Ισως καμία ταινία δεν αποκαλύπτει τον ρόλο του βιζόν στην αμερικανική ποπ κουλτούρα τόσο καλά όσο η ταινία του 1960 «Ζήσαμε στην αμαρτία», με πρωταγωνίστρια την Ελίζαμπεθ Τέιλορ στον ρόλο της Γκλόρια Γουάντρους, που χάρισε στη χολιγουντιανή σταρ το πρώτο της Οσκαρ. Οταν η Γκλόρια –μοντέλο και πόρνη πολυτελείας– κλέβει ένα γουναρικό, ξεκινά μια αλυσίδα γεγονότων που οδηγούν στην τραγική της κατάρρευση.
Εκείνη την εποχή, ένα παλτό βιζόν ήταν η πεμπτουσία της πολυτέλειας και της κομψότητας. Μάλιστα, το 1968 λανσαρίστηκε και η καμπάνια «What becomes a legend most?» της εταιρείας γουναρικών Blackglama, που εδώ και δεκαετίες διαφημίζει παλτό από λαμπερά μαύρα αμερικανικά βιζόν από την περιοχή των Μεγάλων Λιμνών. Η ιδέα ήταν να συνδέσουν τα Blackglama με το glamour διεθνώς αναγνωρίσιμων προσώπων από τον κόσμο της Τέχνης. Και το πέτυχαν.
Η Μπέτι Ντέιβις, η Τζούντι Γκάρλαντ, η Μπάρμπρα Στρέιζαντ αλλά και η Μελίνα Μερκούρη, φωτογραφισμένη από τον Ρίτσαρντ Αβεντον, ήταν οι πρώτες σταρ που συμμετείχαν στην καμπάνια, ενώ τις επόμενες δεκαετίες, εκτός από ηθοποιούς προστέθηκαν επίσης κορυφαία μοντέλα, όπως η Λίντα Εβαντζελίστα, η Σίντι Κρόφορντ και η Ναόμι Κάμπελ.
Στο αποκορύφωμα της φήμης τους, στις αρχές της δεκαετίας του 1980, τα παλτά βιζόν κόστιζαν συνήθως από 8.000 έως 50.000 δολάρια (περίπου 6.500 – 40.000 ευρώ), ανάλογα με την ποιότητα, αλλά η τιμή εκτοξευόταν πάνω από τα 400.000 δολάρια (περίπου 330.000 ευρώ) για το μυθικό μαύρο ρωσικό βιζόν.
Σήμερα, όμως, τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά. «Τα παλτό από βιζόν είναι απαρχαιωμένα», δηλώνει στους New York Times η Λόρα Σόφι Κοξ, βρετανίδα celebrity και στιλίστρια μόδας. Βέβαια η μόδα, ή τουλάχιστον ένα μέρος της, ακολουθεί τις τάσεις της εποχής και όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, δεν θα μπορούσε να είναι αλλιώς.
H Δανία συγκλονίστηκε στα τέλη Νοεμβρίου, μετά την απόφαση της κυβέρνησης να εξολοθρεύσει 17 εκατ. μινκ (ή βιζόν, όπως λέγονται τα μικρά σαρκοφάγα θηλαστικά, που ανήκουν στην ίδια οικογένεια με το κουνάβι και τη νυφίτσα) επειδή είχαν κολλήσει κορονοϊό από τον άνθρωπο και τον μετέδιδαν, μεταλλαγμένο. Ως αποτέλεσμα της σφαγής, ο μεγαλύτερος οίκος δημοπρασιών γούνας στον κόσμο, Kopenhagen Fur, ανακοίνωσε ότι θα κλείσει οριστικά.
