«Η σύγχρονη φωτογραφική μηχανή και το αυτοκίνητο ήταν δύο προϊόντα της δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης. Και τα δύο μάς έδωσαν μια νέα αντίληψη του χώρου και του χρόνου», δήλωσε ο Φιλίπ Σεκλιέρ, ένας από τους επιμελητές της έκθεσης Autophoto, η οποία παρουσιάζεται μέχρι 24 Σεπτεμβίου 2017 στο Fondation Cartier στο Παρίσι.
Με περίπου 500 έργα από 100 δημιουργούς, η Autophoto εξετάζει την ιστορία της σχέσης της φωτογραφίας με το αυτοκίνητο, από το 1900 μέχρι σήμερα. Πρόκειται για ένα τεράστιο θέμα, το οποίο ο Σεκλιέρ και οι συνεργάτες του πλησιάζουν θεματικά και χρονολογικά, από πρωτοπόρους της φωτογραφίας του 20ού αιώνα, όπως ο Μαν Ρέι και ο Μπρασάι, μέχρι σύγχρονους φωτογράφους, όπως ο Ιάπωνας Χιρόσι Σουτζιμότο.
Η έκθεση αναφέρεται στο πώς άλλαξε η στάση της κοινωνίας απέναντι στα αυτοκίνητα, αλλά επίσης παρέχει μια επισκόπηση των σημαντικών εξελίξεων της ίδιας της φωτογραφίας στον αιώνα που πέρασε.
Το πρώτο αυτοκίνητο στον κόσμο εφευρέθηκε την δεκαετία του 1880 από τον γερμανό μηχανικό Καρλ Μπεντς, τα αυτοκίνητα όμως έγιναν ευρέως διαθέσιμα στις αρχές του 20ού αιώνα. Γι’ αυτό και στην έκθεση παρουσιάζονται φωτογραφίες από το 1900 και μετά.
Το 1902, αεροδυναμικά αυτοκίνητα ικανά για υψηλές ταχύτητες, όπως το Baker Electric Torpedo, ανταγωνίζονταν ήδη σε αγώνες και ο γάλλος ερασιτέχνης φωτογράφος Ζακ Ανρι Λαρτίγκ ήταν ένας από τους πολλούς καλλιτέχνες που παθιάστηκαν με την εκλεπτυσμένη αισθητική τους, γράφει το BBC.
Στο Autophoto παρουσιάζεται μία από τις πιο διάσημες φωτογραφίες του Λαρτίγκ (αυτή επάνω) από το Grand Prix του Automobile Club de France σε ένα σιρκουί του 1912 στην λουτρόπολη της Διέπης. Την είχε βγάλει τοποθετώντας την κάμερά του παράλληλα με τον δρόμο, ώστε να ακολουθεί την κίνηση του αυτοκινήτου.
Από τεχνική άποψη, είναι μια αποτυχία: ο οδηγός και το αμάξωμα είναι στο επίκεντρο, ο δρόμος και οι θεατές, όμως, είναι θολοί και οι πίσω τροχοί του οχήματος παραμορφωμένοι.
Ωστόσο, αυτά τα «λάθη» ενισχύουν απλώς την λαμπρή εντύπωση που περνάει η εικόνα για ένα ταξίδι με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Για την ιστορία, το Grand Prix που φωτογράφισε ο Λαρτίγκ κέρδισε ένα Peugeot τρέχοντας με ταχύτητες πάνω από 160χλμ/ώρα.
Χαμένοι αυτοκινητόδρομοι
Η ταχύτητα είναι ένας από τους πολλούς λόγους που κάνουν γοητευτικό το αυτοκίνητο. Ένας άλλος είναι ο ρομαντισμός του ανοικτού δρόμου. Η οδήγηση σε μια άδεια εθνική οδό, που ανιχνεύεται στη γενιά των μπίτνικ της δεκαετίας του 1950, εξακολουθεί να προκαλεί μια αίσθηση ελευθερίας που σε απαλλάσσει από τις πιέσεις και τις ανησυχίες της καθημερινής ζωής.
Αυτή η ιδέα συνοψίζεται στον τίτλο του μυθιστορήματος «Στον Δρόμο» (κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις Πλέθρον) του αμερικανού συγγραφέα Τζακ Κέρουακ που κυκλοφόρησε το 1957 αλλά και στους «Αμερικανούς», το αριστουργηματικό λεύκωμα του Ρόμπερτ Φρανκ που εκδόθηκε την επόμενη χρονιά στη Γαλλία.
«Ο ήρεμος κι ευγενικός Ελβετός», υπήρξε αναμφισβήτητα ο πιο σημαντικός φωτογράφος του 20ου αιώνα. «…μ’ εκείνη τη μικρή φωτογραφική μηχανή του, που την κρατάει με το ένα χέρι, κατάφερε να ρουφήξει ένα θλιμμένο ποίημα μέσα από την Αμερική και να το μεταφέρει στο φιλμ, παίρνοντας τη θέση του ανάμεσα στους τραγικούς ποιητές του κόσμου», έγραψε ο Τζακ Κέρουακ, προλογίζοντας το επικό έργο του Φρανκ.
Το 1955, πολύ πριν διαβάσει το μυθιστόρημα του Κέρουακ, ο Ρόμπερτ Φρανκ εξασφάλισε μια υποτροφία του Ιδρύματος Γκούγκενχαϊμ με την οποία χρηματοδότησε μια σειρά ταξιδιών στις ΗΠΑ τα επόμενα δύο χρόνια. Κατά τη διάρκειά τους, έκανε 28.000 λήψεις, από τις οποίες επέλεξε μόνο 83 που παρουσιάζονται στο λεύκωμά του.
