Αυτά τα «αν» και τα «αλλά» να μας φοβίζουν. Αυτά που κάνουν τα φρύδια μας να σμίγουν κάθε φορά που διαβάζουμε μια είδηση με εξειδικευμένη γνώση, πολύτιμη για τους απανταχού αδαείς στην πλάση. Ολοι εσείς που περάσατε τη νόσο και σταθήκατε όρθιοι, όλοι εμείς που φοβόμαστε μήπως περάσουμε τη νόσο, εμείς που νομίζουμε σε κάθε φτάρνισμα ότι φέρουμε τη νόσο, βρισκόμαστε συχνά εν μέσω πληροφοριών αντιφατικών, προβλέψεων υπό προϋποθέσεις, σεναρίων ζόφου που παραπαίουν ως μελλούμενα ανάμεσα στο πιθανό και το απίθανο. Σαν εκείνο το στροβιλιζόμενο μπαλάκι του τένις, στην ταινία «Μatch Point» του Γούντι Αλεν: ξέρεις ότι θα προσγειωθεί στη σωστή πλευρά, αλλά είναι μόνον κινηματογράφος…
Μπορούν να τρομάξουν και τον πλέον ψύχραιμο οι αιχμές σε επίπεδο υπαινιγμού που αφήνουν οι Financial Times, με διαφορά μόλις λίγων ημερών, για την έκβαση της πανδημίας. Με επιστημονικά δεδομένα και δηλώσεις ειδικών που φέρουν περγαμηνές, η εφημερίδα ξεκαθαρίζει αφενός μεν ότι ο ιός ήλθε για να μείνει, αφετέρου ότι οι κυβερνήσεις οφείλουν να είναι σε ετοιμότητα για τα τρισχειρότερα – τα τρισχειρότερα δεν έχουν εξαλειφθεί, και αυτό είναι το «διά ταύτα».
Προς αποφυγήν κινδυνολογίας και τρομολάγνας έξαψης, τα πράγματα φαίνεται να βαίνουν καλώς. Πλην όμως, ο πλανήτης κρατάει την ανάσα του όσο η Ομικρον μεταδίδεται σαν υγρό πυρ, και κοιτάζει –λογικό– προς το φως και την έξοδο του τούνελ, ενώ το σκοτάδι ολόγυρα είναι πηχτό. Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Μέτρησης και Αξιολόγησης της Υγείας του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, η υψηλή μεταδοτικότητα της Ομικρον συνεπάγεται 3 δισεκατομμύρια μολύνσεις διεθνώς τους επόμενους δύο μήνες, εντυπωσιακός αριθμός είναι η αλήθεια: όσες τα πρώτα δυο χρόνια της πανδημίας. Ισως πάρει άλλο τόσο για να αποκλιμακωθεί, ίσως σε κάνα εξάμηνο συνολικά να έχει κάνει τον κύκλο της σε όλο τον πλανήτη η Ομικρον – το υποστηρίζει ο Τζέρεμι Φάραρ, διευθυντής του ιατρικού Ιδρύματος Wellcome.
Προσέξτε, όμως: το γεγονός ότι οι μεταλλάξεις εμφανίζονται μία προς μία, με την Όμικρον να εκτοπίζει τη Δέλτα, πρέπει να θεωρείται ευτύχημα. Ο Φάραρ ομολογεί ότι θα ήταν πολύ πιο ανήσυχος αν διαφορετικές μεταλλάξεις κυκλοφορούσαν το ίδιο διάστημα – φανταστείτε να είχαμε να αντιπαλέψουμε με περισσότερες της μιας.
Το καλό –καθότι καθησυχαστικό– σενάριο θέλει τον ιό σε γραμμική εξέλιξη, να συνεχίζει να ξερνάει νέες μεταλλάξεις εις το διηνεκές, με την κυτταρική ανοσία μας να έχει κτίσει τείχος προστασίας απέναντι στη σοβαρή νόσηση σε τυχόν επιμόλυνση. Το νουάρ σενάριο –πάντα κατά τον Φάραρ– θέλει ένα ποσοστό ρίσκου, έναν κίνδυνο αιφνίδιου άλματος, βραχυκυκλώματος της πραγματικότητας με νέα δεδομένα.
