Μέχρι πριν από πέντε χρόνια, η Ρετσίνα, η πειραιώτικη γειτονιά, που εκτείνεται μερικά στενά πάνω από το λιμάνι, και η οποία πήρε το όνομά της από την κλωστοϋφαντουργία των αδελφών Ρετσίνα, τις νύχτες έμοιαζε στοιχειωμένη. Στην άλλοτε βιομηχανική ζώνη του Πειραιά υπήρχαν κάποτε εργοστάσια και αποθήκες εμπορευμάτων, οι οποίες αργότερα μετατράπηκαν σε σιδεράδικα και συνεργεία αυτοκινήτων, που δούλευαν με το φως της ημέρας. Μόλις έπεφτε το σκοτάδι οι δρόμοι ερήμωναν.
Ολα άλλαξαν, όμως, όταν πρώτος ο Γιάννης Καϋμενάκης, ένας σπουδαίος σομελιέ, που δεν χρειάζεται συστάσεις -τουλάχιστον για όσους ασχολούνται με το κρασί- άνοιξε το «Paleo» bar του, σε μια παλιά αποθήκη στο Νο 39 της οδού Πολυδεύκους. Οι Αθηναίοι βρήκαν γρήγορα τον δρόμο για την Πολυδεύκους, γοητευμένοι όχι μόνο από τις επιλογές του Καϋμενάκη αλλά και από την αισθητική της περιοχής. Σύντομα πλάι στο wine bar άνοιξαν δύο γκαλερί, ενώ ο δρόμος έγινε επίσης «hotspot» γλυκών αφού ακριβώς πλάι στο Paleo, ο Κρίτων Πουλής, pastry chef νεαρός μεν αλλά με «βαρύ» βιογραφικό, άνοιξε το μοναδικό «Bon Bon» του.
Πρόσφατα η φήμη της Πολυδεύκους πέρασε τον Ατλαντικό και άρχισε να κάνει τον γύρο του κόσμου, χάρη σε ένα ενθουσιώδες αφιέρωμα της Τζιζέλα Γουίλιαμς στους New York Times. Η αμερικανίδα δημοσιογράφος βρέθηκε στην Πολυδεύκους ένα «εξαιρετικά καυτό βράδυ του Ιουλίου» μαζί με πλήθος κόσμου, που έπινε κρασί, με αφορμή τα εγκαίνια μιας έκθεσης στην γκαλερί Rodeo. Γοητευμένη, γράφει ότι το νυχτερινό «σκηνικό με τα εγκαταλειμμένα κτίρια» της θύμισε το «Μετά τα Μεσάνυχτα» ( 1985). «Αποπνέει την αίγλη της εποχής του», όπως και το αριστούργημα που γύρισε ο Μάρτιν Σκορσέζε στο SoHo του Μανχάταν, γράφει η Γουίλιαμς.
Το Rodeo, μια από τις πιο σεβαστές και προοδευτικές σύγχρονες γκαλερί στην ευρύτερη περιοχή της Αθήνας, είναι ανάμεσα σε μια χούφτα δημιουργικών δυνάμεων, που μετατρέπουν την περιοχή του Αγίου Διονυσίου του Πειραιά, κοντά στις αποβάθρες των φέρι, «σε έναν από τους πιο συναρπαστικούς πολιτιστικούς προορισμούς της πρωτεύουσας», αναφέρει η Γουίλιαμς.
