Η Τζίλιαν συναίνεσε στη βιοψία αιδοίου που της σύστησε ο γιατρός της, για να ελέγξει αν υπήρχαν σημάδια καρκίνου στην περιοχή. Eναν μήνα μετά τη διαδικασία, η οποία της προκάλεσε πόνο, παρά την αναισθησία με επισκληρίδιο, η αμερικανίδα νοσοκόμα, η οποία για ευνόητους λόγους θέλει να διατηρήσει την ανωνυμία της, συνειδητοποίησε ότι δεν μπορούσε πλέον να φθάσει σε οργασμό. Μπορούσε να διεγερθεί, αλλά μετά τίποτα, «και ακόμα έτσι είναι», λέει στην Ρέιτσελ Ε. Γκρος των New York Times με αφορμή το αφιέρωμα της εφημερίδας στο γυναικείο όργανο που αγνοείται συστηματικά από τους ειδικούς.
Οταν ενημέρωσε τον γυναικολόγο της, εκείνος της είπε ότι είχε μούδιασμα που προκλήθηκε από τις ουλές και ότι θα υποχωρούσε με τον καιρό. Αλλά δεν συνέβη. Ανήσυχη η Τζίλιαν, άρχισε να βλέπει τον έναν ειδικό μετά τον άλλον αναζητώντας μια εξήγηση και ελπίζοντας σε μια λύση. Αντ’ αυτού ανακάλυψε ότι κανείς δεν ήθελε να μιλήσει για την κλειτορίδα της.
Ολοι άλλαζαν θέμα και όταν προσπαθούσε να κατευθύνει τη συζήτηση πίσω στην κλειτορίδα της αντιμετώπιζε κενά βλέμματα: «Με κοιτούσαν σαν να ήμουν εντελώς τρελή», λέει η Τζίλιαν. «Απλώς κάτι δεν πάει καλά με την κλειτορίδα μου και ήταν σαν να έκαναν τα πάντα εκτός από το να αναγνωρίσουν την ύπαρξή της».
Στην καλύτερη περίπτωση, μια υποσημείωση
Μερικοί ουρολόγοι συγκρίνουν το αιδοίο με «μια μικρή πόλη στο Μίντγουεστ», λέει στους New York Times ο δρ Εργουιν Γκόλντσταϊν, ουρολόγος και πρωτοπόρος στον τομέα της Σεξουαλικής Ιατρικής. Οι γιατροί τείνουν να το προσπερνούν, κοιτώντας το μετά βίας καθώς οδεύουν προς τον προορισμό τους, τον τράχηλο και τη μήτρα. Εκεί συμβαίνει η πραγματική ιατρική δράση: υπέρηχοι, τεστ Παπανικολάου, τοποθέτηση ενδομήτριου σπιράλ ( IUD) για αντισύλληψη, τοκετός…
Αν το αιδοίο στο σύνολό του είναι μια υποτιμημένη πόλη, η κλειτορίδα είναι ένα τοπικό μπαρ στην άκρη του δρόμου: ελάχιστα γνωστό, σπάνια λαμβάνεται υπόψη, για την ακρίβεια μάλλον αποφεύγεται. «Αγνοείται σχεδόν εντελώς από τους πάντες», λέει η δρ Ρέιτσελ Ρούμπιν, ουρολόγος και ειδικός Σεξουαλικής Υγείας. «Δεν υπάρχει ιατρική κοινότητα που να έχει αναλάβει την έρευνα, τη διαχείριση, τη διάγνωση των καταστάσεων που σχετίζονται με το αιδοίο», προσθέτει.
Οταν η δημοσιογράφος των New York Times τη ρωτάει τι έμαθε στην ιατρική σχολή για την κλειτορίδα, η δρ Ρούμπιν απαντά: «Τίποτα που να έχει μείνει στη μνήμη μου. Αν υπήρξε κάποια αναφορά, θα ήταν στην καλύτερη περίπτωση μια υποσημείωση».
Μόνο χρόνια αργότερα, σε μια ομάδα Σεξουαλικής Ιατρικής του δρ Γκόλντσταϊν, η Ρέιτσελ Ρούμπιν έμαθε πώς να εξετάζει το αιδοίο και το ορατό τμήμα της κλειτορίδας, γνωστό και ως κλειτορίδα της βαλάνου. Η πλήρης κλειτορίδα, έμαθε, είναι μια βαθιά δομή, η οποία σε μεγάλο βαθμό αποτελείται από στυτικό ιστό, που φθάνει στη λεκάνη και περιβάλλει τον κόλπο.
