Το τηλέφωνό της δεν σταμάτησε να χτυπάει, με αποτέλεσμα η Ιρίνα Σερμπακόβα να αναγκαστεί να διακόψει αρκετές φορές τη συνέντευξη που παραχώρησε στη Ραφαέλα ντε Σάντις, απεσταλμένη της La Repubblica στη Φρανκφούρτη για την κάλυψη της περίφημης Διεθνούς Εκθεσης Βιβλίου (19-23 Οκτωβρίου) που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στη γερμανική μεγαλούπολη. «Από τότε που κερδίσαμε το Νομπέλ Ειρήνης, έτσι είναι καθημερινά», ανέφερε στη συνομιλήτριά της.
Η γεννημένη το 1949 Ιρίνα Σερμπακόβα είναι μια ρωσίδα πολιτική ακτιβίστρια και ιστορικός, με ειδίκευση στον σταλινισμό και στις δικτατορίες γενικότερα. Είναι επίσης συνιδρύτρια (μαζί με τον βραβευμένο με Νομπέλ Ειρήνης Αντρέι Ζαχάροφ και την υπέρμαχο των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Σβετλάνα Γκανούσκινα) της Memorial, μιας διεθνούς ανθρωπιστικής οργάνωσης που συστάθηκε την περίοδο της κατάρρευσης της ΕΣΣΔ, με δηλωμένη αποστολή την καταγραφή και τη μελέτη των παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπό την ηγεμονία του Ιωσήφ Στάλιν.
Πριν από δύο εβδομάδες, η Memorial τιμήθηκε για τη δράση της με το Νομπέλ Ειρήνης, από κοινού με την ουκρανική ΜΚΟ Center for Civil Liberties και τον λευκορώσο ακτιβιστή και κρατούμενο στη χώρα του (άνευ δίκης) Αλες Μπιαλιάτσκι.
«Εως και πριν από τρία χρόνια, η οργάνωσή μας είχε το δικό της περίπτερο στην Buchmesse, μετά όμως αυτό κατέστη δύσκολο, λόγω του ιδιαίτερα υψηλού κόστους», ανέφερε η ρωσίδα ακτιβίστρια και ιστορικός, επιτρέποντας, έτσι, στην ιταλίδα δημοσιογράφο να αναφερθεί αμέσως σε μια άλλη απουσία από την έκθεση, αυτήν της Ρωσίας, στην οποία δεν επετράπη να συμμετάσχει. «Το γεγονός ότι δεν υπάρχει επίσημο (ρωσικό) εθνικό περίπτερο είναι σωστό. Η Ρωσία είναι υπεύθυνη για έναν πόλεμο εισβολής, είναι ένα επιτιθέμενο κράτος. Αλλωστε το ρωσικό περίπτερο έκλεισε και στην Μπιενάλε της Βενετίας», σχολίασε.
Η Ιρίνα Σερμπακόβα την πατρίδα της αποφάσισε να την εγκαταλείψει, «λίγο μετά το ξέσπασμα του πολέμου, την άνοιξη. Πλέον ζω και εργάζομαι στη Βαϊμάρη, όπου συνεργάζομαι με το Buchenwald Memorial, που τιμά και μνημονεύει τα θύματα του ναζισμού», ανέφερε.
