Η 77χρονη Ελεν Φίσερ, ανθρωπολόγος, ερευνήτρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς, συγγραφέας, επικεφαλής επιστημονική σύμβουλος του Match.com και μια από τις πιο διάσημες ειδικούς σε ζητήματα έρωτα και «επιλογής συντρόφου», βλέπει τη ζωή ως εξής: Η προσωπικότητα είναι ένα κοκτέιλ ορμονών και ο έρωτας προκαλείται από τη σωστή ανάμειξή τους, λέει σε συνέντευξή της στο περιοδικό The Atlantic. Η ανθρώπινη σεξουαλική ορμή δεν έχει αλλάξει εδώ και εκατομμύρια χρόνια, ούτε η ανθρώπινη ικανότητα για μακροχρόνια προσκόλληση, υποστηρίζει η Φίσερ, η οποία έχει περάσει την καριέρα της εξερευνώντας πώς ζούσαν και ερωτεύονταν ανέκαθεν οι άνθρωποι.
Η εμπιστοσύνη της σε αυτή την πραγματικότητα –στη στατική φύση των συμπεριφορών ζευγαρώματος– τη συνιστά μια αξιοσημείωτη σταθερά, σε μια εποχή συνεχούς ανησυχίας για την κατάσταση των ερωτικών σχέσεων. Οι διαδικτυακές γνωριμίες, υποστηρίζουν συγγραφείς, θεραπευτές, μητέρες και κωμικοί, είναι κάτι πολύ εύκολο και ταυτόχρονα πολύ δύσκολο. Οι κοινωνικές μας δεξιότητες διαβρώνονται· κάνουμε πάρα πολύ σεξ (ή ίσως πολύ λίγο)· και υποφέρουμε από μια βαθιά, σύγχρονη αποξένωση.
Η Φίσερ, ωστόσο, είναι η γυναίκα που μας ηρεμεί λέγοντας ότι «στην πραγματικότητα είμαστε καλά». Οι εφαρμογές γνωριμιών δεν μπορούν να σκοτώσουν τον ρομαντισμό, υποστηρίζει, ακόμα κι αν μας κάνουν να νιώθουμε κάπως άβολα με τόσες πολλές επιλογές. «Είναι ο ίδιος παλιός εγκέφαλος» λέει στην Κέιτλιν Τίφανι του Atlantic, όπως είπε και σε πολλούς άλλους δημοσιογράφους που θέλουν να καθησυχάσουν τους αναγνώστες τους (ή τους εαυτούς τους) ότι τα smartphones δεν μας έχουν καταστρέψει για πάντα.
«Ο εγκέφαλος δεν έχει αλλάξει εδώ και 300.000 χρόνια» παρατηρεί και επισημαίνει ότι «κάθε φορά που γίνεται της μόδας μια νέα τεχνολογία, οι άνθρωποι φοβούνται», κάτι αναμφίβολα καθησυχαστικό, όπως γράφει η Τίφανι, η οποία είχε μια αρνητική εμπειρία στο Tinder (την είχε περιγράψει παλαιότερα στο Medium). Ακολούθησε, όμως μια, επιτυχία.
Η Κέιτλιν Τίφανι γνώρισε τον φίλο της στην εφαρμογή την ημέρα που καταγράφηκε το πρώτο κρούσμα κορονοϊού στη Νέα Υόρκη· και από το περασμένο καλοκαίρι συζούν. Αλλά αυτό, γράφει στο Atlantic, ήταν καθαρή τύχη. Παρά την δική της καλή τύχη, είναι λιγότερο αισιόδοξη παρά ποτέ για τις γνωριμίες στο Διαδίκτυο. Η αμερικανίδα δημοσιογράφος έχει αρχίσει να ανησυχεί για τον τρόπο που οι διαδικτυακές εφαρμογές εξυπηρετούν τη λογική των αγορών, των αλγορίθμων, της ανάλυσης δεδομένων και των σκληρών επιστημών. Ετσι, σκέφτηκε ότι θα είχε νόημα να ξαναμιλήσει με την Ελεν Φίσερ, αυτή τη φορά όχι για να την καθησυχάσει, αλλά για να την πείσει.