Σήμερα, η δρ Ρούμπιν αποκαλεί τον εαυτό της «αρχικλειτοριδολόγο» της Ουάσινγκτον… Το αστείο, φυσικά, είναι ότι λίγοι διεκδικούν τον τίτλο – από αμηχανία, έλλειψη γνώσης ή φόβο παραβίασης της κοσμιότητας με τους ασθενείς. «Οι γιατροί αγαπούν να εστιάζουν σε αυτά που γνωρίζουν», παρατηρεί, «Και δεν μας αρέσει να δείχνουμε αδυναμία, ότι δεν ξέρουμε κάτι». Αυτή η σχεδόν καθολική αποφυγή, όμως, έχει συνέπειες για τις ασθενείς.
Σε μια μελέτη του 2018 που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Sexual Medicine, οι δρ Ρούμπιν, Γκόλντσταϊν και άλλοι συνάδελφοί τους διαπίστωσαν ότι η αποτυχημένη εξέταση του αιδοίου και της κλειτορίδας οδήγησε τους γιατρούς να παραβλέπουν τακτικά τις συνθήκες σεξουαλικής υγείας.
Από τις γυναίκες που επισκέπτονταν την κλινική του δρ Γκόλντσταϊν, σχεδόν μία στις τέσσερις είχε συμφύσεις κλειτορίδας, οι οποίες συμβαίνουν όταν η κουκούλα της κλειτορίδας κολλάει στη βάλανο, ενώ μπορεί να οδηγήσει σε ερεθισμό, πόνο και μειωμένη σεξουαλική ευχαρίστηση.
Οι συγγραφείς της δημοσίευσης κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι όλοι οι πάροχοι υγείας για τις γυναίκες θα πρέπει να εξετάζουν τακτικά την κλειτορίδα. Αλλά αυτό ήταν πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει, έγραψαν, καθώς οι περισσότεροι πάροχοι «ούτε ξέρουν πώς να εξετάζουν την κλειτορίδα, ούτε νιώθουν άνετα να το κάνουν».
Αυτή η παράβλεψη, ωστόσο, μπορεί να βλάψει τις γυναίκες, επίσης τους τρανς άνδρες και άλλα άτομα με αιδοίο. Εχουν καταγραφεί τραυματισμοί στην κλειτορίδα σε χειρουργικές επεμβάσεις πυελικού πλέγματος, επισιοτομές κατά τον τοκετό, ακόμη και σε χειρουργικές επεμβάσεις ισχίου. Οταν εκτελείται κακώς μια χειλεοπλαστική –από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες αισθητικές επεμβάσεις παγκοσμίως, για τη μείωση του μεγέθους των μικρών χειλέων– μπορεί επίσης να βλάψει τα νεύρα, οδηγώντας σε πόνο στα γεννητικά όργανα και απώλεια της σεξουαλικής αίσθησης.
Πολλοί από αυτούς τους τραυματισμούς θα μπορούσαν να αποφευχθούν, σημειώνει η δρ Ρούμπιν, εάν οι γιατροί αφιέρωναν περισσότερο χρόνο για να γνωρίσουν την κλειτορίδα. Τον Ιανουάριο, το επεσήμανε στο ετήσιο συνέδριο στρατιωτικών ουρολόγων στο Παλμ Σπρινγκς της Καλιφόρνια, κατά τη διάρκεια μιας διάλεξης για τη γυναικεία σεξουαλική υγεία, σε μια αίθουσα γεμάτη κυρίως με άνδρες γιατρούς. Μάλιστα, η διάλεξή της, πρακτική, παραστατική και ήρεμη, ψηφίστηκε η καλύτερη του συνεδρίου.
Αυτή η ανατομία, τονίζει, δεν είναι μαγεία, είναι απλά βιολογία: «Δεν είναι μόνο αυτή η παράξενη, μυθική περιοχή που υποτίθεται ότι σου δίνει οργασμούς», λέει. «Θα πρέπει να γνωρίζετε τι είναι και από πού προέρχονται τα πράγματα».