Σε μία από αυτές κατέγραψε μια γραμμή συναρμολόγησης στο εργοστάσιο River Rouge της Ford στο Ντιτρόιτ. Αυτή η διάσημη φωτογραφία δεν περιλαμβάνεται στην έκθεση Autophoto, υπάρχει, όμως, ένα άλλο πλάνο του Φρανκ από το εργοστάσιο της Ford.
Παράλληλα με την τεκμηρίωση της παραγωγής, η Autophoto εξετάζει επίσης την επίδραση του αυτοκινήτου στο τοπίο: η έκθεση είναι γεμάτη με φωτογραφίες φαινομενικά ατελείωτων εθνικών οδών και γεφυρών δρόμων.
Λαμπρό δείγμα αυτού του θέματος είναι και η σειρά των 34 ασπρόμαυρων εναέριων φωτογραφιών σε κενούς χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων στο Λος Άντζελες, του αμερικανικού καλλιτέχνη Έντουαρντ Ρούσα. Το «Thirtyfour Parking Lots» ήταν ένα από τα 17 βιβλία του καλλιτέχνη που κυκλοφόρησαν τις δεκαετίες του ’60 και του ’70.
Σταδιακή απογοήτευση
Όπως και ο Ρούσα, πολλοί μεγάλοι φωτογράφοι του 20ου αιώνα, από τον Μαν Ρέι μέχρι τον Μάρτιν Παρ, εμπνεύστηκαν από τα αυτοκίνητα και την κουλτούρα τους. Ωστόσο ο «πρύτανης» του είδους είναι αναμφισβήτητα ο Γουίλιαμ Έγκλεστον, ο φωτογράφος από το Μέμφις του Τενεσί, που «επέβαλε» το χρώμα στην καλλιτεχνική φωτογραφία, γνωστός και ως ο δάσκαλος του «ποιητικού στιγμιότυπου».
Στα μέσα της δεκαετίας του ‘60, ο Έγκλεστον και ο φίλος του Γουόλτερ Χοπς άρχισαν να ταξιδεύουν με αυτοκίνητο στην δυτική ακτή των ΗΠΑ. Ο Χοπς οδηγούσε ενώ ο Έγκλεστον ήταν συνοδηγός με την κάμερά του έτοιμη. Αργότερα οι φωτογραφίες αυτές εκδόθηκαν στη σειρά λευκωμάτων με τίτλο Los Alamos. Έξι εικόνες αυτής της σειράς παρουσιάζονται στην έκθεση.
Οι φωτογραφίες του χαρακτηρίζονται συχνά από ένα είδος ανέμελης διάθεσης – μια σύγχρονη ενσάρκωση, της ιταλικής αναγεννησιακής αντίληψης της sprezzatura (συμπεριφορά κάποιου που δείχνει ότι δεν νοιάζεται για την εικόνα του παρότι συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο). Πολλές από αυτές είναι αποσπασματικές, επικεντρωμένες, για παράδειγμα, σε έναν προβολέα ή σε έναν καθρέφτη οπισθοπορείας.
Με την ευρύτερη έννοια, όμως, η σχέση της φωτογραφίας με το αυτοκίνητο χαρακτηρίζεται ιστορικά από μια βαθμιαία απογοήτευση. Για μεγάλο μέρος του περασμένου αιώνα, το αυτοκίνητο αντιπροσώπευε κάτι λαμπερό και συναρπαστικό, όπως αποκαλύπτουν φωτογραφίες με αυτοκίνητα και κινηματογραφικούς αστέρες όπως η Μέριλιν Μόνροε και ο Στιβ ΜακΚουίν. Το αυτοκίνητο αποτελούσε, εξάλλου, ισχυρό status symbol -όπως στις φωτογραφίες του Μαλίκ Σιμπιμπέ από το Μάλι- και εξακολουθεί να είναι για πολλούς, ακόμα και σήμερα.
Ωστόσο, καθώς ο 20ός αιώνας προχωρούσε και οι ανησυχίες για τον αντίκτυπο των αυτοκινήτων στο περιβάλλον μεγάλωναν, η φήμη τους άρχισε να μειώνεται. Εκτός αυτού, το μποτιλιάρισμα μπήκε στη ζωή μας. Υπάρχει άραγε κανείς στον κόσμο που το απολαμβάνει;
Η επανεκτίμηση του αυτοκινήτου αποτυπώνεται με ακραίο τρόπο στη σειρά φωτογραφιών του Χιρόσι Σουτζιμότο, με τίτλο «On the Beach». Το 1990, ο ιάπωνας φωτογράφος επισκέφθηκε τη Νέα Ζηλανδία. Μια μέρα, περπατώντας σε μια όμορφη, ερημική παραλία, αντίκρισε εκατοντάδες μυστηριώδη αντικείμενα, διασκορπισμένα στην άμμο.
Παρατηρώντας τα καλύτερα είδε ότι ήταν μέρη παλιών αυτοκινήτων, ίσως από την δεκαετία του ‘60, που είχαν διαβρωθεί. Γοητευμένος από τα σχήματά τους και τον ελεγειακό τους χαρακτήρα, ο Σουτζιμότο άρχισε να τα φωτογραφίζει δημιουργώντας ένα είδος memento mori για την αυτοκινητοβιομηχανία.
«Η θέα αυτών των κατασκευασμένων αντικειμένων που αφήνονται να σαπίζουν είναι φοβερή και ταυτόχρονα όμορφη», δήλωσε αργότερα, «Δεν χρειάζεται πολύς χρόνος για την αποσύνθεση του πολιτισμού. Αρκούν μερικές δεκαετίες για να αποσυντεθεί το αυτοκίνητο, ένα σύμβολο του σύγχρονου πολιτισμού μας, σε ένα τίποτα».