Γιατί ορισμένες χώρες κυριαρχούν στους Ολυμπιακούς Αγώνες; Η απάντηση μπορεί να βρίσκεται στη συσχέτιση μεταξύ της αθλητικής απόδοσης και του ΑΕΠ. Οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 2024 στο Παρίσι το επιβεβαίωσαν: οι επτά πρώτες χώρες στη λίστα των μεταλλίων –ΗΠΑ, Κίνα, Ιαπωνία, Αυστραλία, Γαλλία, Ολλανδία και Βρετανία– συγκαταλέγονται μεταξύ των 20 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου.
Αυτό μπορεί να αποδοθεί εν μέρει στα δημογραφικά στοιχεία: ένας μεγαλύτερος πληθυσμός παρέχει μια βαθύτερη δεξαμενή αθλητικών ταλέντων. Οσο πιο πολυπληθής και ανεπτυγμένη είναι μια χώρα, τόσο πιο πιθανό είναι να κερδίζει ολυμπιακά μετάλλια.
Αυτό μπορεί να επιβεβαιωθεί και εμπειρικά. Η στάθμιση του συνολικού αριθμού των μεταλλίων που κέρδισε κάθε χώρα κατά αξία – τρεις βαθμοί για το χρυσό, δύο για το ασημένιο και ένας για το χάλκινο – αποκαλύπτει ότι οι δώδεκα χώρες με τον υψηλότερο αριθμό μεταλλίων στο Παρίσι είναι όλες προηγμένες οικονομίες. Οι χώρες της Ομάδας των Επτά (G7), στις οποίες αντιστοιχεί το 43,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ, κέρδισαν το 33,8% όλων των μεταλλίων. Η Αφρική, με μερίδιο 3% στην παγκόσμια οικονομία, κέρδισε το 3,7% των μεταλλίων. Και η Λατινική Αμερική, που αντιπροσωπεύει το 7,3% του παγκόσμιου ΑΕΠ, κέρδισε λίγο λιγότερο από το 6% των μεταλλίων, με το 29% εξ αυτών να πηγαίνει στη μεγαλύτερη οικονομία της, τη Βραζιλία.
Αν και η συσχέτιση μεταξύ του ΑΕΠ και των ολυμπιακών επιδόσεων είναι ισχυρή, απέχει πολύ από το να είναι απόλυτη. Σκεφτείτε, για παράδειγμα, την Ευρωπαϊκή Ενωση: παρά το γεγονός ότι αντιπροσωπεύουν το 17,5% του παγκόσμιου ΑΕΠ, τα κράτη-μέλη της ΕΕ κέρδισαν σχεδόν το 30% των μεταλλίων στο Παρίσι. Αυτό υποδηλώνει ότι η κυριαρχία των ευρωπαϊκών χωρών οφείλεται εν μέρει στις αποτελεσματικές εθνικές πολιτικές τους για τον αθλητισμό και στις βαθιά ριζωμένες αθλητικές παραδόσεις τους. Φυσικά και η Ευρώπη επωφελείται από το γεγονός ότι εκεί εφευρέθηκαν πολλά ολυμπιακά αθλήματα.
Οσον αφορά την Ασία, είναι πολύ ετερογενής –πολιτικά και πολιτιστικά– ώστε οι ολυμπιακές επιδόσεις της να περιοριστούν σε μια ενιαία εξήγηση. Ενώ η Ασία και η Ωκεανία φιλοξενούν τρεις μεγάλες αθλητικές δυνάμεις – την Κίνα, την Ιαπωνία και την Αυστραλία–, η ινδική υποήπειρος έχει ένα σχετικά μέτριο ολυμπιακό ρεκόρ.
Στην πραγματικότητα, η Ινδία είναι ίσως το πιο εντυπωσιακό παράδειγμα σχετικά με το πώς το ΑΕΠ μπορεί να είναι κακός προγνωστικός δείκτης όσον αφορά την υπεροχή στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Παρότι ο πληθυσμός της είναι 1,4 δισ. άνθρωποι και η οικονομία της αντιστοιχεί στο 7,9% του παγκόσμιου ΑΕΠ (από την άποψη της ισοτιμίας αγοραστικής δύναμης), η Ινδία κατέλαβε την 71η θέση μεταξύ των χωρών που κέρδισαν μετάλλια στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024. Η Αυστραλία, με μόλις 26 εκατομμύρια ανθρώπους, κέρδισε το 5% των μεταλλίων, καταλαμβάνοντας την τέταρτη θέση.