Η Φίσερ έζησε πράγματι τη ζωή που θα θέλατε να έχει ζήσει μια ειδικός στις ερωτικές σχέσεις. Μεγάλωσε σε ένα ωραίο σπίτι στο Κονέκτικατ (ένα «σπίτι για πάρτι», όταν ήταν έφηβη) και έχει μια πανομοιότυπη δίδυμη αδερφή, ζωγράφο, που ζει στη Γαλλία. Πήγε στο NYU στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και πέρασε καταπληκτικά, στη συνέχεια προσελήφθη από το Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα, για να περιγράψει μια μητρογραμμική κοινωνία. Παντρεύτηκε στα 23 της και χώρισε στα 24 γιατί… είχε βαρεθεί.
Εκανε διδακτορικό στη Φυσική Ανθρωπολογία στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, το 1975. Μετά, για μεγάλο χρονικό διάστημα, ασχολήθηκε με τη συγγραφή, μένοντας σε ένα διαμέρισμα στην 80ή οδό, στο Μανχάταν. Εξέδωσε βιβλία για το ευρύ κοινό για την εξελικτική ιστορία της αγάπης. Το άστρο της έλαμπε ολοένα και περισσότερο, παρά τις μέτριες κριτικές· είχε «αρκετές ευκαιρίες να παντρευτεί άλλους άντρες» πριν κολλήσει –πριν από δύο χρόνια– με τον πρώην δημοσιογράφο των New York Times Τζον Τίρνεϊ, για τον οποίο λέει ότι, όπως και εκείνη, διαθέτει πολλή ντοπαμίνη και πολλή τεστοστερόνη. Ισορροπούν ο ένας με τον άλλον, και είναι το τέλειο ταίριασμα.
Η Φίσερ είναι μια αξιοζήλευτη προσωπικότητα της Νέας Υόρκης, μια γυναίκα με πλούσιες εμπειρίες. Ηταν νέα την εποχή που το περιοδικό Cosmopolitan της Ελεν Γκάρλεϊ Μπράουν υποσχόταν –εν είδει μιας σύγχρονης εφαρμογή γνωριμιών– ότι οι γνωριμίες ήταν κάτι γκλάμορους και οι γυναίκες είχαν απεριόριστες επιλογές (εφόσον έπαιζαν σωστά τα χαρτιά τους), αλλά ταυτόχρονα αναγνώριζε ότι θα μπορούσαν να αποδειχτούν επώδυνες και ο πόνος αποτελούσε μέρος της διαδικασίας. Η Φίσερ έχει ενσυναίσθηση, όπως λέει, και της αρέσει να χαμηλώνει τη φωνή της επαναλαμβάνοντας μια προσωπική φράση: «Κανείς δεν βγαίνει από τον έρωτα ζωντανός».
Τη Νέα Υόρκη τη λατρεύει. Πλέον, καθώς πλησιάζει τα 80, μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στο διαμέρισμά της στο Απερ Ιστ Σάιντ και στο σπίτι του Τίρνεϊ, στο Μπρονξ, μια ρύθμιση που της ταιριάζει γιατί της αρέσει να βλέπει τις φίλες της ή να πηγαίνει σε θέατρο εκτός Μπρόντγουεϊ, να περπατά μόνη και να παρατηρεί τους ανθρώπους – για επιστημονικούς λόγους.
Είναι διάσημη για τα επιστημονικά βιβλία της, πέντε τόμους που εκδόθηκαν από το 1982 έως το 2009 (συν μια επανέκδοση το 2016, του πιο διάσημου βιβλίου της, «Anatomy of Love»). Ολα τους παρουσιάζουν μια θεωρία για το πώς εξελίχθηκαν οι ερωτικές σχέσεις και ποια μέρη της ανθρώπινης βιολογίας ευθύνονται για αυτές.
«Εν ολίγοις, η ρομαντική αγάπη είναι βαθιά ενσωματωμένη στην αρχιτεκτονική και στη χημεία του ανθρώπινου εγκεφάλου», έγραψε το 2004 στο «Why We Love: The Nature and Chemistry of Romantic Love». Είναι το βιβλίο που μάλλον προκάλεσε την προσοχή του Match.com, μιας από τις πρώτες ιστοσελίδες γνωριμιών, η οποία είχε ξεκινήσει περίπου μία δεκαετία νωρίτερα. (Ο όμιλος Match Group, με τις δεκάδες θυγατρικές εφαρμογές γνωριμιών, θα αναπτυσσόταν αργότερα).