Το βασικό πρόβλημα σε αυτή την ιστορία, με όση γνώση μπορεί να κουβαλάει ο μέσος άνθρωπος, γίνεται κατανοητό ως εξής: οι επιστήμονες δεν συμφωνούν μεταξύ τους για το αν νέα παθογόνα τείνουν να γίνουν ηπιότερα στο πέρασμα του χρόνου, καθώς «εγκαθίστανται» στους ανθρώπινους πληθυσμούς. Βαραίνει ασφαλώς η γνώμη του Πολ Χάντερ, καθηγητή Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Ανατολικής Αγγλίας, που γνέφει «ναι» ως απάντηση στο ερώτημα.
Kι αν «όχι»; Ο κίνδυνος μιας μετάλλαξης, περισσότερο φονικής, είναι υπαρκτός και αδιαμφισβήτητος – παρότι μικρός. Ουδείς αποκλείει μετά βεβαιότητος την εμφάνιση μιας καινούργιας βερσιόν, ιδίως στην περίπτωση που ο Sars-CoV-2 αποφασίσει να εναγκαλιστεί παράφορα με άλλο στέλεχος ονόματι Mers από το ίδιο σόι, των κορονοϊών. Το οποίο, παρότι δύστροπο στη μετάδοση, σκοτώνει σε ποσοστό 40% αυτούς που έχει επιμολύνει. Μιλάμε για υβριδικό εφιάλτη και γρουσούζα τύχη. Κομψά – επιστημονικά αποκαλείται γενετικός ανασυνδυασμός.
Ο Τιμ Κόλμπορν, καθηγητής Επιδημιολογίας στο University College London, επιμένει ότι είναι απολύτως λογικό να σκεφτόμαστε ότι το φορτίο της Covid-19 θα αμβλυνθεί κατά 95% εντός του 2022, κάτι που θα σημάνει και το τέλος του πλανητικού συναγερμού. Και δηλώνει ότι θα φοβόταν περισσότερο μια άλλη πανδημία, έναν ιό άγνωστο μέχρι στιγμής, παρά την έξαλλη πιθανότητα του γενετικού ανaσυνδυασμού. Την ίδια θέση δείχνει να ενστερνίζεται πάνω κάτω και η Τζένιφερ Ρον, κυτταρικός βιολόγος, καθηγήτρια στο UCL: ο ιός έχει μάλλον φθάσει στα όρια του ρεπερτορίου του.
Αλλά η σκέψη της έχει σφηνωθεί για τα καλά στο κεφάλι του αδαούς. Το συγκεκριμένο θρίλερ έχει περιγράψει, βλέπετε και η βρετανική Επιστημονική Συμβουλευτική Ομάδα για τις Καταστάσεις Έκτακτης Ανάγκης (SAGE)…
Το καλύτερο που έχουμε να κάνουμε –συμβουλεύει με τρόπο τους νοήμονες κυβερνητικούς αξιωματούχους το έγκυρο έντυπο– είναι να βάλουμε κάτω αλγόριθμους και μαθηματικά μοντέλα, να προβάρουμε νοητά καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ας δεχθούμε ότι κανονικότητα με παλαιούς όρους δεν υφίσταται καν. Η κρίση συνιστά κανονικότητα ή, αν θέλετε, για ποια κανονικότητα μιλάμε χωρίς την εγκατεστημένη κρίση Sars-CoV- 2;
Τα δύο χρόνια εμπειρίας περί την πανδημία δεν επιτρέπουν εκ των υστέρων μετανοήσεις. Πόσες «συγγνώμες» μπορούν να χωρέσουν στην αέναη αυτή λούπα, ειδικά όταν οι μεταλλάξεις έχουν τη δύναμη να θερίζουν κόσμο; Πώς να το κάνουμε, η πανδημία δεν έχει τεθεί υπό έλεγχο, ούτε μας έχει κάνει τζιμάνια διεθνώς ως προς τις πολιτικές αποκρίσεις μας. Το κουτί της Πανδώρας, πάει άνοιξε… Και η Ομικρον μας χαρίζει το χρονικό περιθώριο για κατάστρωση σχεδίου. «Plan beats no plan», έχει πει ο πρώην υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τίμοθι Γκάιτνερ, για τους πολέμους και τις πανδημίες, και οι Financial Times το θυμίζουν. Εμείς δεν περιμέναμε τον Γκάιτνερ να μας τα πει, τα ξέρουμε κι από τον Ιπποκράτη: «Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαμβάνειν».