Περπατώντας γύρω από το Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης αντιλαμβάνεται κανείς ότι δεν πρόκειται για ένα ενιαίο κτίριο, αλλά για ένα είδος οχυρού που έχει προκύψει από συνεχείς προσθήκες. Στη νότια πλευρά, η νεορωμανική πρόσοψη (των μέσων του 19ου αιώνα, εμπνευσμένη από τη ρωμανική αρχιτεκτονική της μεσαιωνικής Ευρώπης του 11ου και 12ου αιώνα) του κτιριακού συγκροτήματος του μουσείου δίνει την αίσθηση καστροπολιτείας που προστατεύει αποτελεσματικά τους θησαυρούς ης.
Ανατολικά, μια τεράστια αψίδα θριάμβου –αφιερωμένη στον Θεόδωρο Ρούσβελτ– δημιουργεί μια μνημειακή είσοδο που εξυμνεί την πνευματική και πολιτική δύναμη της Επιστήμης. Και στα βόρεια, ένας γυάλινος κύβος περικλείει τη μεταλλική σφαίρα ενός πλανητάριου: είναι μια προσθήκη του 2000 που αναδίδει άρωμα φουτουρισμού του χθες, κάτι σαν Αστρο του Θανάτου από το μυθικό σύμπαν του Τζορτζ Λούκας, που υπερασπίζεται τους πέτρινους γείτονές του σε μια νέα, αβέβαιη ψηφιακή εποχή, γράφει ο Φίλιπ Κένικοτ στην Washington Post.
Το αρχικό κτίριο του 1877 μεγάλωσε, όχι μόνο για να στεγάσει τις αναπτυσσόμενες συλλογές του μουσείου και να περιλάβει τον διευρυνόμενο ρόλο του ως εκπαιδευτικού, ψυχαγωγικού και ερευνητικού ιδρύματος, αλλά και για να προβάλει μια εξελισσόμενη αίσθηση αυταρέσκειας της επιστήμης. Είναι μια συλλογή από κτίρια αλλά και μια συλλογή μηνυμάτων: Η επιστήμη συγκεντρώνει τον θησαυρό του κόσμου· η επιστήμη εξερευνά και κατακτά το άγνωστο· η επιστήμη εκπολιτίζει· η επιστήμη προσφέρει ελπίδα και ουτοπική φαντασίωση.
Και τώρα υπάρχει ακόμα ένα νέο κτίριο – και κατ’ επέκταση ένα νέο μήνυμα: το Κέντρο Ρίτσαρντ Γκίλντερ για την Επιστήμη, την Εκπαίδευση και την Καινοτομία άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό στις 4 Μαΐου. Σχεδιασμένο από το Studio Gang με έδρα το Σικάγο, με επικεφαλής τη βραβευμένη αρχιτέκτονα Τζιν Γκανγκ, εξωτερικά παρουσιάζει στον κόσμο ένα γλυπτό γεωλογικό φαινόμενο ντυμένο με απαλό ροζ γρανίτη, με καμπύλες που εκτείνονται σε ύψος αρκετών ορόφων πάνω από το έδαφος, και μέσα είναι σαν σπήλαιο, με πλατιές, κυματιστές γραμμές παραθύρων. Εχει αλλάξει ριζικά την πιο τραχιά όψη του συγκροτήματος, στη δυτική πλευρά του, δημιουργώντας μια νέα είσοδο στο κτίριο, τόσο εντυπωσιακή όσο αυτή που βλέπει στο Σέντραλ Παρκ.
Το νέο κτίριο, κόστους 465 εκατ. δολαρίων, έχει προσθέσει στο μουσείο χώρο 190.000 τετραγωνικών ποδιών (17.651,58 τ.μ.), με ένα αίθριο που θυμίζει φαράγγι και υψώνεται σε πέντε ορόφους με τεράστιους φεγγίτες ψηλά, ένα νέο εντομολογικό μουσείο, αίθουσα πεταλούδων, αίθουσες διδασκαλίας, βιβλιοθήκη και πέντε ορόφους αποθήκευσης συλλογών πίσω από γυάλινους τοίχους.
Οι οδηγίες προς τους αρχιτέκτονες ήταν πολύπλοκες, καθώς υπήρχαν πολλαπλές λειτουργίες και ανάγκες, τόσο μπροστά όσο και στα παρασκήνια. Η μεγαλύτερη πρόκληση ίσως ήταν να προσαρμοστεί αυτή η νέα δομή στην υπάρχουσα, δημιουργώντας παράλληλα μια πιο λογική ροή σε ολόκληρο το μουσείο, γράφει ο Κένικοτ στην Washington Post.
