Τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου του 1938 η ναζιστική ηγεσία εξαπέλυσε μια σειρά από «αυθόρμητα» πογκρόμ κατά του εβραϊκού πληθυσμού στη Γερμανία και στα πρόσφατα, τότε, προσαρτημένα εδάφη της, ενώ έπειτα από 51 χρόνια, τη νύχτα της 9ης Νοεμβρίου του 1989, κατέρρευσε εν μία νυκτί το πιο διαβόητο τείχος του κόσμου.
«Η 9η Νοεμβρίου είναι εδώ και καιρό η πιο ιδιαίτερη ημερομηνία στο γερμανικό ημερολόγιο» γράφει η Κέιτ Κόνολι στον Guardian. Η ανταποκρίτρια της βρετανικής εφημερίδας στο Βερολίνο κάνει λόγο για μια «εξισορροπητική πράξη μνήμης»: ο γερμανικός λαός δεν ξεχνάει τις ανείπωτες βιαιοπραγίες του Τρίτου Ράιχ τη νύχτα της 9ης προς 10η Νοεμβρίου 1938, ούτε, φυσικά, την πτώση του Τείχους του Βερολίνου.
Αμφότερα τα γεγονότα είχαν διεθνή απήχηση, που εξακολουθεί να είναι αισθητή. Ωστόσο, «το πρώτο κυριαρχεί στη συλλογική μνήμη των Γερμανών. Η επισήμανση της ημέρας δεν ήταν ποτέ εύκολη. Δικαιολογημένα η 9η Νοεμβρίου δεν επιλέχθηκε το 1990 ως ημέρα εθνικής εορτής της ενωμένης Γερμανίας» αναφέρει η βρετανίδα δημοσιογράφος.
Εδώ και καιρό, γερμανοί σχολιαστές και ιστορικοί αποκαλούν την 9η Νοεμβρίου «Schicksalstag» (Μοιραία Μέρα), αν και, σύμφωνα με επικριτές, ο όρος υποδηλώνει περισσότερο ότι κάτι έπαθαν οι Γερμανοί, παρά ότι συνέβησαν γεγονότα στα οποία και λόγο είχαν και ρόλο διαδραμάτισαν.
Στη κείμενό της η Κέιτ Κόνολι επικαλείται την Πέτρα Μπαρ, την προτεστάντισσα επίσκοπο του Ανόβερου και μέλος του Συμβουλίου Ηθικής της Γερμανίας, η οποία σε άρθρο της στην Die Zeit έγραψε, μεταξύ άλλων, πως η εν λόγω ημέρα μνήμης του βάρβαρου πρελούδιου των αποτρόπαιων ναζιστικών εγκλημάτων «μας υπενθυμίζει ότι η δίωξη και η απόπειρα εξόντωσης των εβραίων της Ευρώπης ξεκίνησε σε πλήρη θέα, στα κέντρα των πόλεων, υπό το βλέμμα γειτόνων, συναδέλφων, φίλων, μελών της ίδιας ορχήστρας ή συμπαικτών στον ίδιο αθλητικό σύλλογο».
Σήμερα, όμως, 85η επέτειο της Νύχτας των Κρυστάλλων (Kristallnacht), όπως κατέληξε να είναι γνωστή η 9η Νοεμβρίου 1938 (από τα θρυμματισμένα γυαλιά που κάλυψαν τους δρόμους μετά τον βανδαλισμό και την καταστροφή εβραϊκών επιχειρήσεων, συναγωγών και σπιτιών), το ζήτημα δεν είναι τόσο η ανάμνηση ενός τραγικού ιστορικού γεγονότος, όσο η εστίαση –ειδικά λαμβάνοντας υπόψη το πόλεμο που μαίνεται στη Γάζα– στην επιρροή που εξακολουθεί ακόμα να ασκεί.
Κάθε 9η Νοεμβρίου, σε ολόκληρη τη Γερμανία, στις τοποθεσίες των κατεστραμμένων συναγωγών αλλά και σε εκείνες που ανακατασκευάστηκαν τα τελευταία χρόνια, πολιτικοί, δήμαρχοι και άλλοι επιφανείς Γερμανοί συγκεντρώνονται μαζί με εβραίους ηγέτες για τελετές μνήμης, ομιλίες, συναυλίες, λιτανείες με κεριά και αναγνώσεις, με τα όποια δημόσια πρόσωπα επισημαίνουν την απόλυτη δέσμευση της Γερμανίας να μην επιτρέψει επ’ ουδενί μια επανάληψη της Ιστορίας.
Στις όποιες εκδηλώσεις, η Νύχτα των Κρυστάλλων μνημονεύεται ως η απαρχή του «φυλετικού μίσους με τη σφραγίδα του κράτους», όπως γράφει η Κέιτ Κόνολι, κατάληξη του οποίου ήταν το Ολοκαύτωμα και η δολοφονία έξι εκατομμυρίων εβραίων.
