Έχετε δει παιδάκια ξαπλωμένα στο έδαφος να παρακολουθούν στρατιές από μυρμήγκια εν δράσει; Το έκανα κι εγώ όταν ήμουν πιτσιρίκι, ήταν ίσως η πιο αγαπημένη μου καλοκαιρινή ασχολία και θύμωνα όταν άκουγα τη μαμά μου να κουβεντιάζει με τις θείες μου για τους καλύτερους τρόπους εξολόθρευσης των μυρμηγκιών. Αντίθετα εγώ, που ήθελα να γίνω μυρμηγκολόγος, τα τάιζα, τους έδινα στάχια για να φτιάχνουν τοίχους στην μυρμηγκοφωλιά τους, τους έβαζα ξυλαράκια – γέφυρες για να φύγουν από το κούτσουρο που καιγόταν στη φωτιά –ακόμα το κάνω- αν τυχόν είχαν εγκλωβιστεί μέσα στο τζάκι που άναβε η γιαγιά μου τα πρωινά. Ειλικρινά δεν ξέρω αν υπάρχουν άλλα έντομα που να γοητεύουν τους ανθρώπους τόσο πολύ όσο τα μυρμήγκια. Είναι απίστευτοι τύποι, συμφωνείτε, έτσι δεν είναι;
Επίσης έχουν τρομερή δύναμη, μπορούν να μεταφέρουν πράγματα με βάρος πολλαπλάσιο του δικού τους σωματικού βάρους, γενικά έχουν πολύ μυαλό και μπορούν να τα βγάλουν πέρα ακόμα και σε ιδιαίτερα περίπλοκες συνθήκες. Για παράδειγμα, αν δώσετε σε ένα μυρμήγκι ένα κομματάκι από μπισκότο θα το μεταφέρει χαλαρά σαν αρσιβαρίστας στην φωλιά του. Αν πάλι του δώσετε ένα μεγαλύτερο κομμάτι, θα προσπαθήσει να το σύρει κι αυτό στη μυρμηγκοφωλιά, αλλά μπορεί να την πατήσει και να αρχίσει να περιπλανιέται τραγικά σε λάθος κατεύθυνση.
Αυτά τα πειράματα όμως δεν τα κάνουν μόνον περίεργα πιτσιρίκια που πλήττουν τις ημέρες των διακοπών στο βουνό. Τα κάνουν και οι επιστήμονες. Καλώς ήρθατε λοιπόν σε ένα ακόμη επεισόδιο της σειράς «Οι επιστήμονες υποβάλουν τα μυρμήγκια σε δοκιμασίες», όπως το «Τι θα συμβεί αν τους κολλάγαμε μικρά ξυλοπόδαρα» ή «Τι θα έκαναν αν τους βάζαμε μικροσκοπικές κίτρινες παρωπίδες»… Το σημερινό έχει τίτλο «Τι θα συμβεί αν τα εξαναγκάσουμε να κάνουν στροφή 90 μοιρών για να φτάσουν στη φωλιά τους περπατώντας με την όπισθεν εξαιτίας ενός γιγαντιαίου ψίχουλου;»
Η απλή απάντηση είναι ότι χάνουν τον προσανατολισμό τους. Σύμφωνα με δημοσίευμα της ιστοσελίδας Popular Science, τα μυρμήγκια απομνημονεύσουν το οπτικό πεδίο τους καθώς περπατούν, και όταν επιστρέφουν στη φωλιά τους πλοηγούνται με βάση την όραση. Αλλά τα μυρμήγκια δεν προχωρούν πάντα προς τα εμπρός. Όταν προσπαθούν να μεταφέρουν ένα κομμάτι τροφής πάρα πολύ μεγάλο για να το κουβαλήσουν κρατώντας το μπροστά τους, στρίβουν και το σέρνουν προς τα πίσω. Αυτό όμως αχρηστεύει τα οπτικά τους ερεθίσματα. Όταν όμως βρίσκονται στο φυσικό τους περιβάλλον μπορούν να βρουν το δρόμο για το σπίτι τους. Το ερώτημα είναι, πώς τα καταφέρνουν;
Μια διεθνής ομάδα επιστημόνων διερεύνησε το ζήτημα μελετώντας μυρμήγκια της ερήμου (Cataglyphis velox) κοντά στη Σεβίλλη της Ισπανίας. Και πρόσφατα δημοσίευσαν τα ευρήματά τους στο περιοδικό Current Biology. Τα μυρμήγκια, όπως εξάλλου και οι άνθρωποι, συγκινούνται από τα μπισκότα. Για να τα εκπαιδεύσεις λοιπόν να ακολουθήσουν μια συγκεκριμένη πορεία, μπορείς απλά να τοποθετήσεις ψίχουλα μπισκότου σε μια θέση αρκετά μέτρα μακριά από τη φωλιά τους και να βάλεις εμπόδια κατά μήκος της διαδρομής ώστε να αναγκαστούν να πάνε εκεί που θέλεις. (Το έχω κάνει, ήταν το αγαπημένο μου πείραμα, μα ναι, έπρεπε να έχω γίνει μυρμηγκολόγος, σας λέω).