Μια παράδοση παραμέλησης
Γιατί, λοιπόν, δεν γνωρίζουμε; Για τη δρ Ρούμπιν, ο λόγος είναι απλός: η κλειτορίδα είναι στενά συνδεδεμένη με τη γυναικεία απόλαυση και τον οργασμό. Και μέχρι πολύ πρόσφατα, αυτά τα θέματα δεν ήταν ψηλά στη λίστα προτεραιοτήτων της Ιατρικής, ούτε θεωρούνταν κατάλληλοι τομείς για ιατρική έρευνα.
Ακόμη και σε τομείς όπως η Ουρολογία, όπου η ανδρική σεξουαλική ευχαρίστηση και ο οργασμός θεωρούνται αναπόσπαστα στοιχεία, η σεξουαλική υγεία των γυναικών «θεωρείται υστερία, κουτί της Πανδώρας, ψυχοκοινωνική, όχι πραγματική Ιατρική», λέει η δρ Ρούμπιν, η οποία είναι επίσης εκπαιδευτική πρόεδρος της Διεθνούς Εταιρείας Μελέτης της Σεξουαλικής Υγείας των Γυναικών.
Τονίζει ακόμη ότι «η σεξουαλική υγεία και η ποιότητα ζωής δεν είναι κάτι στο οποίο εστιάζουμε για τις γυναίκες». (Αντίθετα, το Viagra είναι ένα από τα πιο προσοδοφόρα φαρμακευτικά φάρμακα των τελευταίων δεκαετιών, αποφέροντας δεκάδες δισ. δολάρια στην Pfizer από το 1998, που εισήχθη στην αγορά.)
Η Γυναικολογία, από την πλευρά της, επικεντρώνεται στη γονιμότητα και την πρόληψη ασθενειών: «Δεν έχουμε κάνει καλή δουλειά μιλώντας για το σεξ από την οπτική της ευχαρίστησης», δηλώνει η δρ Φράνσις Γκρίμσταντ, γυναικολόγος στο Νοσοκομείο Παίδων της Βοστώνης, «Μιλάμε γι’ αυτό από τη σκοπιά της πρόληψης. Προσπαθούμε να αποτρέψουμε τις ΣΜΛ», δηλαδή τις σεξουαλικά μεταδιδόμενες λοιμώξεις, «προσπαθούμε να αποτρέψουμε την εγκυμοσύνη, εκτός αν προσπαθείς να μείνεις έγκυος. Δεν μιλάμε για σεξουαλική απόλαυση».
Η δρ Ελεν Ο’Κόνελ, η πρώτη γυναίκα ουρολόγος της Αυστραλίας, θυμάται ότι και στη δική της ιατρική εκπαίδευση η κλειτορίδα μόλις και μετά βίας εμφανιζόταν. Στην έκδοση του 1985 του ιατρικού εγχειριδίου «Last’s Anatomy», που μελέτησε, μια διατομή της γυναικείας λεκάνης παρέλειπε εντελώς την κλειτορίδα και οι πτυχές των γυναικείων γεννητικών οργάνων περιγράφονταν ως «κακώς ανεπτυγμένες» και «αστοχία» σχηματισμού των ανδρικών γεννητικών οργάνων, ενώ οι περιγραφές του πέους κάλυπταν σελίδες.
Κατά τη γνώμη της, αυτή η ευρέως διαδεδομένη ιατρική αδιαφορία εξηγεί γιατί οι συνομήλικοί της ουρολόγοι φροντίζουν για τη διατήρηση των νεύρων στο πέος κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων στον προστάτη, αλλά όχι κατά τη διάρκεια χειρουργικών επεμβάσεων πυέλου σε γυναίκες.
Η δρ Ο’Κόνελ άρχισε να διερευνά την πλήρη ανατομία της κλειτορίδας χρησιμοποιώντας μικροτομή και μαγνητική τομογραφία. Το 2005 δημοσίευσε την «Ανατομία της Κλειτορίδας», μια ολοκληρωμένη μελέτη που δείχνει ότι το εξωτερικό άκρο της κλειτορίδας –το τμήμα που μπορεί να δει κανείς και να αγγίξει– είναι απλώς η κορυφή του παγόβουνου, ισοδύναμο με το κεφάλι του πέους. Το πλήρες όργανο εκτείνεται πολύ κάτω από την επιφάνεια και αποτελείται από δύο βολβούς σε σχήμα δακρύων, δύο βραχίονες και έναν άξονα.