Η Νύχτα των Κρυστάλλων αποτέλεσε επίσης το γεγονός-καταλύτη για τη φυγή πολλών χιλιάδων εβραίων της Γερμανίας από τη χώρα. Οι οργανωμένες συμμορίες τραμπούκων κατέστρεψαν περίπου 7.500 εβραϊκές επιχειρήσεις και περισσότερες από 1.200 συναγωγές. Εως και 2.000 εβραίοι Γερμανοί δολοφονήθηκαν, ορισμένοι αυτοκτόνησαν, ενώ 30.000 απήχθησαν.
Ο Τζορτζ Σέφι, ηλικίας 92 ετών, ένας από τους λίγους εναπομείναντες μάρτυρες της Νύχτας των Κρυστάλλων, ταξίδεψε πριν από λίγες ημέρες από το Ισραήλ στο Βερολίνο, επιστρέφοντας στο παιδικό του σπίτι, το οποίο είχε αναγκαστεί να αφήσει μετά το πογκρόμ.
Μιλώντας στο BBC ανέφερε ότι θυμάται ακόμα, παρότι ήταν μόλις έξι ετών, να παρακολουθεί, κοντά στο σπίτι του, μια ομάδα ανθρώπων να χλευάζει έναν εβραίο καταστηματάρχη που προσπαθούσε να σβήσει, τρίβοντάς τα, τα αντισημιτικά συνθήματα από το πεζοδρόμιο μπροστά από ένα κατεστραμμένο εβραϊκό πιλοποιείο.
«Βλέπω ακόμα την εικόνα στο μυαλό μου, όλα τα καπέλα και τα γυαλιά, σαν να ήταν χθες» είπε. Επισκεπτόμενος το σχολείο του στο Βερολίνο, το οποίο καταστράφηκε στο πογκρόμ, ο γηραιός μάρτυρας της Νύχτας των Κρυστάλλων, έλαβε ως δώρο από τους σημερινούς μαθητές ένα θραύσμα κεραμιδιού από τα ερείπια του δικού του σχολείου.
Σύμφωνα με τη φιλανθρωπική οργάνωση που οργάνωσε το ταξίδι του, στόχος της επίσκεψης του Τζορτζ Σέφι στο Βερολίνο ήταν η ανάδειξη της σημασίας που έχει η ανάληψη της ευθύνης, καθώς και η αντίσταση σε κάθε μορφή μίσους.
Οσον αφορά ειδικά την ανάληψη της ευθύνης από τους Γερμανούς για τα εγκλήματα του ναζιστικού καθεστώτος, η ανταποκρίτρια του Guardian στο Βερολίνο σημειώνει πως οι αποτρόπαιες επιθέσεις που εξαπέλυσε η Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου και η συντριπτική αντίδραση του Ισραήλ επανέφεραν το ζήτημα στο προσκήνιο, καθιστώντας το αντικείμενο ενός έντονου δημόσιου διαλόγου. «Μετά τα γεγονότα της 7ης Οκτωβρίου, η 9η Νοεμβρίου δεν γίνεται να συνεχίσει να είναι όπως ήταν» έγραψε η Πέτρα Μπαρ, η προτεστάντισσα επίσκοπος του Ανόβερου.
Ο νέος πόλεμος που ξέσπασε στη Γάζα ώθησε ορισμένους να αμφισβητήσουν τη στάση της Γερμανίας απέναντι στο Ισραήλ. Οπως εξηγεί η Κέιτ Κόνελι στην ανταπόκρισή της, ένας από τους κύριους στόχους της μεταπολεμικής εξωτερικής πολιτικής της Γερμανίας μετά τη δολοφονική περίοδο του ναζιστικού καθεστώτος ήταν η ανάκτηση του σεβασμού της διεθνούς κοινότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, το Βερολίνο επιδίωξε τη σύναψη στενών σχέσεων με το Ισραήλ, χαρακτηρίζοντας, μάλιστα, την προστασία του ως μέρος του Staatsraison (λόγος ύπαρξης του κράτους) της Γερμανίας.
Σε ολόκληρο το πολιτικό φάσμα, η επικρίσεις κατά του Ισραήλ θεωρούνται εξαιρετικά επίμαχες και κοινωνικά απαράδεκτες, ενώ όσον αφορά την κατάσταση μετά το ξέσπασμα του πολέμου στη Γάζα, την ώρα που οργανώσεις προάσπισης των δικαιωμάτων των πολιτών καταγγέλλουν την αστυνομία και την κυβέρνηση για αδιαλλαξία και λογοκρισία (λόγω της απαγόρευσης διεξαγωγής μιας σειράς φιλοπαλαιστινιακών εκδηλώσεων), άλλοι επιμένουν ότι η καταστολή δεν υπήρξε όσο ισχυρή θα άρμοζε στην περίσταση.
Εν μέσω μιας ανησυχητικής σειράς αντισημιτικών επιθέσεων τις εβδομάδες μετά τις σφαγές της 7ης Οκτωβρίου, η υπουργός Εσωτερικών της Γερμανίας, Νάνσι Φίζερ, προειδοποίησε για πιθανή κλιμάκωση λόγω της 85ης επετείου της Νύχτας των Κρυστάλλων, επισημαίνοντας ότι στους εβραίους της Γερμανίας πρέπει να δοθούν διαβεβαιώσεις «ότι το 2023 δεν είναι 1938».