Μπορούν να σωθούν οι μεγάλοι δημοσιογραφικοί οργανισμοί; Ποια είναι η πορεία των ΜΜΕ σήμερα; Το χαρτί πέθανε; Γιατί οι άνθρωποι σήμερα πιστεύουν και διαδίδουν τερατωδώς ψευδείς ειδήσεις και μπορούν να επιστρέψουν ξανά στην κριτική σκέψη;
Είναι ορισμένες μόνο από τις δύσκολες ερωτήσεις στις οποίες καλείται να δώσει απαντήσεις και να βρει λύσεις ο Νίκος Παναγιώτου, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ του ΑΠΘ, μαζί με την ερευνητική του ομάδα. Έχοντας καταθέσει μια πρωτότυπη ερευνητική πρόταση, εξασφάλισε χρηματοδότηση από το Ταμείο Καινοτομίας (Digital News Initiative Fund) της Google. Η πρόταση διακρίθηκε ανάμεσα σε 988 αιτήσεις από 27 χώρες. Πρόκειται για μια νέα πρωτοβουλία που ανέλαβαν η Google από κοινού με 11 κορυφαίους ευρωπαϊκούς ειδησεογραφικούς οργανισμούς (Financial Times, Guardian, Les Echos, Frankfurter Allgemeine Zeitung, NRC Media, El Pais, Global Editors Network, European Journalism Centre, The Economist, La Stampa, Die Zeit) με στόχο την υποστήριξη της ποιοτικής δημοσιογραφίας στα ψηφιακά μέσα, μέσω της τεχνολογίας και της καινοτομίας.
Ο κ. Παναγιώτου δούλευε την ερευνητική ιδέα του 6 μήνες πριν την καταθέσει. «Είναι να αναδειχθούν νέοι τρόποι προσέγγισης και αξιοποίησης των εμπειριών του κοινού που καθορίζουν το μέλλον των ΜΜΕ και ειδικά των ειδησεογραφικών οργανισμών. Δείτε την εικόνα: ο χρήστης είναι μονίμως συνδεδεμένος. Με το κινητό του, το τάμπλετ του, το κομπιούτερ του, ακούει ειδήσεις στο ραδιόφωνο, παρακολουθεί περιφερειακά, εθνικά και διεθνή κανάλια. Ενώ, λοιπόν, έχει αυξηθεί η διασυνδεσιμότητά του, βλέπουμε απαξίωση του δημοσιογραφικού περιεχομένου. Αυτό, λοιπόν, πρέπει να ενισχυθεί, η έρευνα για τις ψηφιακές ειδήσεις και το μέλλον των ειδήσεων και των οργανισμών». Στο τέλος της έρευνας, η ομάδα θα παραδώσει ένα «εργαλείο», μια εφαρμογή που θα ενοποιεί με κάποιον τρόπο τα περιβάλλοντα με τα οποία ο χρήστης είναι διασυνδεδεμένος.
Πέρσι, το Τμήμα Δημοσιογραφίας του ΑΠΘ σε συνεργασία με το Reuters Institute δημοσίευσαν τα αποτελέσματα μιας έρευνας η οποία είναι άκρως απογοητευτική ως προς τα ποσοστά εμπιστοσύνης των πολιτών στα ΜΜΕ. «Παρατηρούμε ότι η εμπιστοσύνη αυτή είναι πιο ενισχυμένη στις χώρες στις οποίες υπάρχει ορθολογική κρίση. Το ζήτημα είναι να αποκαταστήσουμε αυτήν την εμπιστοσύνη δίνοντας στο χρήστη ένα αξιόπιστο εργαλείο ώστε να τον ωθήσουμε να χρησιμοποιεί τα αξιόπιστα μέσα. Οι απαντήσεις στην κρίση της δημοσιογραφίας δεν είναι τεχνοκρατικές αλλά πρέπει να επανεξεταστούν οι βασικές αρχές και λειτουργίες της».
Για τον κ. Παναγιώτου, η κρίση των ΜΜΕ σημαίνει κατάρρευση ενός κριτικού πυλώνα της Δημοκρατίας κι αυτό είναι «ένα ανάχωμα που πρέπει να αλωθεί. Όσο απαξιώνεται το επάγγελμα του δημοσιογράφου καταρρέουν τα ΜΜΕ. Αυτό δεν μπορούμε να το αφήσουμε, δεν μπορούμε να βλέπουμε τα πάντα να καταρρέουν. Η απάντηση που καλούμαστε, ως ομάδα, να δώσουμε δεν έχει να κάνει με κάποια εφαρμογή που θα επιβεβαιώνει ή θα διαψεύδει τις ειδήσεις, αλλά να πάμε πιο πίσω, να αισθανθεί ο χρήστης εμπιστοσύνη στα ΜΜΕ και να δημιουργηθεί ένα βιώσιμο μοντέλο ειδήσεων».
Δηλώνει αισιόδοξος γι αυτό, κι αρνείται ότι το χαρτί έχει πεθάνει. «Η δημοσιογραφία μπορεί και πρέπει να ξαναβρεί την αξιοπιστία της. Οι προκλήσεις της εποχής απαιτούν οργανωμένη δημοσιογραφική δουλειά, δείτε ας πούμε υποθέσεις όπως της Siemens, των Panama Papers, τη χειραγώγηση με τα WikiLeaks που έφεραν κάτι νέο αλλά και πολλά αρνητικά μαζί. Σε αυτές τις περιστάσεις, περισσότερο από ποτέ, η δημοσιογραφία οφείλει να ξαναβρεί την αξιοπιστία της και, φυσικά, τα ΜΜΕ να ξαναβρούν έσοδα». Γνωρίζει καλά ότι το ζήτημα των μειωμένων εσόδων και μοντέλα εργασίας όπως «το μπλοκάκι» στην Ελλάδα συμβάλλουν σημαντικά στη δημιουργία και την εξάπλωση των fake news. «Το χαρτί δεν πέθανε, είναι σαν το εκκρεμές. Πηγαίνει από τη μια μεριά στην άλλη και κάποια στιγμή θα μείνει στη μέση. Αλλάζει το μοντέλο και βρισκόμαστε σε αυτήν την εποχή».
Όσο για την τάση των πολιτών να εμπιστεύονται εμφανώς ψευδείς ειδήσεις και φωνακλάδικες ανορθολογικές απόψεις, ο Νίκος Παναγιώτου πιστεύει ότι οι ρίζες βρίσκονται στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. «Το Γυμνάσιο και το Λύκειο έχουν απαξιωθεί τελείως. Η κατάρρευση αυτού του σκέλους ανάμεσα στην πρωτοβάθμια και την τριτοβάθμια εκπαίδευση σημαίνει ότι από τα παιδιά απουσιάζουν κρίσιμες γνώσεις προκειμένου να γίνουν αναγνώστες. Φυσικά και δεν έπρεπε να συμβεί αυτό».
Η έρευνα θα διαρκέσει 12 μήνες, πρόκειται για πρωτότυπη εργασία, θα συμμετάσχουν 5.000 άτομα σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και η φιλοδοξία είναι να παραδοθεί το νέο εργαλείο ενίσχυσης της αξιοπιστίας των επαγγελματιών. «Αν και η “δημοσιογραφία των πολιτών” ακουγόταν πολύ ελκυστική και αποθεώθηκε από τα παραδοσιακά μέσα, είδαμε ότι δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη δημοσιογραφία. Αντίθετα, συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό να φτάσουμε στο “Δείτε την αλήθεια που σας κρύβουν!”».