«Είναι αγάπη αυτό που νιώθω;», αναρωτιέται ο Μπομπ Μάρλεϊ σε μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του και ένα από τα πιο αγαπημένα τραγούδια του κόσμου:
I want to love you, and treat you right / I want to love you, every day and every night / We’ll be together, with a roof right over our heads/We’ll share the shelter, of my single bed/We’ll share the same room, yeah! For Jah provide the bread /Is this love, is this love, is this love/Is this love that I’m feelin’?
Ο τζαμαϊκανός καλλιτέχνης ύμνησε την παγκοσμιότητα της αγάπης ως ένα συναίσθημα που μπορεί να ενώσει τον κόσμο και να φέρει την ειρήνη. Και δεν ήταν ο μόνος. Γιατί η αγάπη εμπνέει.
Πρόσφατη ανάλυση, όμως, σε 50 ζωντανές και νεκρές γλώσσες, απέδειξε ότι η αγάπη είναι κάτι πολύ περισσότερο από την αγάπη του Μάρλεϊ. Ο Τιμ Λόμας, ένας βρετανός καθηγητής πανεπιστημίου έχει εντοπίσει 609 λέξεις σχετικές με την αγάπη για τις οποίες δεν υπάρχει ισοδύναμη στα αγγλικά. Τις έχει ταξινομήσει σε 14 κατηγορίες τις οποίες ονομάζει «flavors», από την ερωτοτροπία μέχρι την ευσεβή αφοσίωση και την λατρεία, και είναι όλες ελληνικές (!) εκτός από μία, λατινική.
Η έρευνα του Λόμας περιλαμβάνει λέξεις από την Ακκαδική, μια σημιτική γλώσσα, την οποία μιλούσαν στην αρχαία Μεσοποταμία κυρίως οι Ασσύριοι και οι Βαβυλώνιοι, που εξαφανίστηκε πριν από 1.700 χρόνια αλλά και την Αλεουτική, που μιλούσαν οι Ινουίτ, οι αυτόχθονες της Αλάσκας.
Στη γλώσσα των Εσκιμώων, για παράδειγμα, η προσμονή που νιώθει κάποιος όταν περιμένει κάποιον και βγαίνει συνεχώς έξω για να ελέγξει αν έχει φτάσει ο επισκέπτης του λέγεται «iktsuarpok». Στα Μπόρο, γλώσσα που μιλιόταν κάποτε στην ανατολική Γκάνα, χρησιμοποιούσαν το ρήμα «onsay» για να περιγράψουν ότι κάποιος προσποιείται πως αγαπάει και το «onsra», για κάποιον που αγαπάει για τελευταία φορά, με άλλα λόγια για την αίσθηση ότι αυτή η αγάπη δεν θα κρατήσει.
Ο Τιμ Λόμας, λέκτορας θετικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Ανατολικού Λονδίνου, έχει επεκτείνει την έρευνα που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 ο ψυχολόγος Τζον Λι, ο οποίος εντόπισε έξι διαφορετικές μορφές αγάπης.
Οι τρεις πρώτες ήταν oι αρχαιοελληνικές «έρως» (βασισμένος στην ρομαντική σχέση), και «στοργή» (βασισμένη στη φιλία,) και η λατινική λέξη «ludus» (κατάκτηση). Από τον συνδυασμό τους προέκυψαν άλλες τρεις δευτερεύουσες: το «πράγμα» (η αγάπη στην πράξη, όπως εξελίσσεται και ωριμάζει ανάμεσα σε ζευγάρια που ζουν πολλά χρόνια μαζί βιώνοντας την αλληλοκατανόηση, τον συμβιβασμό και την αφοσίωση), η «μανία» (κτητική αγάπη) και η ανιδιοτελής «αγάπη».
Εκτός από την αγάπη από άνθρωπο σε άνθρωπο, η νέα έρευνα του Λόμας περιλαμβάνει και την αγάπη για αντικείμενα ή για έννοιες. Για την αγάπη μεταξύ ανθρώπων, όρισε τρεις μη ρομαντικές μορφές φροντίδας, αγάπης και αφοσίωσης που έχουν σχέση με την οικογένεια (στοργή), τους φίλους (φιλία) και τον εαυτό μας (φιλαυτία). Ακόμη, ο Λόμας συμπλήρωσε τις έννοιες του Λι, «πράγμα», «μανία» και «ludus», με την παθιασμένη «επιθυμία» και την «ανάγκη». Αναφέρεται, επίσης, στο πάθος των ανθρώπων για συγκεκριμένες δραστηριότητες (μεράκι), τόπους (χώρος) και αντικείμενα (έρως).
