Μπορεί η Ευρωπαϊκή Ενωση να απέχει πολύ από το να αποκτήσει τις δικές της ευρωπαϊκές ένοπλες δυνάμεις, όπως επιθυμούν και εύχονται κάποιοι, αλλά πλέον διαθέτει το πρώτο της ένοπλο και ένστολο σώμα, επιφορτισμένο με το δύσκολο καθήκον της προστασίας των εξωτερικών συνόρων της.
Πρόκειται για τη γνωστή Frontex, η οποία ιδρύθηκε το 2004 κι εδρεύει στη Βαρσοβία. Την προηγούμενη εβδομάδα η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή απέκτησε την πρώτη της στολή, που θα φορούν όσοι και όσες υπηρετούν στις τάξεις της. Σύμφωνα με τους Financial Times το διάρκειας 77 δευτερολέπτων προωθητικό βίντεο μέσω του οποίου η Frontex χαιρέτισε το γεγονός, αντικατοπτρίζει «μία ριζική αλλαγή στη μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ».
Κατά τα επόμενα χρόνια το προσωπικό της Frontex αναμένεται να αυξηθεί κατά πολλές χιλιάδες. Οι υποστηρικτές της υπηρεσίας δηλώνουν ότι η περαιτέρω ενίσχυση του ρόλου της «αποτελεί ορόσημο στις προσπάθειες της Ενωσης να δημιουργήσει λειτουργικούς θεσμούς, ικανούς να συμβάλουν στην επίτευξη των στόχων της για την ασφάλεια και την εξωτερική πολιτική», εξηγούν οι FT, αναφέροντας ενδεικτικά ότι υπάρχουν ευρωπαίοι αξιωματούχοι που αρέσκονται να επισημαίνουν πως οι ΗΠΑ είχαν τη δική τους ακτοφυλακή πριν αποκτήσουν το δικό τους πολεμικό ναυτικό.
Αντιθέτως, οι επικριτές της ενισχυμένης Frontex υποστηρίζουν ότι αποτελεί την «αιχμή του δόρατος» της Ευρώπης-«φρούριο», η οποία εφαρμόζει το δόγμα των κλειστών συνόρων, προωθώντας μεθόδους αποτροπής και καταστολής στη διαχείριση της προσφυγικής και μεταναστευτικής ροής.
Επισημαίνουν επίσης ότι την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή βαραίνουν κατηγορίες για κατάχρηση εξουσίας και κακομεταχείριση ανθρώπων, την ώρα που τα στελέχη και τα μέλη της ούτε ελέγχονται ούτε λογοδοτούν επαρκώς για τα πεπραγμένα τους.
Σύμφωνα με την Τζούλια Λαγκάνα, ειδική στη μετανάστευση, από το Open Society European Policy Institute, το βίντεο της Frontex για την πρώτη της στολή αποτελεί ένα «γελοίο παράδειγμα» της «απόλυτης υποκρισίας» όσον αφορά την «αποτυχημένη μεταναστευτική πολιτική» της ΕΕ. Η ιταλίδα ειδικός σημείωσε πως η Frontex θέλει να μοιάσει στις αντίστοιχες αμερικανικές υπηρεσίες, ενώ «ο στόχος είναι να κρατήσουν έξω από την Ευρώπη όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους με κάθε μέσο».
Την ίδια ημέρα κατά την οποία παρουσιάστηκε η στολή της Frontex, αποκαλύφτηκε επίσης ότι τον περασμένο Δεκέμβριο αξιωματούχοι της OLAF, της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Καταπολέμησης της Απάτης, πραγματοποίησαν έφοδο στην έδρα της υπηρεσίας στη Βαρσοβία. Πιέσεις στην Frontex ασκεί και η Κομισιόν εξαιτίας της αποτυχίας της να διασφαλίσει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και να θεσπίσει μία σειρά από βασικούς κανόνες, κυρίως όσον αφορά τη χρήση όπλων από τα στελέχη της.
Ερευνα για επαναπροωθήσεις
Συγκεκριμένα, η Frontex βρίσκεται αντιμέτωπη με μία έρευνα για καταγγελίες σύμφωνα με τις οποίες είναι συνυπεύθυνη για παράνομες επαναπροωθήσεις προσφύγων και μεταναστών που αποπειρώνται να εισέλθουν στην ευρωπαϊκή επικράτεια, είτε πεζοί είτε επιβαίνοντας σε υπερφορτωμένα φουσκωτά. Μέσω των επαναπροωθήσεων, η Frontex, είτε θέτει σε κίνδυνο τη ζωή των προσφύγων και των μεταναστών στη θάλασσα είτε αναγκάζει ανθρώπους απελπισμένους, που δικαιούνται να καταθέσουν αίτηση χορήγησης ασύλου, να παραμείνουν εγκλωβισμένοι σε χώρες όπως η Βοσνία, αρκετές φορές σε αυτοσχέδιους καταυλισμούς.
