Η ιδέα για την υποχρεωτική ασφάλιση των σπιτιών έναντι των σεισμών και των φυσικών καταστροφών είναι σχεδόν τόσο παλιά όσο και η σύγχρονη πολιτική ζωή.
Το πρώτο νομοσχέδιο παρουσιάστηκε το 1986 από τον εκλιπόντα υφυπουργό Εμπορίου της κυβέρνησης Παπανδρέου, Γιώργο Δασκαλάκη. Ηταν ένα από τα πρώτα πονήματα του καθηγητή Ασφαλιστικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Πειραιώς, Μιλτιάδη Νεκτάριου, και στην όλη διαδικασία νομικός σύμβουλος ήταν ο νυν καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Γιάννης Δρόσος. Η πρωτοβουλία ποτέ δεν έφτασε στη Βουλή.
Στη συνέχεια, ακολούθησαν άλλες δύο προσπάθειες από τις κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ, με την τελευταία να γίνεται μετά από τον καταστροφικό σεισμό της Αθήνας το 1999, από την κυβέρνηση Σημίτη.
Καμία προσπάθεια από αυτές δεν ευοδώθηκε, δηλαδή δεν έφτασε στη Βουλή, καθώς ούτε τα νοικοκυριά ούτε οι επιχειρήσεις ήταν έτοιμες να αναλάβουν το κόστος των ασφαλίστρων που θα έπρεπε να καταβάλλουν κάθε χρόνο.
Οι ασφαλιστικές εταιρείες ήταν τότε «ζεστές» να αναλάβουν το τεράστιο κόστος της αποκατάστασης των ζημιών, αλλά με δύο προϋποθέσεις:
- Να έδινε το κράτος φορολογικά κίνητρα στους ασφαλισμένους, όπως έκπτωση των ασφαλίστρων από το φορολογητέο εισόδημα, ώστε το ποσοστό ασφαλιστικής κάλυψης των κτιρίων και των κατοικιών να αντιπροσωπεύει ένα μεγάλο ποσοστό του κτιριακού αποθέματος της χώρας (ιδανικά να ξεπερνά το 90%).
- Να έδινε στις ίδιες τις ασφαλιστικές εταιρείες τη δυνατότητα αντασφάλισης έναντι του κινδύνου φυσικών καταστροφών, μέσω ενός κρατικού οργανισμού που θα μπορούσε να σηκώσει το τεράστιο βάρος σε περίπτωση σεισμού, πυρκαγιάς ή πλημμύρας, όπως είδαμε να συμβαίνει χρόνια αργότερα με τον Ιανό και τον Daniel.
Δυστυχώς, ούτε αυτό η κάποιο άλλο, εναλλακτικό σχέδιο προχώρησε στην Ελλάδα.
Το ελληνικό σχέδιο εφάρμοσαν οι Τούρκοι
Αντιθέτως, όμως, το τρίτο αυτό νομοσχέδιο, το οποίο παρουσιάστηκε σε διεθνή φόρα και συνέδρια για την ασφαλιστική αγορά (και την ασφάλιση κινδύνων από τις φυσικές καταστροφές), υιοθετήθηκε ως λύση από δύο γειτονικές μας χώρες: τη Ρουμανία και την Τουρκία. Ναι, την Τουρκία (!), η οποία εδώ και 20 χρόνια έχει καθιερώσει την υποχρεωτική ασφάλιση των κτιρίων και έχει συστήσει κρατικό οργανισμό ασφάλισης έναντι φυσικών καταστροφών, ο οποίος λειτουργεί παράλληλα με την ιδιωτική ασφάλιση.
Κατά τους τελευταίους σεισμούς στην ανατολική Τουρκία, το 40% των σπιτιών και των κτιρίων που έπεσαν ή υπέστησαν ζημιές είχαν ασφαλιστική κάλυψη σε ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες. Φυσικά, το κράτος ανέλαβε την αποζημίωση ή αποκατάσταση των ζημιών και στο υπόλοιπο 60%.
Η διαφορά είναι ότι όσοι ήταν ασφαλισμένοι θα πάρουν το 100% της αποζημίωσης συνδυαστικά από την ιδιωτική ασφάλιση και την κρατική βοήθεια, ενώ οι υπόλοιποι θα λάβουν μόνο την αποζημίωση της κρατικής αρωγής, δηλαδή λιγότερα.
Για παράδειγμα, στη Θεσσαλία, τα ποσοστά αποζημίωσης που ανακοίνωσε για την αποκατάσταση και το ξαναχτίσιμο των σπιτιών η κυβέρνηση είναι 80% για τα νοικοκυριά, ενώ για τις επιχειρήσεις το ποσοστό περιορίζεται στο 70%.
Διστακτικές οι ασφαλιστικές
Το μεγάλο πρόβλημα είναι ότι η Ελλάδα έχει αργήσει στην υιοθέτηση του θεσμικού πλαισίου για την υποχρεωτική ασφάλιση κατοικιών και κτιρίων από φυσικές καταστροφές (σεισμούς, πυρκαγιές, πλημμύρες). Η κλιματική κρίση είναι εδώ, τα καταστροφικά φαινόμενα θα εκδηλώνονται όλο και πιο τακτικά και οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρείες το ξανασκέφτονται να παρέχουν ή όχι τέτοιες καλύψεις.
