Μπορεί στο μέλλον οι πόλεμοι ανά τον κόσμο να γίνονται για το νερό. Και αυτό έχει ουσία, καθώς η κλιματική αλλαγή, η ερημοποίηση ολόκληρων περιοχών ακόμη και στον ευρωπαϊκό Νότο και ο υπερπληθυσμός οδηγούν τον πλανήτη στα όριά του. Και το νερό σε έλλειψη…
Στην Ελλάδα, όμως, κηρύχθηκε στο όνομα του νερού πολιτικός «πόλεμος» από την αντιπολίτευση, καθώς η χώρα βαδίζει προς τις κάλπες, παρότι επί της ουσίας το νερό προστατεύεται ως δημόσιο αγαθό.
Ωστόσο, το πεδίο της αντιπαράθεσης ανάμεσα στα κόμματα της αντιπολίτευσης και την κυβέρνηση διατηρείται, καθώς η προστασία και διαχείριση των υδάτινων πόρων και του υδάτινου δυναμικού έχουν γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης τοπικών και δημοτικών (κυρίως) συμφερόντων για δεκαετίες ολόκληρες.
Η πολυδιάσπαση
Λίγοι Ελληνες γνωρίζουν το παρακάτω παράδοξο σε ό,τι αφορά τη διαχείριση του νερού:
♦ Η ΕΥΔΑΠ υπάγεται και ελέγχεται από το υπουργείο Οικονομικών
♦ Η ΕΥΑΘ υπάγεται και λογοδοτεί στο υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων
♦ Οι μετοχές τους ανήκουν στο υπερταμείο, το οποίο δεν έχει δικαίωμα πώλησης, παρά μόνο την είσπραξη των μερισμάτων
♦ Οι 295 δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης υπάγονται και ελέγχονται από το υπουργείο Εσωτερικών.
Κομφούζιο, δηλαδή…
Αυτά τα κακώς κείμενα επιχείρησε η κυβέρνηση να βάλει σε τάξη με τη δημιουργία της Ρυθμιστικής Αρχής Υδάτων, η οποία συνδέθηκε με τη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας σε έναν ενιαίο ανεξάρτητο φορέα, όπως επιτάσσει το ευρωπαϊκό Δίκαιο.
Και από εκεί ξεκίνησε ο «πόλεμος» με κύριο χαρακτηριστικό τη σπέκουλα ότι προετοιμάζεται το έδαφος και το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο για την ιδιωτικοποίηση των νερών.
Η αλήθεια, όμως, είναι διαφορετική. Το νερό όχι μόνο προστατεύεται ως δημόσιο αγαθό, αλλά οι εταιρείες του δεν μπορούν να πωληθούν, καθώς επί του ζητήματος, που απασχολεί και άλλες χώρες (όπως πρόσφατα τη Γαλλία), έχει αποφανθεί οριστικά και τελεσίδικα στην Ελλάδα το Συμβούλιο της Επικρατείας.
Απαντήσεις στα κρίσιμα ερωτήματα γύρω από το νερό και το μέλλον των εταιρειών υδάτων δίνει το Protagon, αφού προηγουμένως απευθύνθηκε σε νομικούς και πολιτικούς που έχουν χειριστεί το ζήτημα.
Ας τα πάρουμε με τη σειρά.
- Το νερό είναι όντως κατοχυρωμένο ως δημόσιο αγαθό;
Ναι, και μάλιστα με τη βούλα του Συμβουλίου της Επικρατείας. Τον Φεβρουάριο του 2022, το ΣτΕ εξέδωσε μια απόφαση-σταθμό, κατοχυρώνοντας τον δημόσιο έλεγχο στο νερό, απαιτώντας μάλιστα την επιστροφή των μετοχών της ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ που είχαν μεταβιβαστεί στο υπερταμείο το 2016, πίσω στο Δημόσιο.
- Η απόφαση αυτή υλοποιήθηκε;
Οχι, καθότι η χώρα είχε αναλάβει τη μνημονιακή υποχρέωση –με την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, το 2016– να μεταβιβάσει τις μετοχές των δύο μεγάλων εταιρειών υδάτων στο υπερταμείο που εγγυάται την αποπληρωμή του ελληνικού δημοσίου χρέους.
- Υπήρχε ή υπάρχει άλλη επιλογή;
Ναι, οι θεσμοί που εκπροσωπούν τους δανειστές δέχθηκαν να μεταφέρει το Δημόσιο στο υπερταμείο άλλα περιουσιακά στοιχεία (π.χ. δημόσια ακίνητα) και οι μετοχές ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ να επιστρέψουν στο χαρτοφυλάκιο του υπουργείου Οικονομικών.
- Πότε πρέπει να γίνει αυτό;
Μετά από προσφυγές των εργαζομένων της ΕΥΑΘ, η τριμελής Επιτροπή Συμμόρφωσης του ΣτΕ έκρινε ότι το υπουργείο Οικονομικών δεν συμμορφώθηκε (ακόμη) με τις αποφάσεις του ΣτΕ σχετικά με την επιστροφή των μετοχών στο Δημόσιο, και έδωσε εξάμηνη προθεσμία για να προχωρήσει στην αντιστροφή της πώλησης.
- Οι μετοχές της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΔΑΘ που είναι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο Αθηνών ανήκουν στο υπερταμείο. Το υπερταμείο μπορεί να πουλήσει μερίδια μετοχών στο ΧΑ;
Οχι, αφού για την οποιαδήποτε κίνηση απαιτείται η έγκριση του υπουργείου Οικονομικών, το οποίο θα πρέπει να ανακτήσει τις μετοχές το συντομότερο.
