Σε κάθε εστιατόριο ή καφετέρια σε ξένη χώρα βρισκόμαστε μπροστά σε ένα μεγάλο δίλημμα: Να αφήσουμε φιλοδώρημα; Και αν ναι, ποιο είναι το κατάλληλο ποσό; Μπορεί στη χώρα μας το φιλοδώρημα να θεωρείται ένδειξη ευχαρίστησης για την παρεχόμενη υπηρεσία, αυτό όμως δεν ισχύει παντού, καθώς σε μερικές χώρες μια τέτοια κίνηση μπορεί θεωρηθεί έως και προσβολή. Στις περιπτώσεις που το φιλοδώρημα δεν περιλαμβάνεται ήδη στον λογαριασμό, μπορεί να αποτελέσει πραγματικά μια σπαζοκεφαλιά, ειδικά όταν έχει να κάνει με τελείως διαφορετικούς πολιτισμούς.
Συχνά, μάλιστα, η στάση του εκάστοτε λαού ως προς το φιλοδώρημα αντικατοπτρίζει ευρύτερες κοινωνικές πτυχές. Το BBC ξεχώρισε τις χώρες όπου το φιλοδώρημα απαιτείται ή είναι υποχρεωτικό βάσει νομοθεσίας και βρίσκεται ήδη στον λογαριασμό, τις χώρες όπου δεν απαιτείται αλλά εκτιμάται θετικά, καθώς και εκείνες όπου το να αφήσει κανείς tip θεωρείται προσβολή.
Ιαπωνία
Εάν θελήσετε να αφήσετε κάποιο φιλοδώρημα στη Χώρα του Ανατέλλοντος Ηλίου, θα πρέπει να έχετε στο μυαλό σας ότι αυτή η κίνησή σας μπορεί να απορριφθεί ή ακόμα και να θεωρηθεί προσβολή. Αυτό γιατί στην Ιαπωνία το φιλοδώρημα δεν είναι απλώς ασυνήθιστο: θεωρείται ενοχλητικό και άβολο. Δεδομένου, λοιπόν, ότι οι Ιάπωνες έχουν την κουλτούρα να εξυπηρετούν χωρίς να δέχονται φιλοδωρήματα, ένας ξένος επισκέπτης οφείλει να είναι ενημερωμένος.
«Ακόμα και αν οι ντόπιοι ενημερώσουν τους τουρίστες ότι στην Ιαπωνία δεν δίνουν φιλοδωρήματα, μερικοί από αυτούς εξακολουθούν να θέλουν να δείξουν την εκτίμησή τους για την παρεχόμενη υπηρεσία αφήνοντας κάποια χρήματα παραπάνω ως tip. Αλλά εκεί δεν λειτουργεί έτσι» δηλώνει στο BBC o Τζέιμς Μάντι, από το τουριστικό πρακτορείο InsideJapan Tours με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο. «Είναι σύνηθες οι τουρίστες που επισκέπτονται την Ιαπωνία να αφήνουν χρήματα για το προσωπικό στα εστιατόρια και μετά να τους κυνηγούν στον δρόμο για να τους επιστρέψουν τα χρήματά τους».
Πολλοί δεν μπορούν να καταλάβουν ότι οι άνθρωποι κάνουν τη δουλειά τους με υπερηφάνεια και πως ένα «oishikatta» («ήταν νόστιμο») είναι για το προσωπικό ό,τι χρειάζεται να ακούσει. Τα λεφτά δεν λένε πάντα αυτό που πρέπει να πουν. Στην Ιαπωνία η εκτίμηση συνήθως εκδηλώνεται με φιλοφρονήσεις (κατά προτίμηση στα ιαπωνικά) ή και με υπόκλιση.
