Ποια θα ήταν η γνώμη του Ντενί Ντιντερό για τη Wikipedia; «Θα ενθουσιαζόταν», απαντούν οι συντάκτες του Economist με περίσσια σιγουριά. Γιατί εάν ο κορυφαίος γάλλος φιλόσοφος του Διαφωτισμού επιδίωξε στα μέσα του 18ου αιώνα να συγκεντρώσει «όλες τις γνώσεις διάσπαρτες στη Γη» στην περίφημη Encyclopédie του, τον ίδιο σκοπό εξυπηρετεί σήμερα, στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, η ψηφιακή εκδοχή του κορυφαίου πνευματικού δημιουργήματός του, με τα ίδια, μάλιστα, ανιδιοτελή, ανθρωπιστικά και δημοκρατικά κίνητρα.
Την Παρασκευή 15 Ιανουαρίου η Wikipedia γιορτάζει τα 20ά γενέθλιά της, γνωρίζοντας ότι χάρη στα περισσότερα από 55 εκατομμύρια λήμματα, γραμμένα σε 300 γλώσσες, που περιλαμβάνει, κατατάσσεται στην 13η θέση της λίστας με τους πιο δημοφιλείς ιστοτόπους παγκοσμίως. Γνωρίζει επίσης ότι δεν αποτελεί «μία αξιόπιστη πηγή» και το επισημαίνει η ίδια μάλιστα. Αυτό, ωστόσο, δεν αλλάζει το γεγονός ότι είναι η πιο διάσημη εγκυκλοπαίδεια στον κόσμο.
Οι ολοένα αυξανόμενες ανησυχίες για τη μάστιγα των ψευδών ειδήσεων, για την εξατομίκευση της πληροφόρησης (filter bubble), για τα διαδικτυακά μονοπώλια και άλλα πολλά μελανά σημεία, αποτελούν απόδειξη ότι, δυστυχώς, οι «ουτοπιστικές προσδοκίες του πρώιμου Διαδικτύου» δεν πραγματοποιήθηκαν. «Αλλά η Wikipedia –η οποία συντάσσεται από ερασιτέχνες και προσφέρεται δωρεάν– αποτελεί την μεγάλη εξαίρεση. Είναι το όνειρο που εκπληρώθηκε, τουλάχιστον σε μεγάλο βαθμό», υποστηρίζει το έγκριτο λονδρέζικο περιοδικό.
Λάθη…
Το ότι η Wikipedia γράφεται από τους ίδιους τους χρήστες, την καθιστά ευάλωτη σε απατεώνες και καιροσκόπους. Τον περασμένο Αύγουστο αποκαλύφθηκε, για παράδειγμα, ότι πολλά από τα λήμματα στη διάλεκτο Scots γράφτηκαν από έναν αμερικανό συντάκτη, ο οποίος δεν είναι, όπως ο ίδιος παραδέχτηκε, ομιλητής της συγκεκριμένης διαλέκτου. Η Wikipedia είναι επίσης ευάλωτη σε «αθώα λάθη και αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα».
Ωστόσο, «καλώς ή κακώς», η Wikipedia αντιμετωπίζεται, πλέον, «ως μία πηγή αλήθειας στο Διαδίκτυο», όχι μόνον από εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, αλλά και από τα κορυφαία μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ακόμα και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο οποίος τον περασμένο Οκτώβριο άρχισε να συνεργάζεται με την εγκυκλοπαίδεια στο πλαίσιο των προσπαθειών του να αποτρέψει μία «infodemic», μια πανδημία παραπληροφόρησης για τον κορονοïό.
Ο Μπρούστερ Καλ, ιδρυτής της ψηφιακής βιβλιοθήκης Internet Archive, περιγράφει την Wikipedia ως έναν «θησαυρό του Διαδικτύου». Και εξηγεί ότι «πέρα από το ότι είναι, σε γενικές γραμμές, ακριβής όσο και οι παλαιού τύπου εγκυκλοπαίδειες, η Wikipedia είναι ασύγκριτα ευρύτερη», καθώς οι αναγνώστες της, «ξεφυλλίζοντάς» την, μπορούν να μάθουν πολλά για τον «Ομηρο, τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας ή την Εξέγερση των Ταϊπίνγκ», αλλά και για την «αργκό του Κεμπέκ ή τη φύση της μαγείας στα μυθιστορήματα του “Χάρι Πότερ”».
