Το 1895, η πρωτεύουσα της Σλοβενίας, Λιουμπλιάνα ή Λάιμπαχ όπως ήταν γνωστή η πόλη μέχρι τη διάλυση της αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας το 1918, καταστράφηκε από έναν μεγάλο σεισμό. Τότε, ένας καινοτόμος σλοβένος αρχιτέκτονας, ο Γιόζε Πλέτσνικ (1872-1957), σχεδίασε ξανά την πόλη με τρόπο, που όχι μόνο βελτίωσε την εικόνα της αλλά έθεσε ένα πρότυπο για άλλες ευρωπαϊκές πόλεις.
Ο Πλέτσνικ σπούδασε στη Βιέννη, όπου από το 1900 μέχρι το 1910 έκανε την πρακτική του στο αρχιτεκτονικό γραφείο του σπουδαίου αυστριακού αρχιτέκτονα και πολεοδόμου Οτο Βάγκνερ, ενώ εργάστηκε και στην Πράγα προτού επιστρέψει στην πατρίδα του για να ξαναχτίσει την κατεστραμμένη της πρωτεύουσα, τη δεκαετία του 1930 (Δείτε εδώ τον κατάλογο των έργων του). Το πολεοδομικό του σχέδιο, ανθρωποκεντρικό κατά βάση, ήταν εμπνευσμένο από την αρχαία Αθήνα, το ονόμασε, μάλιστα, «Σλοβενική Ακρόπολη».
Οπως γράφει στην ιστοσελίδα του BBC η σλοβένα δημοσιογράφος Μαρτίνα Ζόλντος, σύμφωνα με τον ιστορικό τέχνης Πίτερ Κρέτσικ, το σχέδιο του Πλέτσνικ είχε άμεσες αναλογίες με την αρχαία Αθήνα: το Κάστρο της Λιουμπλιάνα ήταν η Ακρόπολη και το κοιμητήριο Ζάλε η νεκρόπολη. Η πλατεία του Κογκρέσου ήταν η Αγορά, ή τόπος συγκέντρωσης, ενώ στην κεντρική αγορά της Λιουμπλιάνας ενσωματώθηκε μια σκεπαστή στοά.
Ο Γιόζε Πλέτσνικ δεν σταμάτησε εκεί. Ηθελε κάτι διαφορετικό από τον Μοντερνισμό και τον Φονξιοναλισμό, τα δημοφιλή στυλ της εποχής του: «Και τα δύο στυλ ικανοποιούσαν βασικές λειτουργίες ή ανάγκες, αλλά δεν είχαν το πνευματικό στοιχείο που αναζητούσε ο Πλέτσνικ» λέει στο BBC η Αννα Πόροκ, διευθύντρια του Μουσείου Plečnik House. Εμπνευσμένος από αρχαίους πολιτισμούς αλλά και από την τέχνη του Μπαρόκ και της Αναγέννησης, ο Πλέτσνικ δημιούργησε μια μοναδική αρχιτεκτονική, εντελώς διαφορετική από το κυρίαρχο ύφος της εποχής.
Ο καινοτόμος σλοβένος αρχιτέκτονας «επανέφερε κλασικά στοιχεία, όπως οι κίονες, οι αψίδες και τα στεφάνια, τα οποία ήταν πρακτικά “απαγορευμένα” από τη μοντερνιστική ορθοδοξία», δήλωσε ο Κρέτσικ, προσθέτοντας ότι «Ο Πλέτσνικ τα χρησιμοποιεί ως βάση της σύγχρονης εικαστικής γλώσσας του».
Ο Πλέτσνικ πήρε επίσης την προοδευτική απόφαση να κλείσει το κέντρο της πόλης στην κυκλοφορία μεταφορικών μέσων με κινητήρα -κάτι που άλλες ευρωπαϊκές πόλεις θα έκαναν πολλές δεκαετίες αργότερα- δίνοντας προτεραιότητα στους πεζούς και στους δημόσιους χώρους. Δημιούργησε πολλές πλατείες, πάρκα και γέφυρες και έναν περίπατο, ο οποίος περνάει έξω από μερικά άλλα διάσημα έργα του, μεταξύ των οποίων η Εθνική και Πανεπιστημιακή Βιβλιοθήκη της Σλοβενίας, και πλάι στον ποταμό Λιουμπλιάνιτσα, που διασχίζει το κέντρο της πόλης.
«Η μοναδικότητα της πόλης οφείλεται τόσο στην ανθρωπιστική προσέγγιση του σχεδιασμού της: ανοιχτοί χώροι, δρόμοι, πάρκα και διευθετήσεις, που δημιουργήθηκαν για όλους τους ανθρώπους, όσο και -φυσικά- στη διαχρονική αρχιτεκτονική του Πλέτσνικ, που δεν μπορεί να βρεθεί πουθενά αλλού», λέει η Αννα Πόροκ.
Το όραμα του Γιόζε Πλέτσνικ μεταμόρφωσε τη Λιουμπλιάνα και την έκανε χαρακτηριστικό παράδειγμα του τρόπου, με τον οποίο το κλασικό και το μοντέρνο αρχιτεκτονικό ύφος μπόρεσαν να συνδυαστούν για να εξυπηρετήσουν τους κατοίκους της, γράφει στο BBC η Μαρτίνα Ζόλντος. Μάλιστα, τον Ιούλιο του 2021, η UNESCO αναγνώρισε το επίτευγμα του σλοβένου αρχιτέκτονα και ενέγραψε τα έργα του στη Λιουμπλιάνα και το «ανθρωποκεντρικό του σχέδιο» στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς. «Αυτό που ξεχωρίζει δεν είναι ένα μοναδικό κτίριο, αλλά η σύνδεση της αρχιτεκτονικής του με τη ζωή της πόλης», είπε ο Κρέτσικ, «Αυτό το concept θα πρέπει να μας εμπνέει όταν σχεδιάζουμε [πόλεις] σήμερα», τόνισε ο σλοβένος ιστορικός τέχνης.