Το πιο χαρακτηριστικό είναι αυτό που συμβαίνει στις ΗΠΑ, στον παράδεισο της ιδιωτικής ασφάλισης. Οι εταιρίες αποσύρονται από την κάλυψη κινδύνων έναντι καταστροφών, με αποτέλεσμα οι Πολιτείες, η μία μετά την άλλη, να δημιουργούν κατ΄ουσίαν «πολιτειακούς» ή, θα μπορούσε να πει κανείς, κρατικούς οργανισμούς ασφάλισης. Αυτοί θα αναλαμβάνουν πλέον το κόστος ασφάλισης των εταιρειών που θα δεχτούν να ασφαλίζουν τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις έναντι τέτοιων κινδύνων.
Με όρους ασφαλιστικής αγοράς, οι οργανισμοί αυτοί θα «αντασφαλίζουν» τις μεγάλες ιδιωτικές ασφαλιστικές που θα δεχθούν ή θα κρίνουν –κάποια στιγμή– ως συμφέρουσα την ασφάλιση των πελατών τους (και) έναντι φυσικών καταστροφών.
Τα ομόλογα καταστροφής
Εναλλακτική οδό για την κάλυψη, πλέον, του κινδύνου «καταστροφής» ή χρεοκοπίας των ίδιων των ασφαλιστικών εταιρειών (στην περίπτωση μιας μεγάλης και απρόβλεπτης καταστροφής) δίνει η ίδια η αγορά κεφαλαίων, η οποία δεν διστάζει να «τζογάρει» ακόμη και έναντι μιας πλημμύρας.
Οι εταιρείες, ή αν θέλετε, ακόμη και οι Πολιτείες και τα κράτη, μπορούν να εκδώσουν τα λεγόμενα «Catastrophe bond» για να καλύψουν ένα μέρος του κόστους στην περίπτωση που συμβεί η καταστροφή.
Τα ομόλογα καταστροφής, γνωστά ως cat bonds, είναι τίτλοι που συνδέονται με τον κίνδυνο (π.χ. μιας πλημμύρας) και μεταφέρουν, εάν συμβεί το γεγονός, το κόστος από την εταιρεία ή την Πολιτεία στους επενδυτές, οι οποίοι χάνουν τα λεφτά τους. Δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στα μέσα της δεκαετίας του 1990 στις HΠΑ, στον απόηχο του τυφώνα Αντριου.
Πώς λειτουργούν; Μια ασφαλιστική εταιρεία εκδίδει ομόλογα τα οποία στη συνέχεια πωλούνται σε επενδυτές. Αυτά τα ομόλογα θεωρούνται υψηλού κινδύνου για τους επενδυτές και συνήθως έχουν διάρκεια μικρότερη από τρία χρόνια. Εάν δεν συμβεί η καταστροφή, η ασφαλιστική εταιρεία θα πληρώσει μόνο το κουπόνι στους επενδυτές. Αλλά εάν συμβεί το κακό, τότε η ασφαλιστική εταιρεία θα πάρει και θα χρησιμοποιήσει τα χρήματα από το κεφάλαιο για να καταβάλει αποζημιώσεις.
Και αν αυτά συμβαίνουν στις ΗΠΑ, η γειτονική Αλβανία αποφάσισε να ενταχθεί σε πρόγραμμα ασφάλισης έναντι φυσικών καταστροφών που προωθεί η Παγκόσμια Τράπεζα στις χώρες των Βαλκανίων που είναι εκτός ΕΕ.
Τι ετοιμάζει η κυβέρνηση
Στη χώρα μας, η κυβέρνηση Μητσοτάκη καθιέρωσε το περασμένο καλοκαίρι ένα ισχυρό κίνητρο για την ασφάλιση των κατοικιών έναντι κινδύνων, δίνοντας έκπτωση 10% στον ΕΝΦΙΑ σε όσες περιουσίες είναι ασφαλισμένες.
- Οπως ανακοίνωσε την Τρίτη ο υπουργός Εθνικής Οικονομίας, Κωστής Χατζηδάκης, το πρώτο ουσιαστικό βήμα προς την κατεύθυνση ασφάλισης έναντι φυσικών καταστροφών ξεκινά από τις μεγάλες επιχειρήσεις. Συγκεκριμένα, με νομοσχέδιο που θα έρθει στη Βουλή θα προβλέπεται η υποχρεωτική ασφάλιση των επιχειρήσεων με ετήσιο κύκλο εργασιών πάνω από 2 εκατ. ευρώ για ακίνητα, εξοπλισμό και αποθέματα, από το 2024. Αφορά 16.268 επιχειρήσεις, οι οποίες όμως συνδέονται με το 87,5% του τζίρου.
Να θυμίσουμε ότι είχε προηγηθεί ανάλογη προσπάθεια της κυβέρνησης τον Μάιο του 2022, με την ψήφιση του κλιματικού νόμου. Ξεχωριστό άρθρο προέβλεπε την υποχρεωτική ασφάλιση των νεόδμητων κτιρίων από το 2025, αλλά αντέδρασε η ασφαλιστική αγορά.
Λίγο πριν από την ψήφιση του νόμου η κυβέρνηση απέσυρε τη διάταξη που προέβλεπε την υποχρεωτική ασφάλιση μόνο νεόδμητων κτιρίων σε ζώνες υψηλής επικινδυνότητας ή «ζώνες τρωτότητας» από το 2025 και μετά. Η ασφαλιστική αγορά είχε αναφέρει ότι η συγκεκριμένη διάταξη ερχόταν σε αντίθεση με την ασφαλιστική επιστήμη και ότι για να εφαρμοστεί θα έπρεπε να υπάρξει καθολικότητα στην υποχρεωτική ασφάλιση.