Εκθεση του εννοιολογικού εικαστικού Χριστόδουλου Παναγιώτου στη Rodeo Gallery
Η αμερικανίδα θυμίζει ακόμη ότι η επιλογή του καλλιτεχνικού οργανισμού Documenta να παρουσιάσει την έκθεση του 2017 στην Αθήνα ταυτόχρονα με το Κάσελ της Γερμανίας, σφράγισε τη φήμη της Αθήνας ως ανερχόμενου καλλιτεχνικού κόμβου. Η κίνηση προκάλεσε αντιφατικά σχόλια, λέει. Μόλις δύο χρόνια πριν, η Ελλάδα είχε προσφύγει στο ΔΝΤ. Εκτός όμως από τα χαμηλά ενοίκια της πόλης και το κόστος ζωής -τα οποία έχουν εν τω μεταξύ αυξηθεί-, και από την οικονομική κρίση της χώρας, η έκθεση έκανε την Αθήνα ώριμη για την εισροή διεθνών καλλιτεχνών και designers, που αναζητούσαν μια εναλλακτική λύση σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες όπως το Βερολίνο και η Λισαβόνα.
Ωστόσο η Αθήνα έγινε θελκτική και για άλλους λόγους, επισημαίνει στους New York Times η 49χρονη Ελενα Μαυρομιχάλη, ιστορικός τέχνης και σύμβουλος για τη Στρατηγική του Πολιτισμού της ελληνικής κυβέρνησης, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καστέλλα του Πειραιά: «Βλέπω μια δυναμική κίνηση σύγχρονων καλλιτεχνών που εμπνέονται και ασχολούνται με την αρχαία ιστορία της Ελλάδας και τους αρχαιολογικούς χώρους της», λέει στην Τζιζέλα Γουίλιαμς. Και προσθέτει ότι η Αθήνα εργάζεται επί του παρόντος για να συνδέσει καλύτερα το κέντρο της πόλης με το θαλάσσιο μέτωπό της, μεγάλο μέρος του οποίου κατέχει ο Πειραιάς. Πρόκειται για μια έκταση άνω των 10.360 στρεμμάτων, που χρονολογείται από τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ. Η Γουίλιαμς αναφέρεται ακόμη στη νέα γραμμή μετρό, που έχει προγραμματιστεί να ολοκληρωθεί πριν από το επόμενο καλοκαίρι, και η οποία θα μεταφέρει τους επιβάτες από το αεροδρόμιο στο λιμάνι σε μόλις 20 λεπτά.
Η Ελενα Μαυρομιχάλη δηλώνει ενθουσιασμένη βλέποντας την ενέργεια, που φέρνουν τόσο το Πολιτιστικό Κέντρο Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος όσο και μικρότερες καλλιτεχνικές οντότητες, σε συνοικίες κοντά στον Πειραιά, οι οποίες υπέφεραν οικονομικά μέχρι πρότινος. Και ελπίζει ότι η περιοχή θα καταφέρει να αποφύγει τις τυπικές παγίδες της ανάπτυξης υποβαθμισμένων συνοικιών, όπως ο εκτοπισμός των παλιών κατοίκων και η απώλεια προσιτής στέγης, «σε συνεργασία με μια ποικιλία ενδιαφερομένων, και με πρωτοβουλίες ομάδων της περιοχής», όπως λέει.
Φέτος το καλοκαίρι στην γκαλερί Rodeo παρουσιάζεται (μέχρι τις 24/9) ατομική έκθεση νέων κομματιών του Χριστόδουλου Παναγιώτου καταξιωμένου εννοιολογικού εικαστικού από την Κύπρο, γνωστού για έργα πολυμέσων, που συχνά αμφισβητούν τις έννοιες της πολιτιστικής και εθνικής ταυτότητας. Η γκαλερί είναι δημιούργημα της Σύλβιας Κούβαλη της πρώτης Ελληνίδας, η οποία πριν καλά – καλά κλείσει τα 30 τόλμησε να εισβάλει στην εικαστική σκηνή τη Κωνσταντινούπολης με την Rodeo Gallery, που ίδρυσε εκεί το 2007.