Μη λαμβάνοντας υπόψη αυτή την ανατομία, προειδοποιεί η αυστραλή ουρολόγος, οι χειρουργοί που εργάζονται σε αυτήν την περιοχή και κάνουν επεμβάσεις πυελικού πλέγματος ή επεμβάσεις ουρήθρας, κινδυνεύουν να βλάψουν τα ευαίσθητα νεύρα κατά μήκος της κορυφής του άξονα, τα οποία είναι υπεύθυνα για την ευχαρίστηση και τον οργασμό.
Εν τω μεταξύ, η Τζίλιαν δεν είναι η μοναδική γυναίκα που μιλάει για την οδυνηρή εμπειρία της και προσπαθεί να καταλάβει τι ακριβώς της συνέβη. Ολο και περισσότερες γυναίκες μιλούν ανοιχτά για τραυματισμούς που υπέστησαν κατά τη διάρκεια απλών επεμβάσεων σε αυτή την περιοχή.
Η Τζούλι, για παράδειγμα, έχασε την ικανότητά της να έχει οργασμό το 2012, μετά από μια ελάχιστα επεμβατική επέμβαση στο ισχίο για την αντιμετώπιση του πόνου στην πλάτη, όπως είπε στην The Telegraph πέρυσι. Η 44χρονη Λονδρέζα συγκρίνει τον τραυματισμό της με την απώλεια της αίσθησης της γεύσης ή της όσφρησης, μια ευχαρίστηση που θεωρείται δεδομένη, αλλά όταν χάνεται αλλάζει τα πάντα.
Ενας νέος ιατρικός χάρτης
Ο δρ Μπλερ Πίτερς, ένας 33χρονος πλαστικός χειρουργός στο Πανεπιστήμιο Υγείας και Επιστήμης του Ορεγκον, είδε με έκπληξη πόσο μεγάλα ήταν τα νεύρα της κλειτορίδας όταν άρχισε να κάνει φαλλοπλαστικές σε τρανς άνδρες και μη δυαδικά άτομα· έχουν διάμετρο περίπου τρία χιλιοστά κατά μέσο όρο, όταν συγκριτικά το αισθητήριο νεύρο του δείκτη μας έχει πλάτος περίπου ένα χιλιοστό. Ο Πίτερς είναι ακόμη ένας γιατρός που παρατηρεί ότι «στην ιατρική σχολή δεν μάθαμε τίποτα συγκεκριμένο για την κλειτορίδα, πέρα από το γεγονός ότι υπάρχει».
Δραστήριος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ο δρ Πίτερς –όπως η δρ Ρούμπιν και λίγοι ακόμη νεαροί γιατροί– συμβάλλει στη διεύρυνση του χάρτη της Ιατρικής σε αυτό το πεδίο, διασφαλίζοντας ότι αυτό που συνέβη στην Τζούλι και στην Τζίλιαν δεν θα ξανασυμβεί.
Πρόσφατα, στο πλαίσιο των προσπαθειών του να βελτιώσει τη σεξουαλική αίσθηση σε ασθενείς με φαλλοπλαστική, μεγέθυνε τα νεύρα της κλειτορίδας και μέτρησε τις νευρικές τους ίνες. Θα παρουσιάσει τα ευρήματά του σε συνέδριο αργότερα αυτόν τον μήνα, προς το παρόν λέει μόνο ότι ήταν «σημαντικά περισσότερες» από τον αριθμό 8.000, που αναφέρεται συχνά και ο οποίος προέρχεται από μια ξεπερασμένη μελέτη για τις αγελάδες.
Ακόμη, το 2020, η Βικτώρια Γκόρντον, φοιτήτρια Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Ιατρικής και Βιοεπιστημών του Κάνσας Σίτι, ηγήθηκε μιας μελέτης, σε μια προσπάθεια να οριστεί μια «επικίνδυνη ζώνη» γύρω από την κλειτορίδα, για την αποφυγή τραυματισμού της από τους χειρουργούς. Κατά τη διάρκεια ανατομικών πειραμάτων με πτώματα, παρατήρησε ότι τα νεύρα της κλειτορίδας μερικές φορές διακλαδίζονται σε λεπτές έλικες, όπως οι ρίζες: μπορεί να το γνωρίζουν οι χειρουργοί, αλλά δεν είχε περιγραφεί προηγουμένως στη βιβλιογραφία.
