Μετά τον αιφνίδιο θάνατο της μητέρας της, η Κάθριν Κέλι αισθάνθηκε να την καλεί κοντά της η θάλασσα. Η νεαρή που είχε περάσει τα 20 εργαζόταν ως γεωγράφος στο Λονδίνο, μακριά από την πατρίδα της την Ιρλανδία. Γύρισε λοιπόν στο Δουβλίνο όπου έζησε ένα χρόνο με την οικογένειά της και στη συνέχεια δέχτηκε μια ακαδημαϊκή θέση στη δυτική ακτή, κοντά στο Γουέστπορτ, στην κομητεία Μάγιο.
Η σκέψη που κυριαρχούσε στο μυαλό της ήταν να τη φυσήξει ο καθαρός θαλασσινός αέρας για να της καθαρίσει το κεφάλι. Αγόρασε, λοιπόν, ένα μικρό σπίτι σε μια απομακρυσμένη περιοχή και άρχισε να σερφάρει, να κολυμπάει και να περπατάει σε μια παραλία μήκους περίπου 5 χλμ δύο φορές την ημέρα: «Υποθέτω ότι τα πέντε – έξι χρόνια που πέρασα εκεί πέρα στην άγρια ακτογραμμή του Ατλαντικού πραγματικά με θεράπευαν», λέει στον Guardian.
Και μερικά χρόνια αργότερα, άρχισε να διαβάζει σχετικά επιστημονικά άρθρα που αποδείκνυαν ότι αυτό που είχε πιάσει με την διαίσθησή της, ήταν αληθινό: η θάλασσα την έκανε να νιώθει πολύ καλύτερα. Τελικά, πριν από οκτώ χρόνια, η Κέλι εγκαταστάθηκε στο Μπράιτον, όπου ερευνά την «ευεξία» και την θεραπευτική επίδραση της φύσης και ιδιαίτερα του νερού.
Τα τελευταία χρόνια, πιεσμένοι κάτοικοι αστικών περιοχών αναζητούν καταφύγιο σε χώρους πρασίνου, οι αποδεδειγμένες θετικές επιπτώσεις των οποίων στη σωματική και ψυχική υγεία αναφέρονται συχνά ως επιχειρήματα για περισσότερα πάρκα στις πόλεις και προσβάσιμα δάση. Τα οφέλη που προσφέρουν οι «μπλε χώροι» – η θάλασσα και οι ακτογραμμές, αλλά επίσης τα ποτάμια, οι λίμνες, τα κανάλια, οι καταρράκτες, ακόμη και τα συντριβάνια– δεν είναι τόσο γνωστά, ωστόσο η επιστήμη επιμένει εδώ και τουλάχιστον μια δεκαετία: το να βρίσκεσαι κοντά στο νερό κάνει καλό στο σώμα και στο πνεύμα.
Ειδικά η θάλασσα συνδέεται με πολύ μεγαλύτερα οφέλη για την σωματική και την πνευματική ευεξία μας, από υψηλότερα επίπεδα βιταμίνης D μέχρι καλύτερες κοινωνικές σχέσεις. «Πολλά από τα οφέλη είναι ακριβώς τα ίδια με αυτά των χώρων πρασίνου αλλά υπάρχουν και κάποια επιπλέον», επισημαίνει ο δρ Μάθιου Γουάιτ, λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Εξετερ και περιβαλλοντικός ψυχολόγος που συμμετέχει στο BlueHealth, ένα ερευνητικό πρόγραμμα για τα οφέλη του νερού στην υγεία και την ευεξία σε 18 (τις περισσότερες) ευρωπαϊκές χώρες.
Μια εκτεταμένη μελέτη του 2013 σχετικά με την ευτυχία σε φυσικά περιβάλλοντα, «μια από τις καλύτερες που έχουν γίνει ποτέ» σύμφωνα με τον Γουάιτ, παρακίνησε 20.000 χρήστες smartphone να καταγράψουν την αίσθηση ευεξίας και το άμεσο περιβάλλον τους σε τυχαία χρονικά διαστήματα. Τα παραθαλάσσια μέρη και γενικά τα ποτάμια και οι λίμνες βρέθηκαν να είναι οι πιο «ευτυχισμένες» τοποθεσίες, με βαθμολογία περίπου κατά έξι βαθμούς υψηλότερη από ό,τι ένα αστικό περιβάλλον. Οι ερευνητές την εξίσωσαν, μάλιστα, με τη «διαφορά μεταξύ τού να πας σε μια έκθεση και να κάνεις δουλειές στο σπίτι».