Η εξαιρετική επιτυχία της Wikipedia οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ιδιαίτερη δομή της. Χρηματοδοτείται από δωρεές και δεν αποφέρει κέρδη, ενώ δεν τη στηρίζουν επενδυτές κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών, «απαιτώντας ανάπτυξη με κάθε κόστος». Η Wikipedia δεν καλείται να ικανοποιεί τους διαφημιστές και αυτό σημαίνει ότι «μπορεί να εστιάζει στο συμφέρον των αναγνωστών και των συντακτών της». Τη Wikipedia την επιμελούνται και τη λειτουργούν «άνθρωποι, όχι μηχανές». Στη Wikipedia δεν επιχειρεί κανένας αλγόριθμος, προτείνοντας στους αναγνώστες τι να διαβάσουν, ούτως ώστε να παραμείνουν «κολλημένοι στον ιστότοπό της όσο το δυνατόν περισσότερο».
Αναμφίβολα οι αλγόριθμοι συνέβαλαν σημαντικά στην εξαιρετική επιτυχία των τεχνολογικών κολοσσών της ψηφιακής εποχής. Την ώρα, ωστόσο, που τα κορυφαία μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν σταματούν να προσλαμβάνουν content moderators και να θεσπίζουν ξανά και ξανά κανόνες για το τι επιτρέπεται και τι απαγορεύεται, η Wikipedia «προσφέρει μαθήματα όσον αφορά το πώς λειτουργεί ένας ιστότοπος, πυρήνας του οποίου είναι οι άνθρωποι».
Σύμφωνα με τον Economist, ο Ντιντερό θα ενθουσιαζόταν με την ύπαρξή της και γιατί αναδεικνύει και προωθεί πολλές από τις αξίες του Διαφωτισμού, οι οποίες επλήγησαν «στα χέρια του λαϊκισμού και του αυταρχικού καπιταλισμού». Το ότι πολλοί από τους χρήστες της την προσεγγίζουν και τη χρησιμοποιούν με επιφυλακτικότητα πρέπει να θεωρείται θετικό, καθώς «ο δίκαιος σκεπτικισμός αποτελεί μια υγιή στάση γενικά».
Εννοείται ότι «όπως κάθε θεσμός», η Wikipedia έχει και ατέλειες. Επειδή γράφεται από τους ίδιους τους χρήστες, η ποιότητά της ποικίλλει από λήμμα σε λήμμα. Τα πιο δημοφιλή τείνουν να είναι τα πιο προσεγμένα και ελεγμένα και αυτό σημαίνει ότι περιλαμβάνει πάρα πολλά λήμματα κατώτερης ποιότητας. Κάποια λήμματα είναι κουραστικά εκτενή, ενώ κάποια άλλα ιδιαίτερα εξειδικευμένα και τεχνικά.
Ομως, το μεγαλύτερο μειονέκτημα της Wikipedia είναι ότι «παρά το εύρος της, εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα περιορισμένη», όχι όσον αφορά το σύνολο των γνώσεων που προσφέρει, αλλά επειδή οι συντάκτες της είναι «κατά κύριο άνδρες, κυρίως από τη Βόρεια Αμερική και την Ευρώπη. Ενας μικρός αριθμός ανθρώπων επιτελεί το μεγαλύτερο μέρος του έργου» και αυτό αναπόφευκτα επηρεάζει και την επιλογή των λημμάτων της εγκυκλοπαίδειας και τον τρόπο παρουσίασής τους.
Οι αποκαλούμενοι Wikipedians καταβάλλουν προσπάθειες για να αλλάξει αυτό, αλλά προς το παρόν δεν έχουν γίνει σημαντικά βήματα. «Διακυβεύονται πολλά. Στις πλούσιες, φιλελεύθερες χώρες, όπου η πληροφόρηση είναι ευρέως διαθέσιμη, η Wikipedia αποτελεί ένα βολικό εργαλείο. Σε φτωχές κι ανελεύθερες περιοχές, μπορεί να καταστεί αθόρυβα επαναστατική», καταλήγει ο Economist.