Ενα απόγευμα πριν από πολλά χρόνια, πήγαμε με δύο φίλες μου στο σπίτι τρίτης αγαπημένης φίλης, καλεσμένες στο πάρτι γενεθλίων του γιου της. Η υποδοχή ήταν σοκαριστική. Μας άνοιξε το πεντάχρονο αγοράκι, που άρχισε να κλαίει και να ουρλιάζει, βλέποντάς μας με τα δώρα στα χέρια: «Δεν θέλω άλλα παιχνίδια, δεν θέλω άλλα δώρα»… Στο βάθος του διαδρόμου, το δωμάτιό του ήταν ασφυκτικά γεμάτο με παιχνίδια, συσκευασίες και σκισμένα χαρτιά περιτυλίγματος, κι εκείνο υπέφερε λες και όλα αυτά ήταν βαρίδια φορτωμένα στην πλάτη του. Ηταν τρομερό.
Τελικά καταφέραμε να τον ηρεμήσουμε κλείνοντας την πόρτα στα δώρα και να περάσουμε καλά, παίζοντας μεταξύ μας και τραγουδώντας. Ωστόσο ήταν μια εμπειρία, που δεν έφυγε ποτέ από το μυαλό μου, προβληματίζοντάς με έντονα κάθε φορά που ήθελα (και θέλω) να αγοράσω δώρα για παιδιά, ειδικά τα Χριστούγεννα. Μήπως τα στενοχωρήσω αν είμαι φειδωλή; Σε ένα σπίτι, που δεν είναι φορτωμένο με παιχνίδια, χαίρονται λιγότερο ή περισσότερο; Τους κάνει καλό ή κακό;
Οι απαντήσεις είναι ξεκάθαρες στο σχετικό άρθρο της Μάγκι Πένμαν στην εφημερίδα The Washington Post, που απευθύνεται ειδικά σε γονείς μικρών παιδιών, πολλοί από τους οποίους μπορεί να αισθάνονται την πίεση να γεμίζουν τα σπίτια τους με παιχνίδια, ειδικά αυτή την εποχή του χρόνου. Η Αλέξια Μετς, καθηγήτρια Εργοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο του Τολέδο στην Ισπανία, αφού ερεύνησε το θέμα με την ομάδα της, διαπίστωσε ότι το να παίρνουν λιγότερα παιχνίδια δεν κάνει τους γονείς λιγότερο ενθουσιώδεις. Είναι καλύτερο, άλλωστε, και για τα παιδιά.
Η Πένμαν γράφει στην Post ότι μίλησε με ειδικούς στην παιδική ανάπτυξη για να κατανοήσει πώς το παιχνίδι βοηθά τα παιδιά να γίνουν πιο δημιουργικά και ευέλικτα, και να μάθουν σημαντικές δεξιότητες, όπως η επίλυση προβλημάτων και η συνεργασία. Και ένα από τα βασικά σημεία της έρευνάς της είναι ότι η ύπαρξη λιγότερων παιχνιδιών οδηγεί σε βαθύτερη δέσμευση με καθένα από αυτά, πράγμα που προάγει τη δημιουργική σκέψη.
«Τα νήπια είναι προγραμματισμένα να εξερευνούν το περιβάλλον τους και να βλέπουν τι είδους ευκαιρίες υπάρχουν», εξηγεί η Μετς. Σε ένα δωμάτιο γεμάτο παιχνίδια, θα θέλουν να ασχοληθούν με κάθε ένα από αυτά, αλλά αυτό μπορεί να σημαίνει ότι δεν θα ασχοληθούν βαθιά με κανένα από αυτά.
Μικρή διάρκεια προσοχής ή πάρα πολλά παιχνίδια;
Η Μετς, η οποία συνήθιζε επίσης να βλέπει ασθενείς ως εργοθεραπεύτρια, ενδιαφέρθηκε να μελετήσει πώς τα παιδιά αλληλεπιδρούν με τα παιχνίδια, αφού άκουσε τις ανησυχίες των γονέων για το ότι τα νήπια τους δεν έπαιζαν ποτέ με ένα μόνο παιχνίδι για πολύ. Πήγαιναν γρήγορα από το ένα παιχνίδι στο άλλο, χωρίς να καθίσουν ποτέ με κανένα από αυτά.
Λόγω του ιστορικού των σπουδών της στη Νευροεπιστήμη και την Παιδική Ανάπτυξη, η Μετς υποψιάστηκε ότι αυτή η συμπεριφορά οφειλόταν ίσως στο περιβάλλον. Για να ελέγξουν, λοιπόν, αυτή την υπόθεση, η Μετς και μια ομάδα συναδέλφων της ερευνητών έβαλαν μια ομάδα μικρών παιδιών να παίξουν στο εργαστήριό τους. Κάθε νήπιο έπαιζε σύμφωνα με δύο διαφορετικά σενάρια: στο ένα πρόσφεραν τέσσερα και στο άλλο 16 παιχνίδια.