Παρόλο ότι το να ζει κανείς σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από μια ακτή -και σε μικρότερο βαθμό σε απόσταση πέντε χιλιομέτρων- έχει συσχετιστεί με καλύτερη γενική και ψυχική υγεία, φαίνεται ότι το κλειδί είναι η τάση να επισκέπτεται τη θάλασσα. «Βρήκαμε ότι οι άνθρωποι που επισκέπτονται την παραλία, για παράδειγμα, τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα τείνουν να έχουν καλύτερη γενική και ψυχική υγεία», λέει ο δρ Λιούις Ελιοτ, από το Πανεπιστήμιο του Εξετερ, και ένας από τους ερευνητές του BlueHealth, «Ορισμένες από τις έρευνές μας δείχνουν ότι περίπου δύο ώρες την εβδομάδα είναι πιθανώς ωφέλιμες σε πολλούς τομείς». Μάλιστα ακόμη και η θέα της θάλασσας συνδέεται με την καλύτερη ψυχική υγεία.
Σύμφωνα με τον Γουάιτ η παρουσία νερού συσχετίζεται θετικά με την υγεία, την ευεξία και την ευτυχία για τρεις λόγους.
Πρώτον, κοντά στο νερό υπάρχουν ευεργετικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως λιγότερο μολυσμένος αέρας και περισσότερο ηλιακό φως.
Δεύτερον, οι άνθρωποι που ζουν κοντά σε νερό τείνουν να είναι πιο ενεργοί σωματικά – εκτός από τα θαλάσσια σπορ, επιπλέον περπατούν και κάνουν ποδήλατο.
Τρίτον -και εδώ το μπλε φαίνεται να πλεονεκτεί σε σχέση με άλλα φυσικά περιβάλλοντα- το νερό είναι θεραπευτικό ψυχολογικά. Ο Γουάιτ λέει ότι ο χρόνος που περνάει κανείς μέσα και γύρω από υδάτινα περιβάλλοντα, έχει αποδειχθεί ότι οδηγεί σε σημαντικά υψηλότερα οφέλη, αφού βελτιώνει τη διάθεση και μειώνει το άγχος περισσότερο από ό,τι οι χώροι πρασίνου.
Αν και οι μεγάλες επιφάνειες νερού είναι πιο αποτελεσματικές ακόμη και ένα συντριβάνι αρκεί. Μια μελέτη του 2010 (με κύριο συγγραφέα τον Γουάιτ) διαπίστωσε ότι εικόνες αστικών τοπίων που περιέχουν νερό είχαν γενικά την ίδια θετική βαθμολογία με εκείνες μόνο με χώρους πρασίνου. Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι οι σχετικοί ήχοι και η ποιότητα του φωτός στο νερό αρκούν για ένα ωφέλιμο αποτέλεσμα (Δείτε το βίντεο στο τέλος του κειμένου).
Σε κάθε περίπτωση η επίδραση της ακτής φαίνεται ότι είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική στην ψυχική και σωματική υγεία μας, πράγμα που οφείλεται στο φαινόμενο της παλίρροιας, όπως υποστηρίζει ο Γουάιτ. Επισημαίνει ότι το αναμάσημα αρνητικών σκέψεων είναι βασικός παράγοντας της κατάθλιψης. Οι ερευνητές βρήκαν όμως ότι «περπατώντας στην παραλία υπάρχει μια μετάβαση της σκέψης προς το εξωτερικό περιβάλλον, σκεφτόμαστε αυτά τα πρότυπα, θέτοντας τη ζωή μας σε προοπτική, αν θέλετε», λέει ο βρετανός ψυχολόγος.
Όταν κάποιος αρμενίζει, λοιπόν, κάνει σερφ ή κολυμπάει, «συντονίζεται πραγματικά με τις δυνάμεις της φύσης, πρέπει να καταλάβει την κίνηση του ανέμου, την κίνηση του νερού», υποστηρίζει ο Γουάιτ. Και καθώς αναγκάζεται να συγκεντρωθεί σε ό,τι συμβαίνει γύρω του, αποκτά πρόσβαση σε μια γνωστική κατάσταση που έχει τελειοποιηθεί εδώ και χιλιετίες. «Σε γνωστικό επίπεδο, είμαστε σε επαφή με την ιστορική κληρονομιά μας», λέει. Το νερό έχει τον τρόπο του, κυριολεκτικά, να επιβάλλεται.
Οι άνθρωποι όλων των κοινωνικοοικονομικών ομάδων πηγαίνουν στην παραλία για να περάσουν ποιοτικό χρόνο με τους φίλους και την οικογένειά τους. Η αξιοποίηση της δύναμης του μπλε της θάλασσας θα μπορούσε, όμως, επίσης να συμβάλει στην άμβλυνση των ανισοτήτων. «Μία από τις πρόσφατες έρευνές μας διαπιστώνει ότι τα οφέλη της παράκτιας ζωής είναι πιο σημαντικά για τους ανθρώπους που ζουν σε φτωχότερες περιοχές», λέει ο δρ Λιούις Ελιοτ. Για τον λόγο αυτόν, λοιπόν, είναι σημαντικό να εξασφαλιστεί η πρόσβαση όλων στις παραλίες.