι για τις καλοκαιρινές εξάρσεις άγχους, σημειώνει ο Ροσμάριν. Ο ζεστός καιρός κάνει «πιο δύσκολη την επεξεργασία, πιο δύσκολη τη σκέψη», εξηγεί και προσθέτει ότι, «Μερικά από τα σωματικά συμπτώματα του άγχους μπορεί να μιμούνται την ανεξήγητη εφίδρωση και το να είναι πιο δύσκολο να αναπνεύσεις». Οι ρουτίνες των ανθρώπων ανατρέπονται και ο ύπνος επιδεινώνεται, αλλά και τα δύο αυτά μπορούν να οδηγήσουν σε άγχος.
Υπάρχει επίσης πίεση για να αξιοποιήσει κανείς στο έπακρο την καλοκαιρινή σεζόν και πιθανές αυτοκατηγορίες αν νομίζει ότι δεν το έχει κάνει. Στις ΗΠΑ περισσότεροι από τέσσερις στους 10 εργαζόμενους (δηλαδή πάνω από το 40%) δεν παίρνουν την άδειά τους, γεγονός που μπορεί από μόνο του να αποτελέσει πηγή λύπης. «Οι Αμερικανοί είναι πολύ σκληροί με τον εαυτό τους, πολύ υπέρ-κριτικοί και υπέρ-εστιασμένοι στο “τι θα έπρεπε να είχα κάνει, τι θα μπορούσα να είχα κάνει”», λέει ο Ροσμάριν. Λίγο πολύ αυτό συμβαίνει και εδώ σε μας (έστω και αν οι λόγοι μπορεί να διαφέρουν).
Οι προσδοκίες μας, εξάλλου, για τη σεζόν μπορεί να είναι υψηλές. «Το καλοκαίρι είναι αυτό που περιμέναμε όλο το χρόνο», λέει στον Guardian η δημοσιογράφος Τζούλια Κάρμελ, η οποία για δύο χρόνια έγραφε τη στήλη των New York Times, «Summer in the City». «Οι άνθρωποι απλά προσκολλώνται σε πραγματικά ενδιαφέρουσες διασκεδαστικές φαντασιώσεις» για το πώς θα διαφοροποιήσουν αυτή την εποχή από την «κανονική καθημερινή ζωή», όπως λένε.
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τη θλίψη στο τέλος του καλοκαιριού;
Ο ευκολότερος τρόπος για να διώξετε τη θλίψη του καλοκαιριού είναι να περιμένετε με ανυπομονησία το φθινόπωρο, γράφει η Κάρινγκτον στον Guardian. Το «άγχος της επιστροφής στο σχολείο», εξάλλου, μπορεί να είναι επίσης πηγή κινήτρων, αφού συχνά ο Σεπτέμβριος μοιάζει με την αρχή ενός νέου έτους. Οι άνθρωποι επιστρέφουν στα μαθήματα γυμναστικής, ασχολούνται με τα χόμπι τους και εστιάζουν εκ νέου στην εργασία τους.
Το φθινόπωρο προσφέρει επίσης άφθονη διασκέδαση. Στο επικό δοκίμιο του Κόλιν Νίσαν, «It’s Decorative Gourd Season, Motherfuckers», που παρωδεί τους ενθουσιώδεις θαυμαστές του φθινοπώρου, ο χιουμορίστας συγγραφέας λέει ότι «αισθάνεται πιο ζωντανός το φθινόπωρο». Τρέχει να μαζέψει μήλα και να χωθεί σε καλαμποχώραφα με τον ίδιο τρόπο που άλλοι παρατάνε τα πάντα το καλοκαίρι για να πάνε στην παραλία. Το φθινόπωρο είναι η ώρα της θαλπωρής, λέει, με τα κεχριμπαρένια χρώματα, τα πουλόβερ και ναι, τις κολοκύθες… Η συμβουλή του προς τους μελαγχολικούς λάτρεις του καλοκαιριού; Αγκαλιάστε το φθινόπωρο. Γιατί «έχει πολλά να προσφέρει. Οι άνθρωποι μπορεί να το ξεγράφουν ως μεταβατική περίοδο … Θα συνιστούσα να αντιμετωπίζετε πραγματικά το φθινόπωρο στοργικά και όμορφα, με τον σεβασμό που του αξίζει», τονίζει.
