Σε περισσότερες από 100 χώρες, αυτή την εβδομάδα, έχουν προγραμματιστεί εκδηλώσεις με αφορμή την Διεθνή Ημέρα Γιόγκα, η οποία γιορτάστηκε για πρώτη φορά το 2015, όταν ο ινδός πρωθυπουργός Ναρέντρα Μόντι κατάφερε να πείσει τον ΟΗΕ να την θεσμοθετήσει.
Από το 2014, που ανέβηκε στην εξουσία, ο εθνικιστής ηγέτης των Ινδουιστών έχει αναλάβει πρωτοβουλίες για την προώθηση της γιόγκα, την οποία ο ίδιος ασκεί καθημερινά, ως σημαντικό κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού της Ινδίας.
«Πολλές χώρες που δεν γνωρίζουν τη γλώσσα, την παράδοση ή τον πολιτισμό μας συνδέονται τώρα με την Ινδία μέσω της γιόγκα», δήλωσε ο κύριος Μόντι σε ένα πλήθος δεκάδων χιλιάδων πιστών στην πόλη Λάκναου, πρωτεύουσα και μεγαλύτερη πόλη της ινδικής πολιτείας Ούταρ Πραντές, πραγματοποιώντας μαζί τους διάφορες στάσεις.
Και ενώ ορισμένοι επικριτές του λένε ότι η προώθηση της γιόγκα είναι μέρος μιας ευρύτερης πολιτικής ατζέντας, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο Ινδός πρωθυπουργός έχει δίκιο όταν λέει ότι η γιόγκα είναι ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά προϊόντα που εξάγει η χώρα του.
Πώς, όμως, εξαπλώθηκε η γιόγκα; Και οι στάσεις, στις οποίες ασκούνται, σήμερα, οι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, αντιπροσωπεύουν άραγε με ακρίβεια την ινδική παράδοση;
Από τη «μπύρα-γιόγκα» με ένα παγωμένο ποτήρι μπύρα στο χέρι, που ξεκίνησε από τους χίπστερς του Βερολίνου για να φθάσει στις παραλίες της Αυστραλίας, μέχρι την «γυμνή γιόγκα» που προκαλεί φρενίτιδα από τη Χαβάη μέχρι τη Νέα Ζηλανδία και τη γιόγκα μαζί με το σκυλί σου, υπάρχει πλέον μια σειρά από παραλλαγές της κλασικής πρακτικής που εφαρμόζονται στο εξωτερικό.
«Πόσοι άνθρωποι γνωρίζουν ακριβώς τι είναι η γιόγκα;», αναρωτιέται ο Δρ Μάνμαθ Γκαρότε, διευθυντής του Ινστιτούτου Lonavla Yoga, που βρίσκεται νοτιοανατολικά της Βομβάης. «Η ολοκλήρωση της προσωπικότητας είναι ο πρωταρχικός στόχος της γιόγκα», είπε στο BBC Radio 4, τονίζοντας ότι οι πέντε πτυχές της «προσωπικότητας», που «θα πρέπει να λειτουργούν αρμονικά», είναι σωματικές, πνευματικές, συναισθηματικές, κοινωνικές και πνευματικές.
Οι σωματικές πτυχές της γιόγκα -οι οποίες βελτιώνουν την ευελιξία της σπονδυλικής στήλης, των αρθρώσεων και των μυών- είναι σημαντικές, προσθέτει, αλλά η λειτουργία των «ασάνας» (στάσεων) ωφελεί, τελικά, και το μυαλό.
«Οταν είστε σε θέση να σταθεροποιήσετε το μυαλό σας, μπορείτε να επιτύχετε την πλήρη εξάλειψη του πόνου», λέει ο ινδός γιόγκι, «και στη συνέχεια προχωράτε στην επίτευξη αιώνιας ειρήνης». Βέβαια μια τέτοια προχωρημένη επιδίωξη μάλλον δεν βρίσκεται στο επίκεντρο της σκέψης όσων κάνουν γιόγκα κυρίως για άσκηση.
