Πέρυσι, ένα πορτρέτο του Εντμόν ντε Μπελαμί πουλήθηκε για 432.000 δολάρια (94.000 ευρώ), ποσόν υπερβολικό θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς, για την εικόνα ενός αγνώστου. Το όνομα Μπελαμί δεν είχε ξανακουστεί, όπως ούτε και του καλλιτέχνη. Στην πραγματικότητα το έργο δημιουργήθηκε από έναν αλγόριθμο που χρησιμοποίησε ένα σύνολο δεδομένων που είχαν ληφθεί από 15.000 πορτρέτα ζωγραφισμένα μεταξύ του 14ου και του 20ού αιώνα. Και σύμφωνα με τον κριτικό του BBC, είναι «ψιλοσκουπίδι»…
Η πώληση, η οποία εξέπληξε τον οίκο Christie’s, έθεσε πολλά σημαντικά ερωτήματα. Μπορεί ένας υπολογιστής, χωρίς ανθρώπινο συναίσθημα, να είναι ποτέ δημιουργικός; Είναι αυτό το πορτρέτο πραγματική τέχνη; Και τελικά παίζει ρόλο κάτι από όλα αυτά, εφόσον οι άνθρωποι είναι έτοιμοι να πληρώσουν για κάτι τέτοιο; Καθώς η τεχνητή νοημοσύνη εξελίσσεται και τελικά ίσως φτάσει ή ξεπεράσει την ανθρώπινη ευφυΐα, τι σημαίνει αυτό για τους καλλιτέχνες και τη βιομηχανία της τέχνης εν γένει;
Το 2017, ένα από τα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης της DeepMind νίκησε στο GO (αρχαίο και εξαιρετικά περίπλοκο κινεζικό επιτραπέζιο παιχνίδι) τον νούμερο ένα παίκτη στον κόσμο, κατορθώνοντας προφανώς μέσα σε λίγες μέρες να κάνει δημιουργικές νέες κινήσεις και καινοτόμες στρατηγικές. «Η Google θα έλεγε ότι ήταν δημιουργικότητα, νέοι τρόποι εύρεσης λύσεων που δεν διδάχθηκαν» λέει η Λόρεντς. Μήπως όμως η τέχνη είναι κάτι περισσότερο από δημιουργική επίλυση προβλημάτων;
Τα παιχνίδια, ιδιαίτερα εκείνα που λαμβάνουν χώρα στους εικονικούς κόσμους, αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον για τη δημιουργική επίλυση των προβλημάτων. Αλλά ζητώντας από έναν αλγόριθμο να δημιουργήσει χωρίς ανθρώπινη συμβολή, τα αποτελέσματα είναι πραγματικά βαρετά, υποστηρίζει ο καθηγητής Πληροφορικής με έδρα τη Νέα Υόρκη, Τζούλιαν Τογκέλιους. Ενα παράδειγμα ήταν η κυκλοφορία του παιχνιδιού No Man’s Sky, το οποίο πρόσφερε προς εξερεύνηση 18 πεντάκις εκατομμύρια αλγοριθμικά δημιουργημένους πλανήτες.
«Στο No Man’s Sky, υπάρχουν περισσότερα μέρη από όσα θα μπορούσατε να επισκεφθείτε σε μια ζωή, με διαφορετική χλωρίδα και πανίδα, αλλά αυτό το παιχνίδι είχε αντικρουόμενες κριτικές – είναι μεν τεχνικό αριστούργημα, αλλά δεν προκαλεί μεγάλο ενδιαφέρον να το παίξεις» λέει ο Τογκέλιους.
«Αυτοί οι αλγόριθμοι είναι καταπληκτικοί, μπορούν να κάνουν όλο και περισσότερα, αλλά πάντα θα υπάρχουν πράγματα που θα θέλουμε να προσθέσουμε εμείς οι άνθρωποι. Το δύσκολο (να αναδημιουργηθεί) είναι η δύναμη της ευαισθησίας και της πρόθεσης του ανθρώπινου εγκεφάλου».