Μόλις έφτασαν στο σημείο που ήταν τα μπισκότα και φορτώθηκαν τα ψιχουλάκια των διαφόρων μεγεθών, οι επιστήμονες ανάγκασαν τα μυρμήγκια να ακολουθήσουν μια διαφορετική διαδρομή για να επιστρέψουν στη φωλιά τους. Στο μονοπάτι που είχαν φτιάξει υπήρχε και μια απότομη στροφή 90 μοιρών. Καθώς προχωρούσαν λοιπόν έπρεπε να προσαρμόσουν την πορεία τους.
Backwards ants get lost από PopSci
Τα μυρμήγκια με τα μικρά κομμάτια περπατούσαν προς τα εμπρός όπως συνήθως και έστριψαν μια χαρά στη στροφή των 90 μοιρών. Αλλά εκείνα που περπατούσαν με την όπισθεν σέρνοντας μεγαλύτερα ψίχουλα, έχασαν τις στροφές τους, συνεχίζοντας στην ίδια κατεύθυνση που είχαν πάρει. Γιατί όταν προχωράνε προς τα πίσω, τα μυρμήγκια δεν είναι σε θέση να αναγνωρίσουν το περιβάλλον τους ανάποδα και δεν συνειδητοποιούν ότι θα πρέπει να στρίψουν για να πάνε στη φωλιά τους. Συμβαίνει το ίδιο, αν τα οδηγήσεις σε μια νέα θέση. Τα μυρμήγκια που κινούνται προς τα εμπρός μπορούν να χρησιμοποιούν τα οπτικά ερεθίσματα για να επιστρέφουν, αλλά όταν κινούνται προς τα πίσω πάνε σε λάθος κατεύθυνση.
Παρόλα αυτά έχουν έναν άσο κρυμμένο στο μικροσκοπικό τους «μανίκι»: κρυφοκοιτάζουν, ναι, ναι, αυτό κάνουν! Περίπου το ένα τρίτο των μυρμηγκιών που περπατούσαν με την όπισθεν σε αυτά τα πειράματα άφηναν κάτω τα κομμάτια του μπισκότου τους για να ρίξουν μια ματιά γύρω τους. Έκαναν μερικά βήματα γύρω-γύρω, πήγαιναν ξανά πίσω εκεί που είχαν αφήσει το μπισκότο και αυτή τη φορά το έσερναν προς τη σωστή κατεύθυνση. Μόλις έβρισκαν μια ευθεία πορεία προς τα πίσω, την ακολουθούσαν χρησιμοποιώντας ως ουράνια πυξίδα τη θέση του ήλιου. Την ίδια τεχνική χρησιμοποιούν μάλιστα και τα σκαθάρια για να κουβαλήσουν σβόλους κοπριάς τραβώντας τους προς τα πίσω.
Όταν οι ερευνητές χρησιμοποίησαν έναν καθρέφτη για να αλλάξουν την κατεύθυνση των ακτίνων (κρύβοντας ταυτόχρονα τις πραγματικές ακτίνες του ήλιου), τα μυρμήγκια προσαρμόζονταν στην ψεύτικη θέση του ήλιου και άλλαζαν αμέσως πορεία.
Μόλις ρίξουν λοιπόν μια ματιά, τα μυρμήγκια γνωρίζουν ακριβώς πού πρέπει να πάνε και επιστρέφουν στη φωλιά τους με την όπισθεν όπως και εκείνα που προχωρούν κανονικά προς τα εμπρός, πράγμα που ίσως δεν φαίνεται και πολύ επαναστατικό αφού απλά μια στροφή γύρω-γύρω τα βοηθάει να καταλάβουν προς τα πού πρέπει να κατευθυνθούν. Όμως το γεγονός ότι τα μυρμήγκια μπορούν να βλέπουν μπροστά τους, να αναγνωρίζουν προς τα πού πρέπει να πάνε, να γυρίζουν γύρω-γύρω και μετά να ξαναπαίρνουν το μπισκοτάκι τους για να το σύρουν προς τη σωστή κατεύθυνση είναι πραγματικά μια εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία.
Σημαίνει ότι μπορούν να μεταφράσουν μια απλή αίσθηση για τον ποιο δρόμο πρέπει να ακολουθήσουν σε μια πιο ολιστική αίσθηση για το πού ακριβώς βρίσκονται στον κόσμο. Είναι κάτι σαν τη διαφορά ανάμεσα στο να γνωρίζεις ότι για να φτάσεις στο σπίτι σου θα πρέπει να πας πρώτα δεξιά, μετά πάλι δεξιά και μετά αριστερά και στο να κατανοείς που βρίσκεσαι εσύ και που βρίσκεται το σπίτι σου μέσα στο χώρο και να είσαι σε θέση να πας από το ένα σημείο στο άλλο, χωρίς συγκεκριμένη διαδρομή.
Τα μυρμήγκια φαίνεται ότι έχουν τη δυνατότητα να κατανοούν τη θέση τους στο σύμπαν, κάτι που είναι πραγματικά εκπληκτικό. Γιατί είναι πολύπλοκο. Όμως ακόμη πιο εκπληκτικό είναι το γεγονός ότι οι επιστήμονες όχι μόνο γνωρίζουν τι είδους μπισκοτάκια προτιμούν τα μυρμήγκια αλλά ξέρουν ακριβώς σε πόσο μικρά ψίχουλα πρέπει να τα τρίψουν ώστε να μπορεί ένα μυρμήγκι να τα σηκώσει ή να τα σύρει με την όπισθεν για να τα μεταφέρει στη φωλιά του. Αχ γιατί δεν έγινα μυρμηγκολόγος;