Το 1995 ο εξερευνητής Γιόχαν Ράινχαρντ έκανε μια ανατριχιαστική ανακάλυψη στις παγωμένες κορυφές των Ανδεων. Σε έναν κρατήρα κοντά στην κορυφή του Αμπάτο, ενός αδρανούς περουβιανού ηφαιστείου, υπήρχε μια παγωμένη δέσμη υφάσματος περίπου στο μέγεθος ενός ανθρώπου – με ένα μαραμένο ανθρώπινο πρόσωπο να ξεπροβάλλει από τα κουρέλια.
Ο Ράινχαρντ είχε ανακαλύψει μια έφηβο της φυλής των Ινκας που θα γινόταν γνωστή ως Χουανίτα ή Η παρθένα του Αμπάτο – ένα κορίτσι περίπου 13 ετών που θυσιάστηκε από τους ιθαγενείς της φυλής της, η σωρός του οποίου είχε διατηρηθεί σχεδόν τέλεια για αιώνες, ως παγωμένη μούμια.
Η ανακάλυψή της στο Αμπάτο, ένα ιερό βουνό για τους Ινκας, συγκλόνισε επιστήμονες και ιστορικούς. Στη μοναδική της κατάσταση, η Χουανίτα πρόσφερε μια αξιοσημείωτη διείσδυση στα άδυτα της αυτοκρατορίας των Ινκας, στον πολιτισμό της, αλλά και στην ίδια τη νεκρή. Η σωρός της εκτέθηκε στην Ουάσινγκτον και στην Ιαπωνία, πριν επιστρέψει στο Περού, και το περιοδικό Time την ανακήρυξε μια από τις σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις της χρονιάς.
Την περασμένη Τρίτη οι επιστήμονες αποκάλυψαν ένα εκπληκτικό ορόσημο στη μελέτη της Χουανίτα. Ερευνητές από το Περού, την Πολωνία και τη Σουηδία δημιούργησαν ένα ρεαλιστικό μοντέλο σιλικόνης του προσώπου της, που προσεγγίζει την εμφάνιση του κοριτσιού τη στιγμή του θανάτου του, σύμφωνα με ανακοίνωση του Καθολικού Πανεπιστημίου της Σάντα Μαρία στο Περού, όπου εκτίθεται η σωρός.
Είκοσι οκτώ χρόνια μετά την ανακάλυψή της, η μούμια που γοήτευσε τον κόσμο έχει επιτέλους πρόσωπο. «Το μοντέλο του προσώπου της έγινε πολύ όμορφα» λέει ο Ράινχαρντ στην Washington Post. «Την κοιτάς στα μάτια και, σας ορκίζομαι, φαίνονται σαν να είναι ζωντανά».
Ο ίδιος ομολογεί ότι ποτέ δεν πίστευε πως θα έβλεπε τη Χουανίτα υπό αυτές τις συνθήκες, πολύ περισσότερο το 1995, όταν μαζί με έναν σύντροφό του μετέφεραν τη μούμια βάρους περίπου 100 κιλών από την κορυφή του Αμπάτο. Η ανακάλυψή της ξεσκέπασε μια ιστορία γαλήνης και θλίψης. Η μούμια αποκαλύφθηκε όταν η έκρηξη ενός γειτονικού ηφαιστείου έλιωσε τη χιονοσκεπή του βουνού, επιτρέποντας στον Ράινχαρντ να επιθεωρήσει την κορυφή του.
Ο Ράινχαρντ και ο σύντροφός του είχαν ελάχιστο εξοπλισμό ή βοήθεια για να μεταφέρουν τη Χουανίτα από το βουνό. Παρ’ όλα αυτά, επιχείρησαν το επισφαλές, πολύωρο ταξίδι προς τους πρόποδες του ηφαιστείου, μεταφέροντας τη μούμια πίσω τους. Η προσπάθειά τους άξιζε τον κόπο.
Αν και το ύφασμα είχε σκιστεί γύρω από το πρόσωπο της Χουανίτα, το υπόλοιπο σώμα της είχε διατηρηθεί σχεδόν τέλεια λόγω ενός μοναδικού συνδυασμού μουμιοποίησης και πάγου που απέτρεψε την αποσύνθεση και τη σήψη. Ο Ράινχαρντ ήξερε ότι είχε μεταφέρει ένα εκπληκτικό εύρημα.
«Οι μούμιες που έχουν παγώσει φυσικά, τη στιγμή του θανάτου τους, είναι το πιο κοντινό πράγμα που πιστεύω ότι θα έχουμε ποτέ σε αληθινές χρονοκάψουλες» εξηγεί ο Ράινχαρντ. Μια πρώτη ανάλυση του κρανίου της Χουανίτα διαπίστωσε ότι πέθανε από ένα απότομο χτύπημα στον δεξιό της κρόταφο.