Εκθεση στην γκαλερί The Intermission
Εφτά χρόνια αργότερα, όταν τα πράγματα άρχισαν να μην πηγαίνουν καλά, η επιδεινούμενη πολιτική αστάθεια της Τουρκίας την ανάγκασε να μετακομίσει την γκαλερί της στο Λονδίνο όπου λειτουργεί μόνιμα ως σήμερα. Και το 2018 ανακαίνισε μια αποθήκη των αρχών του 1900 στην οδό Πολυδεύκους 41, που λειτουργεί παράλληλα με τις δραστηριότητες της λονδρέζικης γκαλερί, και πρώτα απ’ όλα σαν «production house», ένας χώρος παραγωγής (πειραματικών) έργων και διαλόγου.
Ενα χρόνο αργότερα στο νούμερο 37Α της Πολυδεύκους η Αρτεμις Μπαλτογιάννη, art advisor εδώ και χρόνια, και φίλη της Σύλβιας Κούβαλη, άνοιξε τη δική της γκαλερί, The Intermission, όπου καλεί διακεκριμένους διεθνείς καλλιτέχνες μαζί με την γκαλερί που τους εκπροσωπεί, ώστε να δείχνουν δουλειά τους σε έναν ιδιαίτερο χώρο, μακριά από το κέντρο της Αθήνας.
Ανάμεσα στους ανθρώπους με τους οποίους μίλησε η Τζιζέλα Γουίλιαμς το βράδυ των εγκαινίων της έκθεσης του κύπριου εικαστικού στη Rodeo, ήταν επίσης ο Λεωνίδας Τραμπούκης και η σύζυγός του Ελένη Πεταλιώτη, συνιδρυτές του αρχιτεκτονικού γραφείου LOT & Objects of Common Interest. Το ζευγάρι δούλεψε για κάποιο διάστημα στο Μπρούκλιν, αλλά πριν από πέντε χρόνια άνοιξαν ένα γραφείο αρχιτεκτονικής και design στο κέντρο της Αθήνας θέλοντας να βρίσκονται πιο κοντά στους κατασκευαστές τους στην Ελλάδα.
Εκθεση Volax των Λεωνίδα Τραμπούκη και Ελένης Πεταλιώτη στην Carwan gallery
Και τώρα, ετοιμάζουν το νέο τους ατελιέ σε ένα παλιό εργοστάσιο, λίγα τετράγωνα μετά την γκαλερί Rodeo, όπου θα επικεντρωθούν σε μια μοναδική τεχνική χύτευσης ακρυλικού. Το ζευγάρι ελπίζει να συνεργαστεί με ντόπιους κατασκευαστές, να πειραματιστεί με έργα μεγαλύτερης κλίμακας και ενδεχομένως να κατασκευάζει κομμάτια για άλλους αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες. «Ψάχναμε παντού για έναν μεγάλο, προσιτό ακατέργαστο βιομηχανικό χώρο και διαλέξαμε τον Πειραιά λόγω της ατμόσφαιρας και της κοινότητας», εξήγησε στην αμερικανίδα δημοσιογράφο ο 39χρονος αρχιτέκτονας.
Η Πειραιάς υπήρξε πόλος έλξης και για τους γάλλους αρχιτέκτονες Νικολά Μπελαβάνς-Λεκόντ και Κοντέν Μουάζ, που μετέφεραν την γκαλερί τους Carwan από τη Βηρυτό σε μια εμπορική αποθήκη του τέλους του 1800, δίπλα στη Rodeo. Ο 40χρονος Μπελαβάνς-Λεκόντ σκεφτόταν την Αθήνα ως πιθανό τόπο φιλοξενίας της γκαλερί του από τότε που επισκέφτηκε την πόλη κατά τη διάρκεια της Documenta. H ατμόσφαιρα του Πειραιά άρεσε στον Μπελαβάνς-Λεκόντ, γιατί του θύμισε το λιμάνι της Βηρυτού. «Ημασταν πολύ τυχεροί που φύγαμε στα τέλη του 2019 πριν από την έκρηξη εκεί», δήλωσε στους New York Times ο γάλλος γκαλερίστας, αναφερόμενος στην τρομερή έκρηξη που συγκλόνισε ολόκληρο τον Λίβανο την 4η Αυγούστου 2020, «αλλά νιώθαμε ήδη να έρχεται μια κρίση και την ίδια στιγμή, η πελατειακή μας βάση γινόταν όλο και περισσότερο παγκόσμια», συμπλήρωσε. Για τους συλλέκτες εξάλλου η πρόσβαση στην Ελλάδα είναι πιο εύκολη από ό,τι στον Λίβανο.
Υπολείμματα από δίκτυα έτοιμα να γίνουν κάτι άλλο
Η Τζιζέλα Γουίλιαμς γνώρισε επίσης την Σουζάνα Λασκαρίδη, η οικογένεια της οποίας έχει τη ναυτιλιακή εταιρεία Λασκαρίδη με παλιές ρίζες στον Πειραιά. Τόσο το Ιδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη, που ιδρύθηκε το 2007, όσο και το Blue Cycle, ένα πρόγραμμα Γαλάζιας και Κυκλικής Οικονομίας με σκοπό την αξιοποίηση πλαστικών που προέρχονται από την αλιευτική και ναυτιλιακή δραστηριότητα, με ευθύνη της Σουζάνας Λασκαρίδη, έχουν επίσης έδρα τους το λιμάνι του Πειραιά.
H Σουζάνα Λασκαρίδη ξενάγησε την Τζιζέλα Γουίλιαμς στις εγκαταστάσεις του Blue Cycle, που στεγάζεται σε ένα παλιό εργοστασιακό συγκρότημα, το οποίο μέχρι και τις αρχές του 20ού αιώνα ανήκε στην Εταιρεία Φυσικού Αερίου Πειραιώς, στην οδό Παπαστράτου 11, πέντε λεπτά μακριά από τις γκαλερί και το wine bar της Πολυδεύκους. Τα πλαστικά απορρίμματα τα οποία συλλέγονται από το Αιγαίο, αλλά και από εργοστάσια ναυτιλίας και αλιείας της περιοχής, μετατρέπονται σε νήματα ή πέλετ, που η εταιρεία χρησιμοποιεί ως υλικά για την κατασκευή διαφόρων προϊόντων, από κεραμίδια σε στιλ terazzo μέχρι μοντέρνα έπιπλα εξωτερικού χώρου.
Ξαπλώστρα από ανακυκλωμένο πλαστικό, του BlueCycle σε συνεργασία με το The New Raw
«Θα ήθελα πολύ να δείξω ότι αυτό το μοντέλο κυκλικής οικονομίας μπορεί να λειτουργήσει και να βάλει την Ελλάδα στον χάρτη της καινοτομίας», είπε η Σουζάνα Λασκαρίδου στους New York Times. Στο κεντρικό εργαστήριο, έδειξε στην αμερικανίδα δημοσιογράφο έναν τεράστιο ρομποτικό βραχίονα με έκταση μεγαλύτερη από 2,5 μ., που δημιουργήθηκε από τους έλληνες designers του γραφείου The New Raw με έδρα το Ρότερνταμ. Στεκόταν ακίνητος πίσω από μια γυάλινη προθήκη, έτοιμος να μετατρέψει τα πλαστικά δίχτυα, που συγκεντρώθηκαν από ένα κοντινό λιμάνι, σε ένα φουτουριστικό βάζο ή μια ξαπλώστρα – γλυπτό.
«Εκείνο το βράδυ, το μέλλον του Πειραιά φαινόταν γεμάτο αισιοδοξία και δημιουργικές δυνατότητες», γράφει κλείνοντας το άρθρο της η Γουίλιαμς. Και είναι πράγματι θαυμάσιο να σκέφτεσαι ότι ένας τόπος που γνώρισε κάποτε τον οργασμό της δημιουργίας αποκτά και πάλι νέα δυναμική.