Ο φημισμένος αμερικανός σκιτσογράφος Σολ Στάινμπεργκ, στενός φίλος του Κρίστο, είχε πει κάποτε για τον εικαστικό των εφήμερων έργων, που έγινε διάσημος αμπαλάροντας όχι μόνο αντικείμενα αλλά και ακτές, λίμνες, λόφους και μνημεία: «Οχι μόνο εφηύρε τον εαυτό του, εφηύρε την τέχνη του και, ακόμη πιο εκπληκτικό, εφηύρε το κοινό του».
Ηταν ένας καλλιτέχνης που δεν μπορούσε να καταχωριστεί σε κάποιο είδος και παρά τις αμφιλεγόμενες κριτικές που δεχόταν κατά καιρούς (κάποιοι για παράδειγμα τον θεωρούσαν επιφανειακό, μάλλον επιδειξία και τσαρλατάνο παρά καλλιτέχνη), το κοινό αγαπούσε τον Κρίστο και είχε φανατικούς θαυμαστές σε όλο τον κόσμο που ξαφνιάστηκαν από την είδηση του θανάτου του.
Ο 84χρονος καλλιτέχνης απεβίωσε από φυσικά αίτια την 1η Ιουνίου στο σπίτι του στη Νέα Υόρκη, πριν προλάβει να αμπαλάρει την Αψίδα του Θριάμβου στο Παρίσι με γαλάζιο και ασημένιο πανί από πολυπροπυλένιο, έργο το οποίο (λόγω κορονοϊού) αναβλήθηκε για τον Σεπτέμβριο του 2021.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση που αναρτήθηκε στην επίσημη σελίδα του στο Facebook: «Ο Κρίστο έζησε τη ζωή του στο έπακρο, όχι μόνο ονειρευόταν αυτό που φαινόταν αδύνατο, αλλά το πραγματοποιούσε κιόλας. Τα έργα τέχνης του Κρίστο και της Ζαν Κλοντ ένωσαν τους ανθρώπους με κοινές καλλιτεχνικές εμπειρίες σε όλο τον κόσμο, και η δουλειά τους ζει στις καρδιές και τις αναμνήσεις μας».
Γόνος οικογένειας βιομηχάνων, ο Κρίστο Βλαντιμίροφ Γιαβάσεφ, όπως ήταν ολόκληρο το όνομά του, γεννήθηκε στις 13 Ιουνίου του 1935 στο Γκάμπροβο της Βουλγαρίας και σπούδασε στη σχολή Καλών Τεχνών στη Σόφια. Το 1956 διέφυγε από το κομμουνιστικό καθεστώς με το τρένο στην Πράγα, όπου συνέχισε για ένα εξάμηνο τις σπουδές του, ενώ παράλληλα εργαζόταν στο θέατρο του ντανταϊστή Έμιλ Φράντισεκ Μπούριαν. Ενα χρόνο αργότερα πέρασε στη Βιέννη και από εκεί στη Γενεύη.
Το 1958 ο Κρίστο φθάνει στο Παρίσι, όπου γνωρίζει τη Ζαν Κλοντ ντε Γκιγιεμπόν, μελλοντική σύντροφό του στη ζωή και στην τέχνη, με την οποία το 1960 απέκτησαν έναν γιο, τον Σιρίλ. Η Ζαν Κλοντ είχε γεννηθεί την ίδια ημέρα με τον Κρίστο στο Μαρόκο και είχε σπουδάσει Φιλοσοφία και Λατινικά στην Τυνησία.
Οι δυο τους συνεργάστηκαν στενά, μέχρι τον θάνατο της Ζαν Κλοντ από ανεύρυσμα το 2009, και συνήθιζαν να υπογράφουν τα έργα τους μόνο με τα μικρά τους ονόματα, με τα οποία και έγιναν γνωστοί. Τα έργα τους, εσωτερικού χώρου και μεγάλης κλίμακας εξωτερικών χώρων, αποδίδονταν μόνο στον Κρίστο μέχρι το 1994, οπότε αποδόθηκαν αναδρομικά στους «Κρίστο και Ζαν-Κλοντ».