Η Frontex, ωστόσο, υπερασπίζεται τα πεπραγμένα της. Απαντώντας στις ερωτήσεις των Financial Times, εκπρόσωπός της επισήμανε πως η υπηρεσία συνεργάζεται πλήρως με τους αξιωματούχους της OLAF ενώ όσον αφορά τις επαναπροωθήσεις, σύμφωνα με τα προκαταρκτικά αποτελέσματα της εσωτερικής έρευνας που διεξάγεται, δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν την εμπλοκή στελεχών της Frontex ή άλλων αξιωματούχων που συμμετείχαν σε επιχειρήσεις της Frontex. Μάλιστα η Frontex δηλώνει περήφανη για την ύπαρξη και την εξέλιξή της, υπογραμμίζοντας πως «η δημιουργία της πρώτης ένστολης υπηρεσίας επιβολής του νόμου της Ευρωπαϊκής Ενωσης αποτελεί ηράκλειο έργο».
«Η ιστορία της Frontex είναι επίσης η ιστορία όσον αφορά το πώς το μεταναστευτικό κατέστη κυρίαρχο θέμα της ευρωπαϊκής πολιτικής από τότε που προκάλεσε την πρώτη μεγάλη κρίση το 2015», υπενθυμίζουν οι FΤ, αναφερόμενοι στην έλευση ενός εκατομμυρίου ανθρώπων στην Ευρώπη, οι περισσότεροι από τους οποίους προέρχονταν από την κατεστραμμένη και εμπόλεμη Συρία.
Στον απόηχο της κρίσης και με στόχο να μην επαναληφθεί κάτι παρόμοιο, τα κράτη – μέλη της ΕΕ όχι μόνον δεν κατάφεραν να καταλήξουν σε μία κοινά αποδεκτή λύση αλλά διχάστηκαν περαιτέρω, με τα κράτη του ευρωπαϊκού Νότου να ζητούν τη δίκαιη κατανομή των προσφύγων ανά την ΕΕ και χώρες όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία να αρνούνται να συνεργαστούν. Σήμερα, πέντε χρόνια μετά την έκρηξη του Μεταναστευτικού, οι ευρωπαίοι ηγέτες δεν έχουν καταλήξει ακόμα σε μία βιώσιμη πολιτική και το μοναδικό που έχουν συμφωνήσει είναι να ενισχυθεί σημαντικά ο ρόλος της Frontex.
Ενίσχυση με στελέχη και εξοπλισμό
Το 2019 η Frontex έλαβε εντολή να καταστρώσει ένα πλάνο ούτως ώστε έως το 2027 να υπηρετούν στις τάξεις της 10.000 άνθρωποι. Περί τους χίλιους αναμένεται πως θα προσληφθούν κατά τη διάρκεια του τρέχοντος έτους ενώ οι υπόλοιποι θα προέλθουν από τις αντίστοιχες υπηρεσίες των κρατών – μελών τη ΕΕ.
Το 2015 ο προϋπολογισμός της Frontex ήταν 142 εκατομμύρια ενώ πέρυσι ξεπέρασε τα 450 εκατομμύρια και η υπηρεσία χαίρει και της υποστήριξης κορυφαίων ευρωπαίων πολιτικών, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγεται και η Ανγκελα Μέρκελ.
Ωστόσο η ξαφνική ενίσχυση του προϋπολογισμού αλλά και του ρόλου της, προβληματίζει πολλούς, ειδικά όσον αφορά τη διοίκηση της Frontex. «Εάν παρέχεις πολλά χρήματα σε μία υπηρεσία και επαναλαμβάνεις διαρκώς πως βρίσκεται στον πυρήνα της μεταναστευτικής πολιτικής, τότε το αποτέλεσμα είναι αυτή η διογκωμένη αίσθηση σπουδαιότητας. Εξαιτίας αυτού δόθηκε λιγότερη έμφαση στο να διασφαλιστεί ότι υπάρχει ένας ελεγκτικός μηχανισμός των δραστηριοτήτων της Frontex», δηλώνει η Χάνα Μπάιρενς, διευθύντρια του Migration Policy Institute Europe.
Παρότι η Frontex και αντίστοιχες εθνικές υπηρεσίες έχουν κληθεί να απαντήσουν σε κατηγορίες για άσκηση βίας κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του σε πολλές χώρες συμπεριλαμβανομένων της Κροατίας και της Ουγγαρίας, στο επίκεντρο της προσοχής βρίσκεται «η Μεσόγειος και κυρίως η Ελλάδα», επισημαίνουν οι FT.