Σε ένα δωμάτιο με λιγότερα παιχνίδια, τα νήπια κάθισαν και ασχολήθηκαν πιο βαθιά με κάθε παιχνίδι, αλληλεπιδρώντας με το ίδιο αντικείμενο για περισσότερη ώρα και με περισσότερους τρόπους. Μπορεί πρώτα να πατούσαν ένα κουμπί και μετά να τραβούσαν έναν μοχλό. Μετά το γύριζαν ανάποδα ή στο πλάι. Αν έπαιζαν με ένα ανατρεπόμενο φορτηγό, δεν το ανέτρεπαν απλώς. Ανέτρεπαν, γύριζαν, στοίβαζαν, το έκαναν να καλπάσει σαν άλογο: με άλλα λόγια, προσποιούνταν.
Οταν, δε, υπήρχαν περισσότερα παιχνίδια, τα νήπια περνούσαν λιγότερο χρόνο με καθένα από αυτά και δοκίμαζαν λιγότερα πράγματα.
Η Χέδερ Καχένεκ, εργοθεραπεύτρια και καθηγήτρια στο Southern Connecticut State University στο Νιού Χέιβεν του Κονέκτικατ στις ΗΠΑ, το συνέκρινε με την εμπειρία του δώρου σε ένα μικρό παιδί, και διαπίστωσε ότι τα παιδιά ενδιαφέρονται περισσότερο για το χαρτί περιτυλίγματος και το κουτί. Αυτό μπορεί να οφείλεται στο ότι ένα κουτί είναι κάτι πιο ευρύ και αόριστο: Θα μπορούσε να είναι ένα σπίτι, ένα καπέλο ή μια ράμπα για ένα αυτοκίνητο-παιχνίδι.
Τα πιο απλά παιχνίδια (και τα λιγότερα παιχνίδια) αφήνουν χώρο για παιχνίδι υψηλότερης ποιότητας, είπε στην Washington Post η Καχένεκ και πρόσθεσε ότι παρόμοιες αρχές ισχύουν και για τα μεγαλύτερα παιδιά. «Για τα μεγαλύτερα παιδιά, ειλικρινά, το καλύτερο είδος παιχνιδιού είναι να βρίσκονται έξω στη φύση», υποστήριξε. «Τα παιδιά θα φτιάξουν τα δικά τους παιχνίδια και θα διασκεδάσουν με τα πράγματα που βρίσκουν. Προωθεί τη δημιουργικότητά τους ανάλογα με το τι είναι διαθέσιμο στη φύση που τυχαίνει να είναι γύρω τους».
Για τη Μετς, η έρευνά της για τα νήπια και τα παιχνίδια, την οποία διεξήγαγε το 2017, άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο μεγάλωσε τα δικά της παιδιά, ειδικά στις γιορτές. Μαζί με την οικογένειά της άρχισαν να εστιάζουν περισσότερο σε εμπειρίες, όπως ένας διαγωνισμός για την κατασκευή μπισκοτόσπιτων ή μια πεζοπορία, παρά σε «σωρούς πραγμάτων που αργότερα γεμίζουν ντουλάπες, ντουλάπια και συρτάρια», τόνισε στη Washington Post.
Πώς να περιορίσετε τα παιχνίδια
Οι Μετς και Καχένεκ αναγνωρίζουν ότι δεν είναι εύκολο. «Δεν θα ήθελα αυτό να μεταφραστεί στο ότι τα παιδιά μπορούν να έχουν μόνο τέσσερα παιχνίδια», είπε η Μετς. Αλλά τόσο από την οπτική της βιωσιμότητας όσο και από την οπτική της αναπτυξιακής διαδικασίας, υπάρχουν συγκεκριμένα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να μειώσετε τα παιχνίδια, λένε:
1. Εάν έχετε ήδη πολλά παιχνίδια, ανακυκλώστε τα
Τα μικρά παιδιά αναπτύσσονται πολύ γρήγορα, έτσι λοιπόν τα παιχνίδια του περασμένου έτους θα τους φαίνονται ολοκαίνουργια και θα μπορούν να τα εξερευνήσουν παίζοντας μαζί τους με νέους τρόπους. «Εξι μήνες αργότερα, είναι ένα εντελώς νέο παιδί, με ένα εντελώς νέο σύνολο δεξιοτήτων και μια εντελώς νέα άποψη για τον κόσμο», λέει η Αλέξια Μετς, «Ετσι αυτό το παιχνίδι μπορεί να τους προσφέρει νέες ευκαιρίες να παίξουν, τις οποίες δεν είχαν την τελευταία φορά που ήταν στη διάθεσή τους».