Στο παρισινό ατελιέ του, ο Κρίστο άρχισε να συλλέγει μπουκάλια, κουτιά από μπογιές, μεταλλικά βαρέλια πετρελαίου και ξύλινα κιβώτια. Μερικά από αυτά τα τύλιγε με καμβά εμποτισμένο με ρητίνη, τα έδενε με σπάγκο και κατόπιν έβαφε τα «πακέτα» με μαύρο ή γκρι χρώμα αυτοκινήτου, ονομάζοντας το εν εξελίξει έργο του «Απογραφή Εμπορευμάτων» (φωτογραφία κάτω).
Το 1961, στην πρώτη του ατομική έκθεση στην Galerie Haro Lauhus στην Κολωνία, στοίβαξε βαρέλια πετρελαίου και στο πλάι έβαλε ένα τυλιγμένο αυτοκίνητο Renault. Μια εφημερίδα της πόλης φωτογράφισε κρυφά πέντε επισκέπτες μέσα από ένα παράθυρο καθώς κοίταζαν, άλλοι έκπληκτοι, και κάποιοι άλλοι μη μπορώντας να πιστέψουν αυτό που έβλεπαν. Κάτω από τις φωτογραφίες ο τίτλος του άρθρου ήταν: «Η πιο αντιφατική έκθεση που έχει δει ποτέ η Κολωνία».
Ακόμη, στις αποβάθρες του Ρήνου κοντά στην γκαλερί, o Κρίστο τοποθέτησε μυστηριώδη τυλιγμένα αντικείμενα που ονόμασε «Dockside Packages». Ορισμένοι κριτικοί, γράφουν οι New York Times, είδαν σε εκείνο το πρώιμο έργο του «μια έντονη κριτική της συσκευασίας και της διαφήμισης στην ύστερη καπιταλιστική κοινωνία».
Την επόμενη χρονιά ο Κρίστο οργάνωσε στο Παρίσι ένα λαμπρό θεατρικό δρώμενο, που ονόμασε «Σιδηρούν Παραπέτασμα: Τοίχος από Βαρέλια Πετρελαίου». Ηταν μέρος μιας ατομικής έκθεσης στην Galerie J, όπου για αρκετές ώρες μπλόκαρε το στενό Ρι Βισκοντί με μια στοίβα από 204 βαρέλια πετρελαίου, ενώ η σύζυγός του Ζαν Κλοντ κρατούσε μακριά την αστυνομία με μια σειρά από κόλπα…
To 1962 η Sidney Janis Gallery στο Μανχάταν συμπεριέλαβε δύο από τα έργα της σειράς «Packages» σε μια από τις πρώτες εκθέσεις Pop Art και του γαλλικού κινήματος Nouveau Réalisme στη Νέα Υόρκη με τίτλο «Νέοι Ρεαλιστές» («New Realists»), ενώ και η γκαλερί Leo Castelli, επίσης στο Μανχάταν, πρότεινε στον βούλγαρο καλλιτέχνη να εκθέσει έργα του.
Ετσι, το 1964, χωρίς να μιλάει καν αγγλικά, ο Κρίστο με τη Ζαν Κλοντ και τον τετράχρονο Σιρίλ μετακόμισαν στη Νέα Υόρκη. Εκείνη τη χρονιά, η Castelli Gallery παρουσίασε το έργο του «Store Front», δύο βιτρίνες που πλαισιώνουν μια πόρτα καταστήματος με ένα τυλιγμένο κλιματιστικό από πάνω.
Στη συνέχεια ο Κρίστο επεδίωξε να αμπαλάρει όχι μόνο πακέτα, αλλά και ολόκληρα κτίρια. Εκπόνησε σχέδια για πέντε διαφορετικά μουσεία Τέχνης, μεταξύ άλλων και το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης στο Σικάγο, που συμφώνησε να τυλιχτεί το 1969. Την ίδια χρονιά, έκανε ένα έργο ακόμα μεγαλύτερης κλίμακας, τυλίγοντας την επιφάνεια μιας ακτής 93 στρεμμάτων κοντά στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας, με ύφασμα ελέγχου διάβρωσης.