Ωστόσο, οι γιατροί δεν είναι οι μόνοι που προτρέπουν την Ιατρική να αναγνωρίσει την πλήρη ανατομία της κλειτορίδας. Το 2018, ψάχνοντας στο Διαδίκτυο, η Τζίλιαν βρήκε στο Medium μια ανάρτηση της Τζέσικα Πιν από το Ντάλας, της οποίας η κατάσταση ακουγόταν απαίσια, όπως και η δική της. Η Πιν, τώρα 36 ετών, είχε χάσει το μεγαλύτερο μέρος της αίσθησης της κλειτορίδας της αφού υποβλήθηκε σε χειλεοπλαστική στα 18 της.
Η ανάρτηση κίνησε το ενδιαφέρον της Τζίλιαν. «Ηταν η μόνη που μιλούσε για αυτό στο Διαδίκτυο», είπε. Και της έστειλε ένα μήνυμα στο Facebook. Η Πιν ξεκίνησε τελικά μια εκστρατεία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για την ενημέρωση των βιβλίων των φοιτητών OB-GYN και των προτύπων εκπαίδευσης, καλύπτοντας αυτή την ανατομία.
Η Τζίλιαν τη βοήθησε αθόρυβα να προσελκύσει οπαδούς και στη συνέχεια ακολούθησε την Πιν στο Instagram, με το όνομα @nursevulvaadvocate. Εκεί, άρχισαν να της στέλνουν εκατοντάδες ερωτήματα άνθρωποι από ολόκληρο τον κόσμο, που είχαν χάσει την αίσθηση των γεννητικών οργάνων, ως αποτέλεσμα ιατρικών διαδικασιών πάνω ή κοντά στην κλειτορίδα.
Η Τζίλιαν λέει στους New York Times ότι προσπάθησε να απαντήσει σε όλους, αλλά δεν μπορούσε να προσφέρει την ιατρική συμβουλή που ζητούσαν πολλοί. Μετά από έξι μήνες έκλεισε τον λογαριασμό της. Σήμερα οι προσπάθειές της είναι πιο τοπικές: Συχνά πηγαίνει σε ιατρεία για να αφήσει αφίσες με την ανατομία της κλειτορίδας. Και στη δουλειά της με ασθενείς μεγαλύτερης ηλικίας (η Τζίλιαν είναι νοσοκόμα) δίνει μεγάλη προσοχή σε τυχόν προβλήματα των γεννητικών οργάνων, από φαγούρα του αιδοίου μέχρι πόνο μετά από χειρουργική επέμβαση καρκίνου.
Η ακτιβίστρια Τζέσικα Πιν με ένα τρισδιάστατο μοντέλο κλειτορίδας
Η κυρία Πιν, όμως, συνέχισε. Τα τελευταία χρόνια έχει ασκήσει πιέσεις σε πολλά φοιτητικά βιβλία και πηγές πληροφοριών ανατομίας για να ενημερώσουν τα διαγράμματα της κλειτορίδας και των νεύρων της. Οι προσπάθειές της έφθασαν στην πρώτη σελίδα του Reddit, συγκέντρωσαν περισσότερους από 160.000 ακολούθους στο TikTok και την έφεραν καλεσμένη στο «The Daily Show with Trevor Noah». Επίσης, το 2019, δημοσίευσε μαζί με τον πατέρα της, πλαστικό χειρουργό, μια μελέτη ανατομής για τα νεύρα της κλειτορίδας.
Ωστόσο, η τακτική της έχει προκαλέσει διαμάχες. Εχει εμπλακεί σε πολλές αντιπαραθέσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και έχει κατηγορηθεί για παρενόχληση μετά από επίμονες και μερικές φορές αγενείς προσπάθειές της να προσεγγίσει γυναικολόγους και συγγραφείς βιβλίων ανατομίας.