Η ισπανίδα καθηγήτρια συνιστά επίσης τη δημιουργία βιβλιοθήκης δανεισμού παιχνιδιών και την ανταλλαγή παιχνιδιών με άλλη οικογένεια. «Ακολουθήστε το ένστικτό σας γιατί έτσι θα γνωρίσετε καλύτερα το παιδί σας», υπογραμμίζει η Μετς, «Αν σας φανεί “πνιγμένο”, ανεξέλεγκτο, αποδιοργανωμένο,… κρύψτε τα παιχνίδια για ένα διάστημα».
2. Αγοράστε παιχνίδια που είναι φτιαγμένα για να αντέχουν
Η Ελίζαμπεθ Μάον, ιδρύτρια του καταστήματος για παιδιά «Three Littles» στην Ουάσιγκτον, προτείνει να αναζητήσετε παιχνίδια, που είναι φτιαγμένα για να διαρκούν, όχι μόνο από την άποψη των υλικών, αλλά και ως προς το πόσα πράγματα μπορούν να κάνουν τα παιδιά με αυτά. Προτείνει επίσης να ψάξετε για παιχνίδια, που καλύπτουν ένα μεγάλο εύρος ηλικιών, ώστε τα παιδιά να μην τα ξεπεράσουν γρήγορα, και στη συνέχεια να τα βγάζετε περιστασιακά για να μην τα βαρεθούν. Αυτό μειώνει επίσης τη σπατάλη, πρόσθεσε η Μάον.
Η Καχένεκ προτείνει να αναζητήσετε παιχνίδια, που ενθαρρύνουν πολλά διαφορετικά είδη παιχνιδιού. Ενα καλό παράδειγμα, λέει, είναι τα τουβλάκια, που «μπορούν να γίνουν οτιδήποτε» στη φαντασία τους ή άλλα παιχνίδια κατασκευής.
Ακόμη, τα παιχνίδια δεν χρειάζεται να έχουν πολλά κουδούνια και σφυρίχτρες, είπε η Σούντα Σβαμίναθαν, καθηγήτρια και διευθύντρια του Κέντρου Προσχολικής Εκπαίδευσης στο Eastern Connecticut State University, στο Γουίλιμάντικ του Κονέκτικατ, το οποίο εκπονεί μια μελέτη για τα καλύτερα παιχνίδια για την ανάπτυξη των παιδιών κάθε χρόνο εδώ και μια δεκαετία.
«Το παιχνίδι μπορεί να προοριζόταν για μια συγκεκριμένη χρήση, αλλά τα παιδιά με την έμφυτη περιέργειά τους, τη δημιουργικότητά τους και το δικό τους αναπτυξιακό επίπεδο θα αλληλεπιδράσουν με το παιχνίδι με τρόπους που ποτέ δεν είχαμε σκεφτεί», είπε η Σβαμίναθαν. Για παράδειγμα, «ένα καρότσι μπορεί ξαφνικά να γίνει καροτσάκι παντοπωλείου ή ένα τουβλάκι μπορεί ξαφνικά να γίνει τηλέφωνο».
Η Σβαμίναθαν πρόσθεσε ότι πολλές από αυτές τις αρχές ισχύουν και για τους ενήλικες. Στο μάθημά της, συχνά ξεκινά ζητώντας από τους φοιτητές της να κάνουν ελεύθερο παιχνίδι για να μπουν νοερά σε μια δημιουργική κατάσταση.
3. Δώστε προτεραιότητα στο να βρεθείτε έξω
«Τα παιχνίδια μπορεί να μην είναι τόσο σημαντικά», τονίζει η Χέδερ Καχένεκ. Τα παιδιά είναι πολυμήχανα και δημιουργικά: «Αν δεν είχαν [παιχνίδια], θα έβρισκαν έναν τρόπο να παίξουν με ό,τι έβρισκαν γύρω τους έξω».
Επιπλέον, η Καχάνεκ δεν είναι λάτρης των οθονών ή των ηλεκτρονικών παιχνιδιών, εν μέρει επειδή υπάρχουν λιγότεροι τρόποι να παίξεις με αυτά. «Το παιχνίδι που απαιτεί κάποια δημιουργικότητα και επίλυση προβλημάτων, πράγματα που είναι λίγο πιο ανοιχτά και απροσδιόριστα», υποστηρίζει η αμερικανίδα ειδικός, μακροπρόθεσμα θα είναι πολύ καλύτερο για τα παιδιά.