Ο εξερευνητής τοποθετεί τον θάνατό της κάπου μεταξύ 1450 και 1532, με βάση την περίοδο που οι Ινκας δραστηριοποιούνταν στην περιοχή, όπως έγραψε στο National Geographic το 1996. Πιθανότατα θυσιάστηκε στο πλαίσιο ανθρωποθυσιών που έκαναν οι ιθαγενείς για να κατευνάζουν τους θεούς των βουνών, για τους οποίους πίστευαν ότι προμήθευαν τα χωράφια και τα χωριά των Ινκας με νερό, αναφέρει ο Ράινχαρντ.
Η Χουανίτα, καμπουριασμένη, σε εμβρυϊκή θέση, θάφτηκε σε έναν τάφο που εκτοπίστηκε από κατολίσθηση βράχου, αποκαλύπτοντας την ίδια και μια αφθονία από αγγεία και άλλους θησαυρούς στην παγωμένη κορυφή του Αμπάτο, σημειώνει ο Ράινχαρντ. Για τις τελευταίες στιγμές της μόνο εικασίες μπορεί να κάνει. Ισως ένα προσκύνημα από το χωριό της να κατέληξε στην εξαντλητική ανάβαση στο βουνό, συνοδεία ιερέων και λάμα που κουβαλούσαν τελετουργικές προσφορές.
«Αν και πρέπει να ήταν φοβισμένη, πιθανώς ένιωθε τιμή που την επέλεξαν για τη θυσία, με τη σκέψη ότι ίσως έμπαινε σε μια ένδοξη μετά θάνατον ζωή» υποθέτει ο Ράινχαρντ.
Η Νταγκμάρα Σότσα, αρχαιολόγος στο Κέντρο Μελετών των Ανδεων του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας, λέει ότι η ιδέα για τη δημιουργία του μοντέλου προήλθε αφού οι ερευνητές δημιούργησαν μια αξονική τομογραφία του προσώπου της Χουανίτα το 2022. Καθώς εξέταζε τις εικόνες για μια άλλη μελέτη, η Σότσα και η ομάδα της συνειδητοποίησαν ότι η σάρωση θα μπορούσε να βοηθήσει τη Χουανίτα να… επανέλθει στη ζωή.
Η αρχαιολόγος επικοινώνησε με τον Οσκαρ Νίλσον, έναν σουηδό αρχαιολόγο και γλύπτη που ειδικεύεται σε μοντέλα προσώπου, για να βοηθήσει τους ερευνητές να μετατρέψουν τις σαρώσεις τους σε ζωντανή ανακατασκευή. Σε μια διαδικασία που διήρκεσε περίπου 400 ώρες, ο Νίλσον εκτύπωσε τρισδιάστατα ένα αντίγραφο του κρανίου του κοριτσιού, διαμόρφωσε τον ιστό του προσώπου χρησιμοποιώντας πηλό και στη συνέχεια έβαλε το πρόσωπο σε σιλικόνη.
Εκτός των δεδομένων του κρανίου, η καλοδιατηρημένη μούμια βοήθησε τον Νίλσον να διασφαλίσει και την ακρίβεια του μοντέλου του. Συνέλεξε μετρήσεις των ρινικών κοιλοτήτων, των κογχών και των δοντιών της Χουανίτα και πήρε πληροφορίες για το χτένισμα με το οποίο είχε διατηρηθεί. Η ανάλυση του DNA της μούμιας χρησιμοποιήθηκε επίσης για την ενημέρωση του μοντέλου, σύμφωνα με το Καθολικό Πανεπιστήμιο της Σάντα Μαρία.
Το μοντέλο της Χουανίτα ήταν ντυμένο με ρούχα φτιαγμένα στο Περού, λέει ο Νίλσον. Ο ίδιος αυτοσχεδίασε μόνον όταν διάλεγε την έκφραση του προσώπου της. «Στην περίπτωση της Χουανίτα, ήθελα να δείχνει φοβισμένη και περήφανη ταυτόχρονα» έγραψε ο Νίλσον. Το μοντέλο αποκαλύφθηκε αυτή την εβδομάδα σε μια τελετή στο πανεπιστήμιο, με την παρουσία των Ράινχαρντ και Σότσα.
Η Σότσα λέει ότι έχει ήδη ξεκινήσει η διαδικασία χρονολόγησης, μέσω εξέτασης άνθρακα, της Χουανίτα, η οποία θα μπορούσε να αποκαλύψει περαιτέρω στοιχεία για τις συνθήκες της ζωής της – οποιεσδήποτε καταγραμμένες φυσικές καταστροφές ή ιστορικά γεγονότα που συμπίπτουν με τον χρόνο του θανάτου της ενδέχεται να εξηγήσουν τους λόγους της θυσίας της.
Ο Ράινχαρντ είναι αισιόδοξος ότι η συντήρηση της σωρού της Χουανίτα σημαίνει πως υπάρχουν ακόμα περισσότερα πράγματα που μπορούν να αποκαλυφθούν για αυτήν όσο προχωρούν και εξελίσσονται οι ερευνητικές τεχνικές. Το αρχικό, ζωντανό μοντέλο του κοριτσιού των Ινκας, λέει, αποτελεί απόδειξη.