Τη δεκαετία του 1970 ακολούθησαν αρκετά έργα μεγάλης κλίμακας. Το 1972 δημιούργησε το «Valley Curtain» δένοντας μια κουρτίνα 18.600 τ.μ. από πορτοκαλί νάιλον ύφασμα σε ατσάλινα καλώδια σε ένα στενό πέρασμα στο Ράιφλ του Κολοράντο. Ενα μεγάλο ημικυκλικό άνοιγμα επέτρεπε στα αυτοκίνητα που κυκλοφορούσαν στον αυτοκινητόδρομο να περάσουν. Δύο ημέρες αργότερα, δυνατοί άνεμοι έσπασαν την κουρτίνα, πράγμα που όμως δεν προκάλεσε καμιά αναστάτωση στον Κρίστο: «Εγώ ως καλλιτέχνης έκανα αυτό που είχα ξεκινήσει», δήλωσε, «Το ό,τι η κουρτίνα δεν υπάρχει πια το κάνει πιο ενδιαφέρον».
Στη συνέχεια ήρθε το project «Running Fence», μια σειρά από λευκά πάνελ από νάιλον ύφασμα που θύμιζαν ένα τεράστιο φίδι απλωμένο πάνω από τα ράντσα στις κομητείες Σονόμα και Μαρίν στη Βόρεια Καλιφόρνια και διέσχιζαν τον αυτοκινητόδρομο 101 στον δρόμο τους προς τον ωκεανό, στον κόλπο Μποντέγκα.
Για κάθε project δημιουργούσαν μια εταιρεία, με διευθύντρια τη Ζαν Κλοντ και υπάλληλο τον Κρίστο, που διαλυόταν μόλις τέλειωνε η έκθεση, με μηδενικό κέρδος. Δεν δέχτηκαν ποτέ επιχορηγήσεις ή δημόσια χρήματα για τα projects, που ήταν δωρεάν για το κοινό. Τα χρηματοδοτούσαν οι ίδιοι με χρήματα από την πώληση σχεδίων και μικρών έργων σε συλλέκτες και μουσεία: «Ερχομαι από μια κομμουνιστική χώρα και δεν θα έκανα ποτέ κάτι άλλο από αυτό που μου υπαγορεύουν οι πεποιθήσεις μου», είχε δηλώσει κάποτε ο καλλιτέχνης.
Ο Κρίστο άρχισε να γίνεται σταρ με διάφορα αστικά projects τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Στα «Surrounded Islands» έντυσε 11 μικροσκοπικά νησιά στο Μπισκέιν Μπέι, ένα από τα πιο ξακουστά αξιοθέατα της Νότιας Φλόριντα, με ροζ «φούστες» από πολυπροπυλένιο που τα έκανε να μοιάζουν με πλωτά τροπικά λουλούδια.
Ανάμεσα στα πιο διάσημα έργα του ήταν το αμπαλάζ της Ποντ Νεφ στο Παρίσι, που καθυστέρησε για δεκαετίες από τη γαλλική γραφειοκρατία και τον πολιτικό ανταγωνισμό μεταξύ του Ζακ Σιράκ, τότε δημάρχου του Παρισιού, και του Φρανσουά Μιτεράν, προέδρου της Γαλλίας, και ολοκληρώθηκε τελικά το 1985.
Υφασμα 41.000 τ.μ. στο χρώμα της σαμπάνιας κάλυψε τη γέφυρα και τις 44 λάμπες της, ταιριάζοντας αρμονικά με την αστική παλέτα του Παρισιού, και τα τέλεια ντραπαρίσματα του υφάσματος γύρω από τη γέφυρα στάθηκαν στο ύψος ενός οίκου υψηλής ραπτικής.
Ακόμα πιο δύσκολο, πολιτικά, ήταν το σχέδιο του Κρίστο να τυλίξει το Ράιχσταγκ στο Βερολίνο. Το πρώτο σχέδιο έγινε το 1971, επί δεκαετίες, όμως, αντιμετώπιζε την αντίσταση των αξιωματούχων της Δυτικής Γερμανίας. Αλλά με την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989, τα πράγματα άλλαξαν και το project ολοκληρώθηκε το 1995.