Ο καθηγητής Ντέιβιντ Ροσμάριν, από την πλευρά του, συνιστά τέσσερα βήματα για τη διαχείριση του άγχους του τέλους του καλοκαιριού. Το πρώτο είναι να εντοπίσετε τι σας φοβίζει. «Μήπως συμβαίνει επειδή χάσατε το καλοκαίρι; Μήπως φοβάστε το φθινόπωρο που θα έρθει; Υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο θέμα, όπως οι εκλογές;» λέει. (Εχουν και οι Αμερικανοί τα βάσανά τους, να τα λέμε κι αυτά).
Το δεύτερο βήμα είναι να μοιραστείτε τα συναισθήματά σας με έναν ψυχολόγο, με έναν φίλο ή με ένα μέλος της οικογένειάς σας. Μπορεί να σας πουν ότι αισθάνονται το ίδιο, κάνοντάς σας να νιώσετε λιγότερο μόνοι. Το τρίτο βήμα είναι να αγκαλιάσετε αυτά τα συναισθήματα. «Νιώθετε άγχος; Σε όλους συμβαίνει», λέει ο Ροσμάριν και τονίζει ότι: «Το άγχος χειροτερεύει όταν το καταπιέζεις και βελτιώνεται όταν το αποδέχεσαι».
Οσο για το τέταρτο βήμα, είναι το πιο δύσκολο, αφού απαιτεί να αφήσετε τον έλεγχο. Ωστόσο, σύμφωνα με τον αμερικανό καθηγητή Ψυχολογίας και τα τέσσερα βήματα μαζί «μετατρέπουν το άγχος σε καταλύτη για βασική ανάπτυξη σε διάφορους τομείς της ζωής».
Παρόλα αυτά … μου λείπει πολύ το καλοκαίρι. Τι να κάνω;
Τα τέσσερα βήματα του Ροσμάριν, θα της ήταν πιο απλά το καλοκαίρι, παραδέχεται η Κάρινγκτον στον Guardian. Γιατί πράγματι, τότε είναι εύκολο να αφήσεις τον έλεγχο. Οταν έξω είναι υπέροχα, τα πράγματα έχουν λιγότερη σημασία. Και είναι εύκολο να νιώθεις ανθρωπινά όταν ο ήλιος σου χαϊδεύει τα άκρα. Ο Ροσμάριν υποθέτει ότι η δημοσιογράφος του Guardian (όπως και πολλοί άλλοι) στην ουσία φοβάται μήπως χάσει όλη αυτή την ελαφρότητα και τη σύνδεση. «Η απάντηση είναι ότι μπορείς να το κάνεις», λέει ο αμερικανός ψυχολόγος. «Μπορούμε να αφήσουμε αυτή την ανάγκη και να επιστρέψουμε σε αυτή τον επόμενο Μάρτιο», υποστηρίζει.
Μπορούμε επίσης να κάνουμε αυτές τις τελευταίες πολύτιμες εβδομάδες να μετρήσουν. Η δημοσιογράφος των New York Times Τζούλια Καρμέλ προτείνει να φτιάξουμε μια σύντομη, διαχειρίσιμη λίστα: «Αυτό που σε παραλύει είναι το να έχεις πάρα πολλά που θέλεις να κάνεις», επισημαίνει. Μια λίστα, για παράδειγμα, μπορεί να περιέχει απλά το να πάτε για κολύμπι, να δοκιμάσετε εκείνο το νέο εστιατόριο, να περάσετε μια μέρα στο πάρκο με έναν φίλο, με άλλα λόγια μερικές καλές στιγμές.
Τι είναι αυτό που κάνει μια καλή στιγμή; «Το να κάνεις κάτι που αγαπάς με κάποιον που αγαπάς, είναι η πιο βασική έννοια στον κόσμο. Και μπορείς να το κάνεις οπουδήποτε. Μπορείς να κάθεσαι στον καναπέ σου για μια εβδομάδα μαζί με τον καλύτερο φίλο σου και τότε αυτό είναι ένα καλό καλοκαίρι», είναι η απάντηση.
Για σκεφτείτε. Στην πραγματικότητα μερικά από τα πράγματα που αγαπάμε το καλοκαίρι, μας είναι διαθέσιμα όλο τον χρόνο. Αλλά περιέργως τα εκτιμούμε περισσότερο μόνο και μόνο επειδή οι μέρες είναι πιο ζεστές. Οσο, δε, για τα πράγματα που πραγματικά είναι πιο διασκεδαστικά όταν έχει ήλιο, υπάρχει πάντα η επόμενη χρονιά. Αυτό είναι το κλειδί, μην το ξεχνάτε.