Το πρόβλημα έφτασε και στην Ελλάδα. Στην Δυτική Μακεδονία, όπου εκτρέφονται επίσης μινκ για εξαγωγή στη Ρωσία, την Ουκρανία, την Τουρκία και την Κίνα, έχουν ήδη θανατωθεί πολλά ζώα. Πρόσφατα, εξάλλου, σε Κοζάνη, Γρεβενά και Καστοριά, βρέθηκαν ίδιες μεταλλάξεις σε ανθρώπους και μινκ, μάλιστα η κάθε περιοχή έχει διαφορετικά στελέχη του ιού, τα οποία είναι κοινά σε κατοίκους και ζώα.
Εν τω μεταξύ η αγορά γουναρικών –στη Δύση τουλάχιστον– οδεύει προς το τέλος της. Στη Νέα Υόρκη, τα καταστήματα Macy’s και Bloomingdale’s πωλούν το τελευταία τους γούνινα παλτό και στη συνέχεια θα κλείσουν τα τμήματα γουναρικών. Πριν από έναν χρόνο, η Καλιφόρνια επέβαλε την απαγόρευση της πώλησης νέων προϊόντων γούνας, με ισχύ το 2023.
Πολλές μάρκες πολυτελείας, όπως οι Burberry, Chanel, Coach, Giorgio Armani, Ralph Lauren και Versace, έχουν αποκλείσει τη γούνα από τα υλικά τους. Το εμπόριο γούνας απαγορεύεται ήδη στη Βρετανία, το Βέλγιο, τη Γερμανία και την Ιρλανδία, ενώ στην Ολλανδία οι φάρμες εκτροφής μινκ θα κλείσουν το 2024 και στη Γαλλία το 2025.
Το παλτό βιζόν, όμως, έχει χάσει προ πολλού τη γοητεία του, ο κορονοϊός τού έδωσε απλά το τελειωτικό χτύπημα. Η παρακμή του ξεκίνησε με τη συντριβή της χρηματιστηριακής αγοράς, την ιστορική «Black Monday», στις 19 Οκτωβρίου 1987, που κατέστρεψε πολλούς εξέχοντες γουνέμπορους και, αντίστοιχα. ανθρώπους που μπορούσαν παλιότερα να κάνουν δώρο στη γυναίκα τους (ή στην ερωμένη τους) το αντικείμενο του πόθου: ένα πολυτελές βιζόν, που μπορούσε να τυλιχτεί αισθησιακά γύρω από το σώμα.
Τη δεκαετία του 1990, όταν οι ημέρες της δόξας είχαν περάσει πια για τα καλά, όσοι γουνέμποροι απέμειναν, για να επιβιώσουν άλλαξαν το εμπόρευμά τους, και αντί για πολύτιμα μακριά παλτό, άρχισαν να πωλούν γιλέκα και μπουφάν από γουνόδερμα εκτρεφόμενων μινκ, ανθεκτικό και άφθονο, σε μια σειρά από φυσικά χρώματα, από ασημί-λευκό έως καφέ-μαύρο.
«Η είσοδος της Κίνας στην αγορά άλλαξε τα πάντα», λέει στους New York Times η χονδρέμπορος γουναρικών από το Τέξας Λόρα Κόφι. Σύμφωνα με αναφορές του υπουργείου Γεωργίας των ΗΠΑ και της ACTAsia, διεθνούς οργάνωσης για τα δικαιώματα των ζώων, το κινεζικό βιζόν, που αναπτύχθηκε ραγδαία τη δεκαετία του 1990, ήταν μεν χαμηλότερης ποιότητας, αλλά πιο προσιτό.
Η γούνα κουνελιού Rex ήρθε επίσης στη μόδα γιατί ήταν πιο φθηνή και πιο απαλή από το βιζόν, ενώ τάση έγιναν και τα πολύχρωμα γιλέκα, ζακέτες και μπουφάν από δέρμα και βαμμένη γούνα. Και τα –μεταξύ μας– υπέροχα παλτό εξαφανίστηκαν εντελώς, δίνοντας τη θέση τους σε γούνινα αξεσουάρ, από μπρελόκ και τσαντάκια, μέχρι παντόφλες και σανδάλια στολισμένα με γουνάκι.