Σήμερα, μετά από τέσσερα χρόνια προσπαθειών, λέει «θέλω να τελειώνω με αυτό». «Θα ήταν εκπληκτικό αν οι γιατροί άρχιζαν να ασχολούνται με το θέμα και να μιλούν για αυτό», προσθέτει, τονίζοντας ακόμη πως το γεγονός ότι μερικοί επαγγελματίες του ιατρικού κλάδου, όπως η δρ Ρούμπιν, το κάνουν είναι «πραγματικά μεγάλη υπόθεση».
Δίνοντας στο αιδοίο αυτό που του αξίζει
Στο ιατρείο της δρ Ρέιτσελ Ρούμπιν οι ασθενείς της, ανεξαρτήτως ηλικίας, «ξεναγούνται» στο δικό τους αιδοίο. Δεν υπάρχει πλέον σεντόνι στα πόδια της ασθενούς για πυελική εξέταση – μια σύμβαση που η δρ Ρούμπιν πιστεύει ότι βοηθά να παραμένουν τα «ιδιωτικά μέρη» των γυναικών ντροπιαστικά και κρυμμένα. Αντίθετα, η δρ Ρούμπιν ξεκινά δίνοντας στην πελάτισσά της έναν καθρέφτη με μακριά λαβή για να δει την ανατομία της.
Με ένα Q-tip, η αμερικανίδα γιατρός ανιχνεύει κάθε μέρος του αιδοίου για τον πόνο, αγγίζοντας τα μικρά χείλη, τα μεγάλα χείλη και το άνοιγμα του κόλπου, ενώ η ασθενής την παρακολουθεί. Στη συνέχεια, ελέγχει κάτω από την κουκούλα της κλειτορίδας για συμφύσεις ή άλλες δερματικές παθήσεις. Η όλη εξέταση συνήθως διαρκεί λιγότερο από πέντε λεπτά. «Πάμε με το ρυθμό σου», είπε πρόσφατα εξετάζοντας μια 62χρονη γυναίκα, η οποία πονούσε μετά το σεξ, «Είσαι το αφεντικό αυτής της παράστασης».
(Η Τζέσικα Πιν συνεχίζει τον ακτιβισμό για την αναγνώριση της ανατομίας της κλειτορίδας)
Η δρ Ρέιτσελ Ρούμπιν και οι συνεργάτες της πιστεύουν ότι το πεδίο τους είναι μοναδικά τοποθετημένο στην υπεράσπιση της κλειτορίδας και της γυναικείας απόλαυσης. Σε τελική ανάλυση, λέει η δρ Μπάρμπαρα Τσούμπακ, ουρολόγος στο Ιατρική Σχολή Icahn και στο νοσοκομείο «Ορος Σινά», στη Νέα Υόρκη, «οι ουρολόγοι ασχολούνται με τον φαλλό», που τεχνικά είναι και η κλειτορίδα, καθώς προκύπτει από τις ίδιες εμβρυολογικές δομές και αποτελείται από τους ίδιους στυτικούς ιστούς με το πέος.
«Η ουρολογία έχει να κάνει με την ούρηση και το σεξ», διευκρινίζει η δρ Τσούμπακ, «Οι ουρολόγοι θέλουν να μιλήσουν για τα πράγματα για τα οποία οι άνθρωποι ντρέπονται να μιλήσουν. Η ιατρική της κλειτορίδας ανήκει στους ουρολόγους». Και η δρ Ρούμπιν συμφωνεί.
Ωστόσο, θα χρειαστεί κάτι περισσότερο από παθιασμένους «γιατρούς του πέους», λέει η δρ Ρούμπιν, για να δοθεί στο αιδοίο αυτό που του αξίζει· πρέπει να υπάρξει μια συντονισμένη κίνηση, που να ξεπερνά τις παραδοσιακές ειδικότητες της Ιατρικής, για να κατανοήσουμε και να χαρτογραφήσουμε αυτή την ανατομία. Και για να συμβεί αυτό, άλλα πεδία θα πρέπει να αναγνωρίσουν τη γυναικεία σεξουαλική απόλαυση ως απαραίτητη και ως κάτι που αξίζει να διατηρηθεί.
«Πιστεύω πραγματικά ότι από τη γυναικεία πλευρά είμαστε αρκετές δεκαετίες πίσω», τονίζει στους New York Times η δρ Ρούμπιν, «αλλά πρέπει να κάνουμε τη δουλειά. Και πρέπει να έχουμε άτομα που ενδιαφέρονται να κάνουν τη δουλειά».