Το Κέντρο Γκίλντερ διαθέτει 33 σημεία σύνδεσης με 10 από τα κτίρια του μουσείου, που είναι περισσότερα από δύο δωδεκάδες. Και δεν χρειάζεται να περιπλανηθεί κανείς πολύ στις παλαιότερες γκαλερί για να καταλάβει γιατί το μουσείο ήθελε κάτι νέο, πιο ανοιχτό και γεμάτο φως. Σε πολλές από τις παλιές αίθουσες η επιστήμη παρουσιάζεται θεατρικά, με παγωμένες βινιέτες άγριων ζώων και ανθρώπινα διοράματα (τρισδιάστατα μοντέλα) σε φυσικό μέγεθος, με σκοτεινό φωτισμό και μια σειρά ανθρωπολογικών peep shows.
Είναι εύκολο, όχι απλώς να χαθείς, αλλά και να αποσυντονιστείς υπαρξιακά σε αυτούς τους χώρους: πρόκειται για θεματικό πάρκο ή για μουσείο; Είναι επιστήμη ή ηδονοβλεψία; Αυτά τα εκθέματα, εξάλλου, υπάρχουν τόσο πολύ καιρό που είναι από μόνα τους σχεδόν ιστορικά αντικείμενα, παρατηρεί επίσης ο Κένικοτ.
Το μουσείο δεν μπορούσε να αναδιαμορφώσει τα σπλάχνα ενός κτιρίου που έχει μεγαλώσει, γεμίζοντας σχεδόν όλους τους εσωτερικούς του χώρους, οι οποίοι αρχικά προορίζονταν να είναι υπαίθριες αυλές. Το Κέντρο Γκίλντερ, όμως, μπορούσε να δημιουργήσει μια νέα είσοδο στη δυτική πλευρά του μουσείου, συμμετρικά, απέναντι από τη γιγάντια αψίδα θριάμβου της ανατολικής όψης, στέλνοντας επίσης ένα θεμελιωδώς αντίθετο μήνυμα: Ξεχάστε όλες αυτές τις ανησυχητικές συνδέσεις της αμερικανικής επιστήμης με το δόγμα του Προφανούς Πεπρωμένου (Manifest Destiny) του 19ου αιώνα και τον ιμπεριαλισμό, και τις περιστασιακές παρακάμψεις της στην ψευδοεπιστήμη των φυλετικών διακρίσεων και της Ευγονικής. Οχι, η επιστήμη είναι ανοιχτή και προσβάσιμη, είναι διασκεδαστική και ωραία· αυτό είναι το μήνυμα που στέλνει το νέο κτίριο.
Υπάρχουν πεταλούδες και μυρμήγκια που μεταφέρουν το γεύμα τους μέσα σε γυάλινους σωλήνες και μια εκθαμβωτική αίθουσα θεάτρου με ένα video wall 360 μοιρών, στο οποίο παρουσιάζεται η έκθεση «Αόρατοι Κόσμοι», που δοξάζει την πολυπλοκότητα της ζωής.
Αν οι παλαιότερες γκαλερί είναι δομημένες γύρω από μνημειώδη αντικείμενα και χρονολογικές αφηγήσεις, οι νέες μιμούνται την κίνηση των social media με κομματάκια συναρπαστικών πραγμάτων. Πίσω από τους γυάλινους τοίχους υπάρχουν μυριάδες μικρές εκθέσεις δελεαστικών αντικειμένων, όπως πιάτα από τη μαοϊκή Κίνα, ο σκελετός μιας τεράστιας σφυρίδας, αστρονομικά όργανα και χάρτες, σχέδια και έγγραφα από διάφορες εκθέσεις. Υπάρχει ουσία, αλλά είναι επίσης σαν να παρακολουθείς reels στο Instagram ή TikToks: σύντομα κομμάτια, ωραία παρουσιασμένα, όχι πολύ επιβαρυντικά, πριν πας παρακάτω.
Το κτίριο (και οι εκθέσεις του, που είναι σχεδιασμένες από τους Ralph Appelbaum Associates), ενώ είναι θεμελιωδώς παραδοσιακό, τα κάνει όλα αυτά με μια σύγχρονη φωνή. Το αίθριο, για παράδειγμα, είναι γιγάντιο και προκαλεί δέος, ένα ξεπλυμένο τοπίο ψαμμίτη της Γιούτα γεμάτο καμάρες, γέφυρες και στρογγυλεμένες φόρμες φαινομενικά φθαρμένες από το νερό, τον άνεμο ή τον χρόνο. Αλλά αυτός είναι ο μοντερνισμός των Φλίντστοουνς, φαινομενικά νέος αλλά στην πραγματικότητα αρκετά παλιός, σχολιάζει ο Κένικοτ στην Washington Post.