Το 2020, ωστόσο, έφερε μαζί του μια νέα σειρά από προκλήσεις για το βιζόν, τόσο σε επίπεδο περιβαλλοντικό όσο και πολιτιστικό. Σε αντίθεση με το κουνέλι ή το δέρμα, η γούνα βιζόν (ή μινκ) δεν είναι υποπροϊόν παραγωγής τροφίμων, ούτε υποστηρίζει μια γηγενή οικονομία. Ακόμη, τα μινκ είναι σαρκοφάγα, επομένως η τροφή τους έχει βαρύ περιβαλλοντικό αποτύπωμα, σύμφωνα με μια ανάλυση του κύκλου ζωής που ζητήθηκε από δύο ευρωπαϊκές ομάδες για τα δικαιώματα των ζώων.
Ωστόσο, σύμφωνα με μια άλλη ανάλυση του κύκλου ζωής που έχει ανατεθεί από τη Διεθνή Ομοσπονδία Εμπορίου Γούνας, ένα παλτό από φυσικό βιζόν έχει –σε βάθος χρόνου– χαμηλότερο αντίκτυπο από ένα συνθετικό γούνινο παλτό, με την προϋπόθεση ότι το παλτό βιζόν θα χρησιμοποιηθεί και θα φορεθεί για 30 χρόνια και θα ανακυκλωθεί σύμφωνα με τις επιταγές της μόδας, ενώ μια συνθετική γούνα ζει περίπου έξι χρόνια πριν πεταχτεί σε έναν χώρο υγειονομικής ταφής.
Το πολυτελές γουναρικό των μεγάλων σταρ, λοιπόν, μπορεί να θεωρείται ξεπερασμένο στην εποχή μας, οι άνθρωποι, όμως, που έχουν κληρονομήσει κάτι τέτοιο, δεν θέλουν να το αποχωριστούν, ακόμη και αν δεν το φορούν ποτέ. Κατ’ αρχάς για λόγους συναισθηματικούς. Μάλιστα, μια από τις συνέπειες –στο πνεύμα της εποχής– είναι ότι ανθίζει η μετατροπή του σε άλλα αντικείμενα, αναμνηστικά. Ενα παλιό παλτό, για παράδειγμα, μπορεί να μετατραπεί σε κάτι πιο διασκεδαστικό και πρακτικό, από κουβέρτα και διακοσμητικά μαξιλαράκια μέχρι αρκουδάκια για τα πιτσιρίκια της οικογένειας…
Τα μινκ, όμως, είναι μια άλλη ιστορία. Στην Κίνα, τη μεγαλύτερη αγορά γούνας αυτή τη στιγμή, οι εκτροφείς έχουν αυξήσει την παραγωγή τους μετά την αύξηση των τιμών, που προκάλεσε η σφαγή της Δανίας. Σε δημοπρασία της φινλανδικής εταιρείας Saga Furs, που πραγματοποιήθηκε αυτό τον μήνα, πουλήθηκε το 80% (περισσότερα από 800.000 γουναρικά) και σύμφωνα με τη Saga, οι τιμές αυξήθηκαν σημαντικά.
Από την άλλη πλευρά, με τα εκατομμύρια ανέργων, η υπερβολική επίδειξη πλούτου στους δρόμους αποφεύγεται. Πώς; Γυρίζοντας απλά τα μέσα έξω… «Οι άνθρωποι φορούν γούνα», λέει η τεξανή γουνέμπορος, «αλλά δεν τη δείχνουν. Περπατάς στους δρόμους και κανείς δεν ξέρει ότι φοράς γούνα». Το παλτό του 2021 είναι από ταφτά φοδραρισμένο με γούνα: ένα πολυτελές πανωφόρι, κατάλληλο για την εποχή του Instagram. Και του κορονοϊού…