Επιστρέφοντας, όμως, στη Φρανκφούρτη και στα βιβλία, θέλησε να υπογραμμίσει ότι αποκλεισμός της Ρωσίας από την έκθεση «δεν αποτελεί μια μορφή λογοκρισίας του ρωσικού πολιτισμού συνολικά». Λαμβάνοντας υπόψη ότι, μετά το ξέσπασμα του πολέμου, στην Ιταλία, για παράδειγμα, ακυρώθηκαν πανεπιστημιακές παραδόσεις στον Ντοστογιέφσκι, παραδέχτηκε ότι θλίβεται «όταν η λογοκρισία επεκτείνεται στη λογοτεχνία. Είναι δυνατό να θεωρούνται ο Πούσκιν ή ο Μπουλγκάκοφ εκπρόσωποι του ρωσικού ιμπεριαλισμού; Ο Τσέχοφ και ο Τολστόι είναι υγιείς φορείς ουμανιστικών αξιών, δεν καταλαβαίνω, πώς μπορεί να θεωρούνται υπεύθυνοι για ό,τι συμβαίνει; Ειλικρινά, όμως, δεν νομίζω ότι αυτό είναι το κύριο πρόβλημα στην παρούσα φάση. Τώρα πρέπει απλώς να υποστηρίξουμε την Ουκρανία».
Μιλώντας για τη δουλειά της ως ιστορικός και για τη σημασία της ιστορικής μνήμης στο πλαίσιο οικοδόμησης της δημοκρατίας, ανάφερε πως ήταν ακόμη φοιτήτρια, όταν άρχισε να συγκεντρώνει μαρτυρίες και λοιπό υλικό για τη σταλινική βία.
Πλέον στο αρχείο της Memorial «υπάρχει μια λίστα με τουλάχιστον 4 εκατομμύρια ονόματα ανθρώπων που σκοτώθηκαν, πολλοί στα γκουλάγκ. Και αυτό είναι μόνο ένα μέρος. Τα αρχεία μας, διάσπαρτα σε πολλές χώρες, αποτελούνται από αντικείμενα, έγγραφα, συνεντεύξεις, επιστολές κρατουμένων».
Οπότε δεν πρέπει να προκαλεί εντύπωση ότι, πέρυσι, δικαστήριο της Μόσχας διέταξε το σφράγισμα του Κέντρου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων της Memorial στη Μόσχα, κατηγορώντας την οργάνωση ότι προάγει τον εξτρεμισμό και υποστηρίζει την τρομοκρατία. «Συνέβη στα τέλη Δεκεμβρίου. Φυσικά θέλουν να μας καταστρέψουν για να μη γίνει γνωστή η αλήθεια για το παρελθόν. Εμείς βασιζόμαστε στην αξία της μαρτυρίας και δουλεύουμε με αυτήν, ακόμη, στα σχολεία. Αλλά οι προσπάθειες εκφοβισμού άρχισαν νωρίτερα, όταν το υπουργείο Δικαιοσύνης της Ρωσίας μας χαρακτήρισε “ξένους πράκτορες”, κατηγορώντας μας ότι λάβαμε αρωγή από το εξωτερικό. Δεν θα μπορέσουν, όμως, να μας βγάλουν από τη μέση, γιατί πέρα από την έδρα μας, είμαστε πλέον ένα δίκτυο που επεκτείνεται σε 80 χώρες, και δεν είμαστε όλοι από τη Ρωσία», είπε.
Ως ιστορικός η Ιρίνα Σερμπακόβα σχολίασε και τη μανία του ρώσου πρόεδρου με το παρελθόν και την παραποίησή του. «Ο Πούτιν αποπειράται να το ξαναγράψει, μυθοποιώντας την Αυτοκρατορία και τη Σοβιετική Ενωση. Η Ουκρανία εντάσσεται στην προπαγανδιστική του αναθεώρηση και σύμφωνα με το αφήγημά του δεν είναι μία ανεξάρτητη χώρα, αλλά μέρος της ένδοξης ρωσικής ιστορίας. Σε αυτό το πλαίσιο εντάσσεται και η σύνθεση ενός εθνικιστικού μύθου που αποκαθιστά τον Στάλιν ως απελευθερωτή από τους Ναζί», εξήγησε.
Και αποκάλυψε ότι αυτό που επιθυμεί περισσότερο στην παρούσα φάση είναι «να νικήσει η Ουκρανία, να πέσει ο Πούτιν και η Ρωσία να αλλάξει την Ιστορία της».