Η δρ Λόρεντς επισημαίνει ότι η αληθινή καλλιτεχνική δημιουργικότητα διαφέρει από τη δημιουργική επίλυση προβλημάτων, καθώς απαιτεί την εξέλιξη της οπτικής του καλλιτέχνη, κάτι που οι μηχανές φαίνεται ότι δεν έχουν την ικανότητα να κάνουν. «Η τεχνητή νοημοσύνη δεν έχει εσωτερικό κόσμο, ούτε την ανάγκη να δημιουργήσει τις επιθυμίες ή τους φόβους του».
Τα αποτελέσματα είναι πολύ πιο καρποφόρα όταν οι καλλιτέχνες δουλεύουν με τις μηχανές αντί να αφήνουν τον απόλυτο έλεγχο στην τεχνητή νοημοσύνη. Η μουσικός και διδάσκουσα στο Πανεπιστήμιο του Σάσεξ δρ Αλις Ελντριτζ προτείνει να την αντιμετωπίσουμε ως «ακόμα ένα εργαλείο που έχουμε σχεδιάσει, όπως ο τροχός ή η μηχανή καύσης».
Ο συνδυασμός της ακουστικής, του ηλεκτρισμού, και ενός αλγορίθμου βοήθησαν την Ελντριτζ να δημιουργήσει ένα βιολοντσέλο που παράγει μουσική χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση. Στην περίπτωση αυτή «η δουλειά του καλλιτέχνη είναι να διαμορφώσει τον ήχο, μοιάζει περισσότερο με χορό παρά με τον “ έλεγχο” ενός οργάνου με τον παραδοσιακό τρόπο» λέει. «Αυτό δημιουργεί έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης και σχεδίασης της σχέσης μας με τα μουσικά όργανα και την τεχνολογία εν γένει».
Ο Μικ Γκρίρσον, από το Ινστιτούτο Δημιουργικής Πληροφορικής UAL στο Λονδίνο, πιστεύει ότι η πρόοδος στην τεχνητή νοημοσύνη θα «οδηγήσει σε καλύτερη τέχνη, σε νέους τύπους καλλιτεχνών και σε νέα μέσα». Το 2016, το σκανδιναβικό συγκρότημα Sigur Rós χρησιμοποίησε ένα λογισμικό του Γκρίρσον για να δημιουργήσει μια διαρκώς εξελισσόμενη έκδοση ενός από τα singles του, το οποίο έπαιξε σε ένα 24ωρο οδικό ταξίδι στην Ισλανδία.
Μεμονωμένα μουσικά στοιχεία του τραγουδιού τροφοδοτήθηκαν μέσω του λογισμικού για να δημιουργήσουν ένα τραγούδι που, όπως σε μια ζωντανή παράσταση, είναι διακριτικά διαφορετικό σε κάθε επανάληψη ανταποκρινόμενο στις προτροπές των θεατών.
Ο πρωτοποριακός συνθέτης και παραγωγός Μπράιαν Ενο, ο οποίος μεταξύ άλλων έχει συνεργαστεί με τους Roxy Music, David Bowie και Coldplay, είναι επίσης μεγάλος λάτρης της χρήσης αλγορίθμων για τη δημιουργία μουσικής που αλλάζει διαρκώς.
Ο καθηγητής Γκρίρσον έχει συνεργαστεί και με τους Massive Attack για την ανανέωση του Mezzanine με τεχνητή νοημοσύνη, με αφορμή την 20ή επέτειο του άλμπουμ. Ετσι, οι επισκέπτες μιας έκθεσης στο Barbican του Λονδίνου θα μπορούν να επηρεάσουν τον ήχο με τις κινήσεις τους.
Ενώ, λοιπόν, η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ακόμη μια απειλή για τους καλλιτέχνες, ο Γκρίρσον πιστεύει ότι οι μηχανές δεν θα γίνουν ποτέ ανταγωνιστές τους: «Η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να μειώσει την ανθρώπινη δημιουργικότητα, από ανθρώπους που θέλουν να κερδίσουν χρήματα, αλλά υπεύθυνοι για αυτό είναι άνθρωποι (όχι η τεχνολογία)» λέει. «Η τεχνολογία δεν πρόκειται ποτέ να είναι αρκετά καλή ώστε να παράγει καλύτερο πολιτισμό από τους ανθρώπους που τη χρησιμοποιούν για να δημιουργήσουν τον δικό τους».