- Η αντιπολίτευση καταγγέλλει ότι η κυβέρνηση μεθοδεύει την ιδιωτικοποίηση των νερών.
Η κυβέρνηση είναι κατηγορηματική: «Δεν υπάρχει καμία ιδιωτικοποίηση. Το νερό ήταν, είναι και θα παραμείνει υπό δημόσιο έλεγχο. Δεν υπάρχει καμία πρόθεση και δεν είναι σωστό να ιδιωτικοποιηθεί το νερό. Το νερό δεν είναι εμπορεύσιμο προϊόν».
Μάλιστα, το υπουργείο Υποδομών επικαλείται το ΣτΕ σημειώνοντας ότι «η νομολογία του ΣτΕ προσδιορίζει τον δημόσιο χαρακτήρα των φορέων παροχής υπηρεσιών ύδατος».
Για πρώτη φορά όμως, στον νόμο που έφερε η κυβέρνηση, με τον οποίο η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας έγινε Ρυθμιστική Αρχή Υδάτων και Ενέργειας, με το άρθρο 1 της αιτιολογικής έκθεσης και το άρθρο 3 του νομοσχεδίου θωρακίζεται ο δημόσιος χαρακτήρας των παρόχων ύδατος.
- Γιατί κρίθηκε αναγκαία η δημιουργία Ρυθμιστικής Αρχής Υδάτων
Με τον νόμο που ψηφίστηκε το περασμένο καλοκαίρι δεν εκχωρήθηκε καμία αρμοδιότητα υδατικής πολιτικής προς μια Ρυθμιστική Αρχή. Αναφέρεται ρητά ότι το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι ο αρμόδιος φορέας που χαράσσει την πολιτική για την προστασία και τη διαχείριση των υδάτων. Στη Ρυθμιστική Αρχή μεταφέρεται η αρμοδιότητα «εποπτείας και ελέγχου» και μόνο.
- Τι ελέγχει η Ρυθμιστική Αρχή;
Επειδή οι πάροχοι ύδατος είναι δημόσια μονοπώλια, η Αρχή πρέπει να εξασφαλίσει χαμηλές τιμές και ότι η τιμολόγηση του νερού γίνεται σύμφωνα με τον νόμο, ενώ η ποιότητά του πρέπει να μετράται συστηματικά και σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές οδηγίες.
- Ποια είναι τα προβλήματα στη διαχείριση των υδάτων που πρέπει να εκλείψουν;
Ο μεγάλος κατακερματισμός των υπηρεσιών ύδατος σε πολλούς παρόχους (295 αυτή τη στιγμή) και ο ανεπαρκής έλεγχος των οικονομικών στοιχείων των παρόχων υπηρεσιών ύδατος και των βασικών κέντρων κόστους. Μόλις το 42% των οργανισμών υποβάλλει συστηματικά τα στοιχεία που υποχρεούται από τον νόμο στην πλατφόρμα του συστήματος.
Η ανομοιομορφία σε ό,τι αφορά στο ποσοστό ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης. Το επίπεδο ανάκτησης του κόστους των παρόχων υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης, πλην ΕΥΔΑΠ-ΕΥΑΘ, που είναι πιο οργανωμένες, κυμαίνεται από 21% έως 202%.
Οι απώλειες υδάτων από τα κακά δίκτυα. Το 2019, το συνολικό ποσοστό απωλειών των παρόχων φτάνει έως και το 62%, και κατά μέσο όρο έχουμε απώλειες που φτάνουν το 35,6% σε ό,τι αφορά το πόσιμο νερό. Υπάρχουν ΔΕΥΑ που δηλώνουν ότι έχουν 65% απώλειες στο νερό.
Η έλλειψη συστηματικής αποτύπωσης της κατάστασης του δικτύου ύδρευσης και αποχέτευσης, ώστε να προτεραιοποιηθούν τα απαιτούμενα έργα.
- Ποιες αρχές ελέγχουν την ασφάλεια του πόσιμου νερού;
Το υπουργείο Υγείας είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο της ποιότητας του πόσιμου νερού. Πλέον, μέσα από τα στοιχεία και τους δείκτες που οι πάροχοι είναι υποχρεωμένοι να υποβάλλουν στην Αρχή, ο στόχος είναι να μπει μια τάξη, ώστε να εξασφαλίζεται η διαφάνεια και ο έλεγχος της ποιότητας του πόσιμου νερού.
- Τι αλλάζει με τη νέα Ρυθμιστική Αρχή;
Οι στόχοι κατά την κυβέρνηση είναι τρείς:
- Αύξηση της λογοδοσίας των δημοσίων και δημοτικών Παρόχων Υπηρεσιών Υδατος.
- Ενίσχυση της εποπτείας των δημοσίων και δημοτικών Παρόχων Υπηρεσιών Υδατος, με γνώμονα την αποτελεσματική και οικονομικά συμφέρουσα διαχείριση για τους πολίτες.
- Καθορισμός ενός σαφούς συστήματος κοστολόγησης και τιμολόγησης, βάσει προκαθορισμένων κριτηρίων, προς όφελος των καταναλωτών, και η υποχρέωση σύνταξης πενταετών επιχειρησιακών σχεδίων και ετήσιου προγραμματισμού.