Δύο ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα του 2004, ένας εκπρόσωπος της εταιρείας τηλεφώνησε στη Φίσερ και της ζήτησε να πάει σε μια συνάντηση στην οποία, όπως αποδείχτηκε, ήταν παρόντες «όλοι από τον διευθύνοντα σύμβουλο και κάτω». Εψαχναν για διορατικότητα, της είπαν. Γιατί κάποιος ερωτεύεται ένα άτομο και όχι ένα άλλο; Οι άνθρωποι τείνουν να ζευγαρώνουν με βάση τον τόπο διαμονής τους και τα παρόμοια επίπεδα εκπαίδευσης και κοινωνικοοικονομικού υποβάθρου, τους εξήγησε. Ξαφνικά, όμως, σκέφτηκε ότι αυτό δεν ήταν και πολύ διορατικό: αν μπεις σε ένα δωμάτιο όπου όλοι έχουν το ίδιο background με σένα, δεν θα τους ερωτευθείς όλους, είπε στο Atlantic.
Αλλοι ιστότοποι γνωριμιών χρησιμοποιούσαν ήδη την επιστήμη για να υπολογίσουν τη συμβατότητα ενός ζευγαριού. Ενας από τους αντιπάλους του Match, το eHarmony, προσέφερε έναν νέο, υποτίθεται καλύτερο, τρόπο γνωριμιών: Αντί να συνδυάζει τους χρήστες σύμφωνα, ας πούμε, με κοινά αγαπημένα φαγητά ή εποχές του χρόνου, το eHarmony υποσχέθηκε να εφαρμόσει ένα «εξατομικευμένο μοντέλο γνωριμιών» για να κάνει «επιστημονικά αποδεδειγμένες» αξιολογήσεις συμβατότητας, βασισμένες σε τεστ προσωπικότητας με εκατοντάδες ερωτήσεις. Ο ιστότοπος είχε ακόμη και τον δικό του ειδικό σχέσεων, τον Νιλ Κλαρκ Γουόρεν, κλινικό ψυχολόγο και συγγραφέα του βιβλίου «Date or Soul Mate».
Η Φίσερ σκέφτηκε ότι θα μπορούσε να βρει ένα καλύτερο σύστημα χρησιμοποιώντας όσα ήξερε για την εξέλιξη και το ανθρώπινο μυαλό. (Το Match θα εμπορευόταν το σύστημά της ως πιο ελκυστικό από εκείνο του eHarmony, το οποίο κατασκευάστηκε ειδικά από τον ευαγγελικό χριστιανό ιδρυτή του, για να διευκολύνει τις ετεροφυλοφιλικές σχέσεις).
Στο «Why We Love» η Φίσερ υποστήριξε την ύπαρξη «τριών αρχέγονων δικτύων εγκεφάλου που εξελίχθηκαν για να κατευθύνουν το ζευγάρωμα και την αναπαραγωγή». Το πρώτο ήταν υπεύθυνο για τον πόθο, το δεύτερο για τη ρομαντική αγάπη και το τρίτο για μια συγκεκριμένη «προσκόλληση αρσενικού – θηλυκού», η οποία ορίζεται από «το αίσθημα ηρεμίας, γαλήνης και ασφάλειας που νιώθει κάποιος συχνά για έναν μακροχρόνιο σύντροφο». Αλλά αυτό δεν θα βοηθούσε στις προτάσεις ζευγαρώματος. Θα έπρεπε να ψάξει αλλού στον εγκέφαλο.