Αμέσως μετά την είσοδο υπάρχει μια τεράστια σκάλα που οδηγεί στον δεύτερο όροφο, ουσιαστικά χωρίς να διαφέρει από τη διαμόρφωση του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης ή της Πινακοθήκης Ρένγουικ στην Ουάσινγκτον και αναρίθμητων άλλων μεγάλων ανακτόρων πολιτισμού. Για δεκαετίες, οι αρχιτέκτονες απέφευγαν σχεδιασμούς που οδηγούν σε συνειρμούς μεγαλείου του 19ου αιώνα και στον συμβολισμό ότι το μυαλό υψώνεται καθώς το σώμα ανεβαίνει προς τα πάνω. Αλλά έχουν επιστρέψει. Δυστυχώς, όμως, αυτή η σκάλα του Κέντρου Γκίλντερ καταλήγει στον δεύτερο όροφο σε έναν κενό λευκό τοίχο που εμποδίζει τη ροή προς τα εμπρός.
Αν και το κτίριο, κατασκευασμένο από σκυρόδεμα ψεκασμένο σε οπλισμό, φαίνεται να ρέει προς όλες τις κατευθύνσεις, η βασική γεωμετρία του είναι επίσης παραδοσιακή: ένας μεγάλος κεντρικός πυρήνας με δύο πλευρικούς διαδρόμους που οδηγούν σε μικρότερους χώρους. Οι 33 συνδέσεις με τα υπάρχοντα κτίρια είναι πράγματι πολύπλοκες, αλλά όχι ακριβώς ευχάριστες ως χώροι επισκεπτών. Τα παράθυρα, ωστόσο, προσφέρουν συναρπαστική θέα στο εσωτερικό του συγκροτήματος, με τα διαφορετικά στυλ.
Είναι μια ειλικρινής και ευπρόσδεκτη χειρονομία, μια αναγνώριση ότι το κτίριο, όπως και η επιστήμη, δεν είναι ένα μεγαλειώδες οικοδόμημα, δεν προσκολλάται σε κανένα θεϊκό επίπεδο και έχει δημιουργηθεί τυχαία, όπως και η κατανόησή μας για τον κόσμο γύρω μας, παρατηρεί ο Κένικοτ.
Ο αμερικανός κριτικός τέχνης ανησυχεί, ωστόσο, ότι σύντομα το Κέντρο Γκίλντερ όχι μόνο θα μοιάζει τόσο παλιό όσο μερικά από τα λιγότερο μπρουτάλ κτίρια του περασμένου αιώνα, αλλά θα λειτουργεί και ως ένα είδος περιήγησης της μιας ώρας για επισκέπτες που επιζητούν το θαύμα. Παρά τις συνδέσεις του με το υπόλοιπο κτίριο, δεν είναι σαφές αν το νέο παράρτημα έχει σχεδιαστεί ως εισαγωγή –σύντομη, διασκεδαστική και κατακερματισμένη– στο κεντρικό συγκρότημα του μουσείου ή ως εναλλακτική του.
Τα μουσεία, γράφει ο Κένικοτ, χρησιμοποίησαν την αρχιτεκτονική για να επανεξετάσουν την ταυτότητά τους για όσο διάστημα ήταν δημόσιοι οργανισμοί. Η μόδα αναζωογονήθηκε περισσότερο από ένα τέταρτο του αιώνα πριν, όταν άρχισαν να προσκαλούν σταρ της αρχιτεκτονικής για να δημιουργήσουν μια νέα γενιά κτιρίων-γλυπτών, που προσέφεραν μια νέα απόλαυση στην εμπειρία του μουσείου.
Αλλά κάποια στιγμή θα εμφανιστεί μια νέα τάση: να μη χτίζουμε, να μην επιβαρύνουμε την ατμόσφαιρα με περισσότερο άνθρακα, να μη βάζουμε τη θεσμική ταυτότητα πάνω από την παγκόσμια ευθύνη. Κάποια στιγμή, υποστηρίζει ο Φίλιπ Κένικοτ, η επιβίωση θα ξεπεράσει το branding.