Πριν από 60 χρόνια, το σύστημα των στούντιο του Χόλιγουντ κατέρρευσε κάτω από το βάρος ενός αποτυχημένου blockbuster· εξάλλου δεν βοήθησαν καθόλου και τα τρία κυριακάτικα αφιερώματα του βρετανικού Observer, στις 4, 11 και 18 Αυγούστου, στην πιο ακριβή αποτυχία που γυρίστηκε ποτέ, την «Κλεοπάτρα», με την Ελίζαμπεθ Τέιλορ και τον Ρίτσαρντ Μπάρτον. Το δεύτερο άρθρο με τίτλο «The Ordeal in Rome» («Το Μαρτύριο στη Ρώμη») είχε ακόμη και το δικό του λογότυπο, με κατοπτρικές εικόνες του προφίλ της Κλεοπάτρας, γράφει στον Guardian η Βανέσα Θορπ.
Και τώρα ένα νέο βιβλίο του δημοσιογράφου Πάτρικ Χάμφρις με τίτλο «Cleopatra and the Undoing of Hollywood: How One Film Almost Sunk the Studios» (Η Κλεοπάτρα και η Κατάρρευση του Χόλιγουντ: Πώς μια Ταινία Κόντεψε να Βυθίσει τα Στούντιο), εξηγεί γιατί ο κόσμος κόλλησε τόσο πολύ σε μια καταδικασμένη προσπάθεια να μεταφερθεί η ιστορία της βασίλισσας της Αιγύπτου και του ρωμαίου εραστή της στην οθόνη. Ο συγγραφέας αποκαλύπτει ότι πολλά από τα συγκλονιστικά γεγονότα, σχετικά με τις υπερβολικές δαπάνες της παραγωγής, ήταν μόνο η κορυφή ενός παγόβουνου.
«Παρά το γεγονός ότι γνώριζα πολλά για τα προβλήματα για τα γυρίσματα της “Κλεοπάτρας”, γράφοντας το βιβλίο, έμεινα έκπληκτος από την ασέβεια της παραγωγής», είπε ο Χάμφρις στη Βανέσα Θορπ, η οποία παρουσιάζει το βιβλίο του στον Guardian. «Για παράδειγμα, κοσμήματα που εμφανίστηκαν για λίγα δευτερόλεπτα στο μπουντουάρ της Κλεοπάτρας, σχεδιάστηκαν από τον Bulgari. Μου έκανε, επίσης, εντύπωση το γεγονός ότι οι 20.000 ιταλοί κομπάρσοι που χρησιμοποιήθηκαν στη σκηνή-κλειδί, κατά την είσοδο της βασίλισσας στη Ρώμη, έπρεπε να ντυθούν, να φάνε, να φιλοξενηθούν και να μεταφερθούν στο πλατό. Και αν κάτι πήγαινε στραβά, όπως το να φερθεί άσχημα ένας ελέφαντας, έπρεπε όλα να γίνουν από την αρχή».
Η παραγωγή έγινε είδηση από την πρώτη στιγμή γιατί η Τέιλορ ήταν η πρώτη σταρ, που ζήτησε -και πήρε- αμοιβή ενός εκατομμυρίου δολαρίων για έναν ρόλο. Ωστόσο η «Κλεοπάτρα» έμελλε να σηματοδοτήσει το τέλος της κυριαρχίας των μεγάλων στούντιο του Χόλιγουντ. Οταν φάνηκε ότι ανεξάρτητοι κινηματογραφιστές μπορούσαν να παράγουν επιτυχίες με ένα κλάσμα του προϋπολογισμού των 40 εκατ. δολαρίων (περίπου 400 εκατ. δολάρια σήμερα), η οικονομία της Τίνσελταουν άλλαξε για πάντα.
Ο δημοσιογράφος του Observer, Ρόι Πέροτ, που εστάλη στο Λος Αντζελες και τη Νέα Υόρκη για να αποκαλύψει την ιστορία πίσω από την ταινία λίγο μετά την κυκλοφορία της, δεν συγκρατήθηκε: «Η Twentieth Century Fox χρειάστηκε τέσσερα χρόνια, 40 εκατ. δολάρια και γυρίσματα σε πέντε χώρες για να φτιάξει το έπος της “Κλεοπάτρας”… Ποτέ άλλοτε μια μεγάλη κινηματογραφική εταιρεία δεν φάνηκε να κλονίζεται τόσο πολύ από τη δική της δημιουργία», έγραψε.
Στο δεύτερο άρθρο του με τίτλο «The Ordeal in Rome» («Το Μαρτύριο στη Ρώμη») που δημοσιεύτηκε στον Observer της 11ης Αυγούστου 1963, γράφει η Θορν στον Guardian, μάντευε σε τι κλίμακα είχε πάει το πράγμα στραβά. Ο Πέροτ έπιασε την πλοκή από το σημείο που ένας νέος σκηνοθέτης είχε προσληφθεί για να αλλάξει τα πράγματα στο πλατό της Ιταλίας: «Η Fox είχε ξοδέψει τώρα 16 μήνες και 6 εκατ. δολάρια, αρκετά για να δημιουργήσει μια ταινία ρουτίνας, χωρίς να αξίζει καν να τη δείξει σε κάποιον σοβαρό μέτοχο. Μετά από έξι διαδοχικά χρόνια απωλειών στη δημιουργία ταινιών, η εταιρεία δεν είχε νόημα ως επιχείρηση και ο Σπύρος Σκούρας, ο πρόεδρος, που έβλεπε την παρακμή, χρειαζόταν μια επιτυχία για να σταθεροποιήσει την καρέκλα του», έγραφε στον Observer ο βρετανός δημοσιογράφος.
Το περιεκτικό ρεπορτάζ του Πέροτ είναι μια ένδειξη ακριβώς για το πόσο ανυπόληπτη είχε γίνει η παραγωγή. Κρίθηκε ότι όχι μόνο έγινε μια εκπληκτική σπατάλη χρημάτων, αλλά ότι ήταν επίσης η ταινία στην οποία η Τέιλορ και ο Μπάρτον, παντρεμένοι με άλλους, είχαν ερωτευτεί ο ένας τον άλλον. Τον Απρίλιο του 1962, η εφημερίδα Los Angeles Times ανακοίνωσε ότι «πιθανώς κανένα ειδησεογραφικό γεγονός στη σύγχρονη εποχή δεν έχει επηρεάσει τόσο πολλούς ανθρώπους προσωπικά».
Το ερωτικό σκάνδαλο «ήταν είδηση στα πρωτοσέλιδα», λέει ο Χάμφρις. «Κατά καιρούς ξεπέρασε ακόμη και τη δίκη του [ναζί Αδόλφου] Αϊχμαν, καθώς και του πρώτου Αμερικανού που πήγε στο Διάστημα, και της κουβανικής πυραυλικής κρίσης».
Ο Ρίτσαρντ Μπάρτον, σταρ του θεάτρου στο Λονδίνο, ήταν τότε ακόμη παντρεμένος με την πρώτη του σύζυγο, Σίμπιλ Γουίλιαμς, ενώ η Λιζ Τέιλορ ήταν παντρεμένη με τον Εντι Φίσερ, τον τέταρτο σύζυγό της, ο οποίος είχε αφήσει τη Ντέμπι Ρέινολντς για να την παντρευτεί. Η Τέιλορ αντιμετώπιζε προβλήματα υγείας από τη στιγμή που μπήκε στο καστ, μάλιστα κάποια στιγμή ανακοινώθηκε ότι πέθανε και το 1961 η Fox επικοινώνησε με τους Lloyds of London για να δουν αν θα συνέχιζε να παίζει την ταινία.
Το τρίτο άρθρο του Πέροτ προκάλεσε το επόμενο σοκ στους χρηματοδότες της ταινίας: «Δεν ήταν ακριβώς η υγεία της σταρ, τον Ιανουάριο του 1962, που ανέβασε σε νέα ύψη την ανησυχία του διοικητικού συμβουλίου και του μάνατζμεντ. Αποδείχθηκε ότι ο Αντώνιος και η Κλεοπάτρα συνέχιζαν την ερωτική τους σχέση και εκτός οθόνης. Η ζωή είχε αρχίσει να μιμείται την τέχνη και το μάνατζμεντ είχε χτυπηθεί βαθιά από αυτή την ανηθικότητα», έγραψε.
Το παγκόσμιο ενδιαφέρον για φωτογραφίες του παράνομου ζευγαριού προκάλεσε φρενίτιδα στους παπαράτσι, τους οποίους ο Observer περιέγραψε ως «φανατικά επιθετικούς φωτογράφους από τη Βία Βένετο».
Το βιβλίο του Χάμφρις, σημειώνει η Βανέσα Θορπ στον Guardian, αναπαράγει τις αναμνήσεις της ίδιας της Τέιλορ από το ενδιαφέρον του Τύπου για τον νέο της έρωτα: «Ερχονταν στην πόρτα συνήθως ντυμένοι σαν ιερείς ή έμπαιναν μέσα δήθεν σαν εργάτες ή υδραυλικοί. Μερικές φορές, οι παπαράτσι μας πολιορκούσαν μέσα στον κήπο. Σκαρφάλωναν στον τοίχο με σκάλες απ’ έξω. Οι υπηρέτες τούς κυνηγούσαν με σκούπες και τσουγκράνες και τα παιδιά γύριζαν το λάστιχο του νερού κατά πάνω τους. Κι όμως κατηγορηθήκαμε ότι δώσαμε δημοσιότητα στη “σχεσούλα” μας», είχε πει η σταρ.
Η ιδέα της δημιουργίας της «Κλεοπάτρας» χρονολογείται από το 1958, όταν σχεδιάστηκε για την Τζόαν Κόλινς, μια άλλη στάρλετ με συμβόλαιο της Fox. Ο Σκούρας είχε βρει ένα σενάριο για μια βουβή εκδοχή, του 1917, και ήλπιζε να μιμηθεί την επιτυχία «Μπεν-Χουρ» (1959). Με αρχικό προϋπολογισμό 2 εκατ. δολαρίων, η «Κλεοπάτρα» αναμενόταν να γυριστεί μέσα σε μόλις 64 ημέρες.
Εξι χρόνια αργότερα, όταν άρχισε να παίζεται στους κινηματογράφους, είχε κοστίσει 20 φορές περισσότερο. Σύμφωνα με τον Χάμφρις, μόνο τα χάρτινα ποτήρια, που είχαν χρησιμοποιηθεί στα γυρίσματα, κόστισαν 100.000 δολάρια, ενώ ο βρετανός ηθοποιός Τζορτζ Κόουλ, που έγινε αργότερα γνωστός παίζοντας στη βρετανική σειρά «Minder», απασχολήθηκε 18 μήνες στο πλατό με τον ρόλο του βωβού σκλάβου, που του είχε ανατεθεί, αν και ήταν προγραμματισμένο οι σκηνές του να ολοκληρωθούν σε 14 εβδομάδες. Ακόμη, «χρησιμοποιήθηκε περισσότερο τσιμέντο για τη δημιουργία του σκηνικού της Ρωμαϊκής Αγοράς από ό,τι για το Ολυμπιακό Στάδιο του 1960 στη Ρώμη», αποκαλύπτει ο Χάμφρις, προσθέτοντας ότι η Τέιλορ όχι μόνο ήθελε μαζί της τη δική της κομμώτρια, αλλά και φαγητό από το αγαπημένο της ντελικατέσεν στη Νέα Υόρκη.
Τα αρχικά γυρίσματα έγιναν στην Αγγλία σε ένα σκηνικό 20 στρεμμάτων στα Pinewood Studios, αλλά ο κακός καιρός σήμαινε ότι μόνο οκτώ λεπτά από τα πλάνα που γυρίστηκαν εκεί έχοντας κοστίσει 6,45 εκατ. λίρες, επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν τελικά στην ταινία. Μια νέα Αλεξάνδρεια κατασκευάστηκε αργότερα στο Αντσιο της Ιταλίας.
Οι αρχικοί πρωταγωνιστές Στίβεν Μπόιντ και Πίτερ Φιντς αντικαταστάθηκαν από τους Ρίτσαρντ Μπάρτον και Ρεξ Χάρισον, ενώ ο σκηνοθέτης Τζόζεφ Λ. Μάνκιεβιτς, αδελφός του Μανκ (Χέρμαν Μάνκιεβιτς), σεναριογράφου του «Πολίτη Κέιν», αντικατέστησε τον Ρούμπεν Μαμούλιαν. «Δεν τρώω τα νύχια μου, τρώω τις αρθρώσεις μου», είπε ο νέος σκηνοθέτης. «Τα νύχια τα τελείωσα πριν μήνες», αποκαλύπτοντας το μέγεθος του άγχους του.
Η «Κλεοπάτρα» έλαβε τελικά εννέα υποψηφιότητες για Οσκαρ, συμπεριλαμβανομένης της υποψηφιότητας για Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας, και κέρδισε τέσσερα βραβεία Οσκαρ: Καλύτερης Καλλιτεχνικής Σκηνοθεσίας, Καλύτερης Φωτογραφίας, Καλύτερων Οπτικών Εφέ και Καλύτερου Σχεδιασμού Κοστουμιών. Εγινε, επίσης, η μεγαλύτερη εισπρακτικά ταινία του 1963, αλλά τα έσοδα δεν ήταν αρκετά για να αποκατασταθεί η ζημιά της Fox, η οποία κατάφερε τελικά να συνέλθει οικονομικά με τη «Μελωδία της Ευτυχίας» (1965).