Αίγυπτος
Ενας βαθιά εδραιωμένος κοινωνικός κανόνας στη Βόρεια Αφρική, στη Μέση Ανατολή και στη Νότια Ασία είναι το «baksheesh» («μπαξίσι», περσική λέξη που επικράτησε και στην Ελλάδα), που σημαίνει φιλοδώρημα. Μπορεί να ζητηθεί ευθέως από έναν οδηγό ταξί ή ξεναγό ή απλώς να υπονοηθεί, αλλά τελικά όλα καταλήγουν στο ίδιο πράγμα: Απαιτείται ένα μικρό φιλοδώρημα, ανεξάρτητα από την υπηρεσία που παρέχεται. Στην Αίγυπτο το φιλοδώρημα είναι συνηθισμένο για τους εργαζόμενους σε εστιατόρια και καφέ, τους οδηγούς ταξί, τους ξεναγούς και το προσωπικό του ξενοδοχείου.
Μια βαθύτερη ματιά στο «baksheesh» αποκαλύπτει επίσης ότι είναι μέρος ενός χαλαρά καθορισμένου συστήματος pay-it-forward: οι ξεναγοί και οι θυρωροί ξενοδοχείων από το Κάιρο μέχρι το Ασουάν μπορούν να προσφέρουν προνομιακή μεταχείριση, να εξασφαλίσουν κορυφαίες υπηρεσίες και να χορηγήσουν ακόμα και κάποιες ιδιαίτερες χάρες, εάν τους δοθεί φιλοδώρημα εκ των προτέρων.
Υπό αυτές τις συνθήκες, δεν είναι ασυνήθιστο να εμφανίζεται ως εκ θαύματος ένα κλειδί σε μια κλειδωμένη πόρτα ναού στην Κοιλάδα των Βασιλέων ή μια τουαλέτα που πριν δεν άνοιγε, να ανοίγει ξαφνικά, για τους επισκέπτες σε ένα μουσείο οι οποίοι έδωσαν εκ των προτέρων μπαξίσι. Οι τουρίστες δεν θα βρουν αυτή την πληροφορία σε ταξιδιωτικά φυλλάδια.
Κίνα
Ακόμη και στις πιο σύγχρονες μεγαλουπόλεις της Κίνας, όπως το Πεκίνο και η Σαγκάη, υπάρχει μια αίσθηση δεισιδαιμονίας αλλά συνάμα και παράδοσης όσον αφορά τα tips. Μάλιστα, κατά το παρελθόν τα φιλοδωρήματα στην Κίνα ήταν απαγορευμένα. Πράγματι, ένα από τα δόγματα της Κίνας είναι ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι και κανείς δεν είναι υπηρέτης του άλλου. Συνεπώς, το φιλοδώρημα στην Κίνα ίσως προκαλέσει κάποια σύγχυση, αλλά συνήθως είναι κάτι που δεν συνηθίζεται μεταξύ ντόπιων, γιατί θεωρείται αγένεια.
Ωστόσο, ιδίως τα τελευταία χρόνια, λόγω της τουριστικής έκρηξης, αρκετοί ξεναγοί βασίζονται στα φιλοδωρήματα. «Η ανάπτυξη του κινεζικού τουρισμού, καθώς και η αφομοίωση πολλών Δυτικών εθίμων, οδηγεί σε σταδιακή αλλαγή» σύμφωνα με τη Mάγκι Τιαν, υπεύθυνη για τα ταξίδια με προορισμό την Κίνα στο ταξιδιωτικό πρακτορείο Intrepid Travel με έδρα την Αυστραλία.
Οι Κινέζοι διατηρούν τη συνήθεια να μη δίνουν φιλοδωρήματα, αλλά τα φιλοδωρήματα είναι πλέον δεκτά όταν προέρχονται από τουρίστες, ειδικά σε μεγαλύτερες πόλεις, όπου υπάρχουν πολλοί ξένοι κάτοικοι και επισκέπτες. «Ενώ το φιλοδώρημα στην Κίνα ιστορικά θεωρείτο αγενές, οι καιροί αλλάζουν» εξηγεί η Τιαν.