Ακόμα, μπορεί να εκπλαγούν από το γεγονός ότι πολλές από τις πιο γνωστές ασάνας συμπεριλαμβανομένου του «Χαιρετισμού στον Ήλιο», που σήμερα θεωρείται αναπόσπαστο κομμάτι της πρακτικής της γιόγκα, δεν υπάρχουν στα αρχαία κείμενα. Σύμφωνα με τον δρ Τζιμ Μάλινσον, ερευνητή ιστορίας της γιόγκα, που διδάσκει στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου (SOAS), άρχισαν να διδάσκονται μόνο γύρω στην δεκαετία του 1930: «Δημοφιλείς στάσεις, όπως η Αστάνγκα γιόγκα Βινιάσα-Φλόου, είναι επίσης σύγχρονες ενσαρκώσεις», λέει, «βρίσκουμε στοιχεία τους σε παλαιότερα κείμενα και ιστορικές πηγές, αλλά όσον αφορά στη γιόγκα, πολλά μέρη τους είναι σύγχρονες καινοτομίες».
Ο δρ Μαρκ Σίνγκλετον, επίσης, ερευνητής στη σύγχρονη ιστορία της γιόγκα στο SOAS, υποστηρίζει, εξάλλου, ότι οι ασκήσεις της σουηδικής και της δανικής γυμναστικής είχαν ιδιαίτερη επιρροή στις πρακτικές της ινδικής γιόγκα. Η ευρέως διαδεδομένη «ενασχόληση με την φυσική κατάσταση» στις αρχές του 19ου αιώνα συνέπεσε με τις εξελίξεις στη φωτογραφία, οι οποίες επέτρεψαν να διαδοθούν εύκολα εικόνες των στάσεων και των ασκήσεων μεταξύ της Ινδίας και της Δύσης.
«Αυτό σημαίνει ότι στην πορεία αναπόφευκτα οι ευρωπαϊκές έννοιες της γυμναστικής και του bodybuilding μπερδεύτηκαν με τις ινδικές στάσεις», γράφει ο βρετανός ερευνητής στην ακαδημαϊκή ιστοσελίδα The Conversation, «Και αυτό που πολλοί από εμάς γνωρίζουμε σήμερα ως γιόγκα είναι εν μέρει αποτέλεσμα αυτής της ανάμειξης», υποστηρίζει.
Η γιόγκα στην Ινδία εφαρμόστηκε για πρώτη φορά από ασκητές, υπάρχουν σαφείς αναφορές σε κείμενα που γράφτηκαν πριν από 2.500 χρόνια. Για εκείνους, η γιόγκα είχε «απόλυτη σχέση με την σταθερότητα και την ακινησία» και όχι με το είδος των δυναμικών κινήσεων, που προτείνουν τα σύγχρονα γυμναστήρια της γιόγκα, λέει ο δρ Μάλινσον.
Με την πάροδο του χρόνου οι πρακτικές εξελίχθηκαν, τα τελευταία 100 χρόνια, ειδικά, στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης η γιόγκα έχει υποστεί σημαντικές αλλαγές και οι στάσεις του σώματος απέκτησαν μεγαλύτερη σημασία. Γιόγκι – ασκητές, που κάθονται ακίνητοι για ημέρες, εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμη και σήμερα στην Ινδία, αλλά η μαζική συμμετοχή και των Ινδών στη γιόγκα συνέβη τον 20ο αιώνα, όπως και στον υπόλοιπο κόσμο.
Ο Σουάμι Βιβεκενάντα είναι ο άνθρωπος που έφερε την ινδουιστική πρακτική στη Δύση. Το 1894, ο μοναχός από την Καλκούτα ταξίδεψε στο Σικάγο, όπου μίλησε στη διάσκεψη του λεγόμενου «Κοινοβουλίου των Θρησκειών» (Parliament of Religions) για την Ινδία και τον Ινδουισμό, και στη συνέχεια έκανε μια περιοδεία στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το βιβλίο του «Raja Yoga» γράφτηκε στο Μανχάταν το 1896 και είχε σημαντικό αντίκτυπο στην κατανόηση της γιόγκα.
Τις επόμενες δεκαετίες και άλλοι δάσκαλοι και μαθητές Ινδών γκουρού άρχισαν να ταξιδεύουν στην Ευρώπη και την Αμερική. Και αργότερα, τη δεκαετία του 1960, οι χίπις που κατέληγαν σε ινδικά άσραμ και οι εικόνες των Beatles όταν επισκέφτηκαν τον Μαχαρίσι μαχές Γιόγκι στην πόλη Ρισικές, το 1968, έστρεψαν ακόμη περισσότερο την προσοχή του κόσμου διεθνώς στην πνευματικότητα των Ινδών και, φυσικά, στη γιόγκα.