Οι ΗΠΑ και η Κίνα αναμενόμενα κατέλαβαν τις πρώτες θέσεις στην κούρσα των μεταλλίων, κερδίζοντας το 12% και το 10% όλων των μεταλλίων, αντίστοιχα, σε μεγάλο βαθμό χάρη στην οικονομική τους ισχύ και το μέγεθος του πληθυσμού τους. Τούτου λεχθέντος, ο αριθμός των μεταλλίων των ΗΠΑ ήταν πολύ χαμηλότερος σε σχέση με την οικονομική τους ισχύ, δεδομένου ότι αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% του παγκόσμιου ΑΕΠ.
Σίγουρα, η οικονομική ανάπτυξη και τα δημογραφικά στοιχεία από μόνα τους δεν αρκούν για την εξασφάλιση της επιτυχίας στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Η ανάπτυξη του αθλητικού δυναμικού μιας χώρας απαιτεί αποτελεσματικές πολιτικές και κατάλληλες υποδομές, γι’ αυτό οι αραιοκατοικημένες αλλά ιδιαίτερα ανεπτυγμένες χώρες όπως η Αυστραλία συχνά ξεπερνούν τις προσδοκίες, ενώ πυκνοκατοικημένες και πολυπληθείς χώρες όπως η Νιγηρία μετά βίας κερδίζουν μετάλλια.
Η αθλητική κουλτούρα διαδραματίζει επίσης καίριο ρόλο. Οι αφρικανικές χώρες, για παράδειγμα, διαπρέπουν στον στίβο, ιδιαίτερα στους αγώνες μεσαίων και μεγάλων αποστάσεων, σε μεγάλο βαθμό λόγω της βαθιάς ριζωμένης παράδοσης της Ανατολικής Αφρικής στην προπόνηση σε μεγάλα υψόμετρα. Ειδικά το τρέξιμο δεν απαιτεί προηγμένες υποδομές ή πρόσβαση σε προπονητικές εγκαταστάσεις υψηλού επιπέδου, όπως άλλα ολυμπιακά αθλήματα, για παράδειγμα η κολύμβηση, η ξιφασκία και η ενόργανη γυμναστική, στα οποία κυριαρχούν συντριπτικά οι πλούσιες Δυτικές χώρες και η Κίνα.
Οι ανισότητες στον αριθμό των ολυμπιακών μεταλλίων προσφέρουν πολύτιμες, αν και διακριτικές, γνώσεις όσον αφορά τη γεωπολιτική. Με την πρώτη ματιά ο αριθμός των μεταλλίων στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2024 φαίνεται να αντικατοπτρίζει τον ολοένα πιο πολυπολικό κόσμο μας. Με 92 από τις 206 συμμετέχουσες χώρες και περιοχές να έχουν κερδίσει μετάλλια, οι Ολυμπιακοί Αγώνες του Παρισιού ανέδειξαν ένα πιο ανοιχτό και ανταγωνιστικό παγκόσμιο τοπίο.
Ωστόσο, το γεγονός ότι το 50% αυτών των μεταλλίων κερδήθηκε από τις χώρες της G7 και την Κίνα, οι οποίες από κοινού αντιπροσωπεύουν το 60% του παγκόσμιου ΑΕΠ, δείχνει ότι υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος να διανυθεί. Ενώ τόσο ο αθλητισμός όσο και η παγκόσμια οικονομία τείνουν προς μια μεγαλύτερη πολυπολικότητα, αυτή η μετατόπιση μπορεί να είναι πιο αργή και πιο περιορισμένη από όσο αναμένουν πολλοί.
Ο Zaki Laïdi, καθηγητής στο Sciences Po, είναι πρώην ειδικός σύμβουλος του Yπατου Εκπροσώπου της Ευρωπαϊκής Eνωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας. Το κείμενο αυτό αναδημοσιεύεται για την Ελλάδα από το Project Syndicate.