Το πρώτο της καθήκον, λέει στο Atlantic, ήταν να βάλει μπροστά της τέσσερα φύλλα χαρτιού, από ένα για τους νευροδιαβιβαστές, ντοπαμίνη και σεροτονίνη, και τις ορμόνες οιστρογόνο και τεστοστερόνη. Στη συνέχεια δημιούργησε τέσσερα στυλ προσωπικότητας, απαριθμώντας τα χαρακτηριστικά που πίστευε ότι σχετίζονται με το καθένα, μετά από έρευνα σε «εκατοντάδες ακαδημαϊκά άρθρα». Οι «κατασκευαστές» έχουν πολλή σεροτονίνη και είναι λογικοί και παραδοσιακοί. Οι «εξερευνητές», με πολλή ντοπαμίνη, είναι αυθόρμητοι και τολμηροί. Οι «διαπραγματευτές», με πολλά οιστρογόνα, συμπονετικοί και ευφάνταστοι. Και οι «σκηνοθέτες», με πολλή τεστοστερόνη, αποφασιστικοί και ανταγωνιστικοί.
Αυτές οι κατηγορίες έγιναν σύντομα η βάση για το Chemistry.com, την πρώτη συμμετοχή του Match στον αγώνα για τη δημιουργία μιας αντικειμενικής και εμπειρικής εφαρμογής γνωριμιών. Οι χρήστες συμπλήρωναν ένα ερωτηματολόγιο γραμμένο από τη Φίσερ, που τους κατέτασσε σε πρωτεύοντα και δευτερεύοντα στυλ προσωπικότητας. Αυτά, με τη σειρά τους, δίνονταν στους χρήστες για να τους βοηθήσουν να περάσουν «από κόσκινο» τα πιθανά ταίρια τους και να βρουν αυτούς με τους οποίους ήταν πιο πιθανό να ταιριάξουν καλύτερα. Σύμφωνα με το σύστημα της Φίσερ, οι «κατασκευαστές» ταιριάζουν περισσότερο με άλλους «κατασκευαστές», οι «εξερευνητές» με τους «εξερευνητές» και οι «διαπραγματευτές» με τους «σκηνοθέτες».
Οταν, το 2005, κυκλοφόρησε το Chemistry.com, ανταγωνίστηκε το eHarmony και το PerfectMatch.com, που βασίζεται στο τεστ προσωπικότητας Myers-Briggs.
Ωστόσο, μια από τις πρώτες ανησυχίες που προκαλούσαν οι διαδικτυακές γνωριμίες ήταν ότι προορίζονταν μόνο για αποτυχημένους, άτομα που δεν μπορούσαν να κάνουν σχέσεις με… κανονικό τρόπο. Η Φίσερ, ωστόσο, επέμενε ότι η επιστήμη και η τεχνολογία μπορούν μεν να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βγαίνουν ραντεβού, αλλά δεν μπορούν ποτέ να αλλάξουν την αγάπη. Οι ιστοσελίδες γνωριμιών, λοιπόν, δεν ήταν λιγότερο «φυσικός» από άλλους τρόπους συνάντησης ανθρώπων.
Αυτή η ιδέα υπήρξε κρίσιμη στο «να διαβρώσει το στίγμα της διαδικτυακής γνωριμίας», λέει στο Atlantic η Εϊμι Κάναντεϊ, διευθύντρια δημοσίων σχέσεων και μάρκετινγκ του Match. «Η Ελεν συνεργάστηκε πραγματικά μαζί μας, για να βοηθήσει στην εξομάλυνσή της διαδικτυακής γνωριμίας, να μιλήσουμε γι’ αυτή με διαφορετικό τρόπο. Οπως ότι είναι απλώς ένα διαφορετικό εργαλείο για να κάνουμε το ίδιο πράγμα που κάναμε επί εκατομμύρια χρόνια» λέει.
Ακόμη, όμως, και όταν το νέο στυλ διαδικτυακών γνωριμιών έγινε δημοφιλές, πολλοί ήταν οι επικριτές του. Λίγους μήνες μετά τη δημοσίευση του άρθρου της Λόρι Γκότλιμπ, το The Atlantic δημοσίευσε τα παράπονά τους. Σε μια επιστολή προς τον εκδότη, ένας ψυχολόγος έγραψε ότι οι θεωρίες της Φίσερ ήταν «ψευδοεπιστημονικές» και όχι καλύτερες από την αρχαιοελληνική θεωρία της χυμοπαθολογίας του Ιπποκράτη, σύμφωνα με την οποία η ιδιοσυγκρασία καθορίζεται από τις συγκεντρώσεις της χολής και του φλέγματος. Ενας άλλος προειδοποίησε το περιοδικό: «Η εμπιστοσύνη είναι ουσιαστικό μέρος κάθε σχέσης. Με περισσότερα άρθρα σαν αυτό, φοβάμαι ότι η μακροχρόνια σχέση μου με το The Atlantic θα τελειώσει».
Η υπόθεση ιστοσελίδων όπως το Chemistry.com – ότι οι άνθρωποι θα ωφελούνταν από το ταίριασμα με βάση ομοιότητες ή συμπληρωματικά χαρακτηριστικά– αμφισβητήθηκε από ψυχολόγους.
Τα επόμενα χρόνια, οι γνωριμίες μέσω επιστήμης έφυγαν από τη μόδα, καθώς μεταφέρθηκαν από πολύπλοκες ιστοσελίδες για υπολογιστές σε εφαρμογές για κινητά, όπου οι χρήστες παρουσιάζονταν με κάτι παραπάνω από ένα σύνολο φωτογραφιών και ένα εύστοχο tagline. Σήμερα, το Chemistry.com εξακολουθεί να είναι ιστοσελίδα, αλλά μόνο τυπικά. Η αρχική σελίδα του αποκαλύπτει ότι το Chemistry.com είναι πλέον μέρος της «People Media’s MarriageMinded Community», ενώ τα προφίλ του Chemistry.com εμφανίζονται και στο «MarriageMindedPeopleMeet.com». (Αποθαρρύνει, επίσης, τους χρήστες από την κατανάλωση αλκοόλ στα ραντεβού).
Το eHarmony έχει ξεπεράσει αρκετά σκάνδαλα, μεταξύ άλλων ορισμένα που σχετίζονται με την άποψη του ιδρυτή του για τους γάμους ομοφυλοφίλων, τα οποία ο ίδιος έχει περιγράψει ως «παραβίαση των Γραφών». Εξακολουθεί να είναι ένας επιτυχημένος ιστότοπος, που προσφέρεται ως premium επιλογή για σοβαρές γνωριμίες, αλλά οι ρυθμιστικές αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου δεν του επιτρέπουν πλέον να διαφημίζει την προσέγγισή του ως «επιστημονικά αποδεδειγμένη».
Η Φίσερ, ωστόσο, παραμένει σίγουρη για την προσέγγισή της. Η συνεργασία της με το Match ήταν «ένα από τα πιο έξυπνα πράγματα που έχω κάνει ποτέ στη ζωή μου» λέει στο Atlantic. «Δεκαπέντε εκατομμύρια άνθρωποι έχουν λάβει αυτό το ερωτηματολόγιο». (Χρησιμοποιήθηκε αρχικά για το Chemistry.com και μετά για την κορυφαία ιστοσελίδα του Match). Σήμερα, ο ρόλος της στο Match έχει να κάνει περισσότερο με την ανάλυση δεδομένων και τις δημόσιες σχέσεις παρά με τον σχεδιασμό προϊόντων γνωριμιών.
Βοηθά στη συγγραφή της ετήσιας έρευνας του Match «Singles in America» και εκπροσωπεί την επιχείρηση όταν μιλάει σε μέσα ενημέρωσης για τα ευρήματα της έρευνας, καθώς και για θέματα όπως η επανένωση της Τζένιφερ Λόπεζ και του Μπεν Αφλεκ, το «Κλούνεϊ εφέ» και μια μελέτη για το πώς οι γυναίκες «μπορούν να προσδιορίσουν με ακρίβεια την αρρενωπότητα ενός άνδρα και κατά πόσο αυτός ενδιαφέρεται για τα παιδιά, κοιτάζοντας απλώς μια εικόνα του προσώπου του». Επιπλέον, ανεξάρτητα από το Match, εργάζεται σε μια νέα έρευνα σχετικά με το πώς η χημεία του εγκεφάλου μπορεί να επηρεάσει την επαγγελματική επιτυχία ενός ατόμου, καθώς και αν τα αντικαταθλιπτικά μπορεί να «θέσουν σε κίνδυνο» την ικανότητα ενός ατόμου να ερωτευθεί.