Πέρυσι τον Μάρτιο ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν «άνοιξε τις πόρτες» σε πρόσφυγες και μετανάστες, όπως απειλούσε, και χιλιάδες άνθρωποι κατευθύνθηκαν στα σύνορα της Ελλάδας, «την οποία η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν είχε επαινέσει ως την ασπίδα της ΕΕ». Στη συνέχεια, διεθνή Μέσα αλλά και η Διεθνής Αμνηστία υποστήριξαν ότι δύο άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους από πυρά των ελληνικών δυνάμεων ασφαλείας αλλά η Αθήνα έσπευσε να απορρίψει τους ισχυρισμούς.
Τον περασμένο Σεπτέμβριο, αφότου διαδοχικές φωτιές κατέστρεψαν ολοσχερώς τον καταυλισμό της Μόριας όπου διαβίωναν κάτω από άθλιες συνθήκες χιλιάδες πρόσφυγες και μετανάστες, η ευρωπαία επίτροπος Εσωτερικών Υποθέσεων Ιλβα Γιόχανσον παρουσίασε ένα νέο «σύμφωνο» για το Μεταναστευτικό, δηλώνοντας πως «δεν πρέπει να υπάρξουν άλλες Μόριες» και αναγνωρίζοντας πως το τραγικό συμβάν ήταν απόδειξη της «αποτυχίας» των κρατών -μελών της ΕΕ να καταλήξουν σε μία βιώσιμη συμφωνία.
Σύμφωνα, όμως, με τους επικριτές της ΕΕ οι εντάσεις στο ελληνοτουρκικά σύνορα και η πυρκαγιά στη Μόρια δεν αποτελούν αποτυχίες της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής πολιτικής αλλά κύρια χαρακτηριστικά της. «Υπό την προστασία των εταίρων της κι αφότου η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν την αποκάλεσε “ασπίδα της ΕΕ”, η Ελλάδα υιοθέτησε σκληρές πολιτικές που εφαρμόζονται στη Βρετανία και στην ΕΕ», σημείωσε από την πλευρά του, μιλώντας στους FT, ο Επαμεινώνδας Φαρμάκης, συνιδρυτής της οργάνωσης HumanRights360.
«Εκστρατεία παραπληροφόρησης»
Οσον αφορά τους ισχυρισμούς/κατηγορίες για επαναπροωθήσεις προσφύγων και μεταναστών στο Αιγαίο κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου και των ευρωπαϊκών κανόνων, «οι ελληνικές αρχές είτε αρνούνται ότι σημειώνονται επαναπροωθήσεις είτε υποστηρίζουν πως η χώρα προστατεύει τα εθνικά σύνορά της σύμφωνα με το διεθνές Δίκαιο», αναφέρουν οι FT, υπενθυμίζοντας πως το περασμένο Αύγουστο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης είχε καταγγείλει πως η Ελλάδα είναι θύμα μιας «σοβαρής εκστρατείας παραπληροφόρησης». «Η Ελλάδα ούτε ενορχηστρώνει ούτε ενθαρρύνει τις αποκαλούμενες επαναπροωθήσεις», απάντησε το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου σε σχετικό ερώτημα της βρετανικής εφημερίδας.
Η Frontex, από την πλευρά της, λέει ότι τα όποια ύποπτα περιστατικά ερευνώνται και δηλώνει έτοιμη να προβεί στην ενίσχυση των ελεγκτικών της μηχανισμών, με στόχο τον απόλυτο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τη φρούρηση των ευρωπαϊκών, θαλάσσιων και χερσαίων, συνόρων.
Οσον αφορά τη νέα της στολή, η υπηρεσία αρνείται ότι πρόκειται περί «στρατιωτικής περιβολής ενόπλων δυνάμεων», επισημαίνοντας ότι εγκρίθηκε και από την Κομισιόν και από τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Πάντως, αποτελεί γεγονός ότι, με τη νέα τους στολή, τα στελέχη της Frontex θα καταστούν ακόμα πιο ορατά ως οι πρώτοι ευρωπαίοι αξιωματούχοι με τους οποίους έρχονται σε επαφή όλοι όσοι εισέρχονται παράτυπα στην ευρωπαϊκή επικράτεια.
Παρά τις επικρίσεις για τις δραστηριότητές της, η επιρροή της Frontex διευρύνεται διαρκώς, καταλήγουν οι FT. Σύμφωνα με την ίδια την υπηρεσία, η πρώτη ευρωπαϊκή συνοριοφυλακή έχει ήδη αρχίσει «να καθίσταται πραγματικότητα».