Για το τύλιγμα του Ράιχσταγκ, ο Κρίστο χρησιμοποίησε 100.000 τ.μ. ύφασμα από αλουμίνιο, για να μην καίγεται. Και για το διάστημα από 24 Ιουνίου – 7 Ιουλίου συνολικά 5 εκατ. άνθρωποι από όλο τον κόσμο πέρασαν έξω από το τυλιγμένο ιστορικό κτίριο για να το θαυμάσουν: «Ολα αυτά τα projects έχουν μια μεγάλη διάσταση απουσίας, χάνονται όπως η παιδική μας ηλικία, η ζωή μας» είχε δηλώσει τότε ο εικαστικός.
Ανάμεσα στο τύλιγμα της Ποντ Νεφ και του Ράιχσταγκ το ζευγάρι των καλλιτεχνών δημιούργησε το project «The Umbrellas, Japan-U.S.A.», τοποθετώντας ταυτόχρονα 1.760 κίτρινες ομπρέλες στο ορεινό πέρασμα Tejon Pass, βόρεια του Λος Αντζελες, και 1.340 μπλε ομπρέλες στην πλαγιά ενός λόφου κοντά στο Ιμπαράκι της Ιαπωνίας.
Δυστυχώς το έργο είχε τραγική κατάληξη και στις δύο χώρες. Δυνατοί άνεμοι έριξαν μία από τις ομπρέλες, βάρους 485 κιλών, στην Καλιφόρνια προκαλώντας τον θάνατο μιας γυναίκας και τον τραυματισμό αρκετών άλλων ανθρώπων. Οι δύο καλλιτέχνες διέταξαν να αφαιρεθούν αμέσως όλες οι ομπρέλες. Τότε στην Ιαπωνία ένας χειριστής γερανού έπαθε ηλεκτροπληξία όταν ο γερανός άγγιξε ένα ηλεκτροφόρο καλώδιο.
Οταν πέθανε η Ζαν Κλοντ (το 2009) όλοι πίστεψαν ότι είχε έρθει το τέλος της καλλιτεχνικής δημιουργίας του Κρίστο, εκείνος όμως τους διέψευσε. Το έργο του «The Floating Piers» («Πλωτές προβλήτες») στη λίμνη Ιζέο στη Βόρεια Ιταλία, που ολοκληρώθηκε το 2016, ήταν η πραγματοποίηση του ονείρου του «να περπατήσει πάνω στο νερό». Ο Κρίστο χρησιμοποίησε σχεδόν 3 χλμ. λαμπερού κίτρινου υφάσματος για να ντύσει έναν πεζόδρομο συνδέοντας δύο νησάκια της λίμνης με τη στεριά. Το έργο είναι το θέμα του ντοκιμαντέρ «Walking on Water», που κυκλοφόρησε πέρυσι. (Δείτε το trailer στο τέλος του κειμένου)
Συχνά για τα μεγάλα έργα του, αν και εφήμερα, αφού η έκθεσή τους δεν κρατούσε παρά μόλις λίγες ημέρες, χρειάστηκαν δεκαετίες για την κατασκευή τους, ενώ απαιτήθηκε η συνεργασία δεκάδων, μερικές φορές εκατοντάδων, γαιοκτημόνων, κυβερνητικών αξιωματούχων, δικαστών, περιβαλλοντικών ομάδων, κατοίκων της περιοχής, μηχανικών και εργαζομένων, πολλοί από τους οποίους είχαν ελάχιστο ενδιαφέρον για την τέχνη και μια βαθιά απροθυμία να δουν τη ζωή τους και το περιβάλλον τους να διαταράσσονται από έναν εκκεντρικό οραματιστή που μιλά όχι κατανοητά αγγλικά.
Επανειλημμένα, όμως, ο Κρίστο τα κατάφερε, με την επιμονή του, τη γοητεία του και μια παιδική πεποίθηση ότι όλοι θα μπορούσαν να δουν τα πράγματα όπως εκείνος. Και ήταν εκατομμύρια. (Δείτε όλα τα έργα του Κρίστο εδώ)