Ηνωμένες Πολιτείες
Λίγες χώρες παίρνουν την κουλτούρα των φιλοδωρημάτων τόσο σοβαρά όσο οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Το tip είναι ριζωμένο στην εθνική ψυχή της χώρας τόσο όσο και το Super Bowl, και μερικές φορές μπορεί να φανεί δύσκολο για έναν ξένο ταξιδιώτη να μετρήσει ή να εξηγήσει αυτό το πνεύμα. Σχεδόν σε όλες τις Πολιτείες είναι καθιερωμένο ένα επιπλέον 18%-22% επί του λογαριασμού να προστίθεται στο τελικό ποσό που πρέπει να καταβάλει ο πελάτης, ως φιλοδώρημα στον υπάλληλο που τον εξυπηρέτησε.
Επομένως, εκεί το φιλοδώρημα δεν είναι προαιρετικό, αλλά υποχρεωτικό. Μάλιστα, ο πελάτης καλείται να επιλέξει το ποσό που θα αφήσει ως tip, μεταξύ προκαθορισμένων ποσών. Ετσι, στις περισσότερες περιπτώσεις υποχρεώνεται να αφήσει ένα φιλοδώρημα της τάξης του 18%, του 20% ή του 22%, που αναγράφεται στο τέλος του λογαριασμού.
«Οι ΗΠΑ έχουν μια κουλτούρα φιλοδωρήματος που δεν υπάρχει πουθενά αλλού στον κόσμο» δήλωσε στο BBC ο Πίτερ Αντερσον, διευθύνων σύμβουλος στην εταιρεία παροχής τουριστικών υπηρεσιών Knightsbridge Circle. «Στη Νέα Υόρκη, πρόσφατα, αγόρασα ένα μπουκάλι νερό από ένα κατάστημα και όταν πλήρωσα μου ζήτησαν φιλοδώρημα» λέει σαρκαστικά. «Είχα πάρει μόνος μου το νερό, το είχα πάει στον πάγκο και ζήτησα να το πληρώσω, παρ’ όλα αυτά περίμεναν να πληρώσω συν 20% για το tip!».
Ωστόσο, παρ’ όλες τις περιπτώσεις που η έννοια του φιλοδωρήματος χάνει την πραγματική σημασία της, οι Αμερικανοί φαίνεται ότι είναι οι πιο ανοιχτοχέρηδες στον κόσμο όσον αφορά τα πουρμπουάρ, σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποίησε ο ταξιδιωτικός ιστότοπος TripAdvisor: το 60% των Αμερικανών δηλώνει ότι ανοίγει το πορτοφόλι για το σέρβις, αλλά αυτό το κάνουν επειδή το φιλοδώρημα, όπως προαναφέρθηκε, τις περισσότερες φορές ούτως ή άλλως απαιτείται και αναγράφεται στο τέλος του λογαριασμού.
Δανία
Συχνά η Δανία χαρακτηρίζεται μια από τις ιδανικότερες χώρες για να ζει κανείς, τόσο λόγω των υψηλών μισθών των εργαζόμενων όσο και για το αίσθημα ισότητας που κυριαρχεί στην κοινωνία, τη γενναιοδωρία της κοινότητας, αλλά και την καλοσύνη προς τους άλλους. Δεδομένων των συνθηκών, το φιλοδώρημα δεν αποτελεί παράδοση αλλά κανόνα, όχι μόνο στη Δανία, αλλά ευρύτερα στις Σκανδιναβικές χώρες. Μάλιστα, σύμφωνα με τη νομοθεσία, τα φιλοδωρήματα πρέπει να ενσωματώνονται στον λογαριασμό. Δεν συνηθίζεται οι πελάτες να αφήνουν επιπλέον χρήματα, απλώς πληρώνουν τον λογαριασμό.