Ο «χώρος», ο οποίος ορίζεται ως η αγάπη για τους τόπους, περιγράφεται από τους Μαορί ως «turangawaewae», από τους Ουαλούς ομιλητές ως «cynefin» και από τους Ισπανούς ως «querencia». Ο βρετανός ψυχολόγος επαναπροσδιορίζει, εξάλλου, τον έρωτα ως αγάπη για το ωραίο.
Η ελληνική γλώσσα έχει συνεισφέρει τις περισσότερες λέξεις, με 118 όρους που περιέχουν κάποια πτυχή της αγάπης. Ανάμεσά τους ξεχωριστή θέση έχουν το «παιχνίδι» (παιχνιδιάρικη αγάπη, το παιχνίδι της αγάπης), η «φιλοξενία» (από το φιλώ=αγαπώ, η αγάπη για τους ξένους και η γενναιόδωρη φροντίδα τους) και η «λειτουργία» (ως πράξη φιλανθρωπίας).
Μερικές λέξεις, οι οποίες συμπεριλαμβάνονται στην έρευνα του Λόμας, περιγράφουν μια μορφή αμφιλεγόμενης αγάπης. Στη Γερμανία, για παράδειγμα, οι άνθρωποι αισθάνονται «wohl-weh», που σημαίνει στην κυριολεξία πόνος που κάνει καλό, όπως στην περίπτωση του μασάζ σε πονεμένους μυς.
Οι Ούγγροι με το «pertu» περιγράφουν την συγγένεια που δημιουργείται ανάμεσα σε ανθρώπους κατά τη διάρκεια μιας τελετουργίας με κατανάλωση αλκοόλ. Στα Σουηδικά το «famn» περιγράφει το χώρο που περικλείεται ανάμεσα σε δύο χέρια έτοιμα να αγκαλιάσουν. Στα Ταγκάλογκ, γλώσσα που ομιλείται στις Φιλιππίνες, το «gigil» είναι η ακαταμάχητη επιθυμία να τσιμπήσεις, να ζουλήξεις και να γαργαλήσεις κάποιον από αγάπη.
Όσο για την «αγάπη» του Μπομπ Μάρλεϊ, μπορεί να οριστεί ως «κοινωνία» (εφήμερες σπίθες συμμετοχικής συνείδησης, όπως αυτές που συμβαίνουν όταν μας κυκλώνει συναισθηματικά η δυναμική μιας ομάδας), γράφει η ιστοσελίδα των The Times.
Ενώ όταν ο Bono και οι U2 τραγουδούν τη δική τους «μία αγάπη»: «You say one love, one life / When it’s one need in the night / One love, we get to share it / Leaves you, baby, if you don’t care for it», μάλλον αναφέρονται στην κατά Λόμας παθιασμένη «επιθυμία».
Αναμφίβολα, όμως, κάθε μορφή της αγάπης είναι σημαντική: «Ας ελπίσουμε ότι μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι ακόμα κι αν δεν “λιώνουμε από έρωτα”, όπως απαιτεί το στερεότυπο του Χόλιγουντ, η αγάπη μπορεί να υπάρχει στη ζωή μας με έναν πολύτιμο και αναζωογονητικό τρόπο», γράφει ο Τιμ Λόμας στην ιστοσελίδα Conversation.
Οι 14 κατηγορίες της αγάπης όπως τις ορίζει ο Τιμ Λόμας
- Meraki – Μεράκι : αγάπη για δραστηριότητες
- Choros – Χώρος : αγάπη για τοποθεσίες
- Eros – Έρως : αγάπη για αντικείμενα
- Storge – Στοργή : αγάπη για την οικογένεια
- Philia – Φιλία : αγάπη για τους φίλους
- Philautia – Φιλαυτία : αγάπη του εαυτού
- Pragma – Πράγμα : (λογική)
- Mania – Μανία : Κτητικότητα
- Ludus : φλερτ
- Epithymia – Επιθυμία : ερωτικό πάθος
- Anánkē – Ανάγκη : πεπρωμένο
- Agápē – Αγάπη : ανιδιοτέλεια
- Koinonia – Κοινωνία : συμμετοχική συνείδηση
- Sebomai – Σέβομαι : θρησκευτική αφοσίωση