Στις αρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου σε μια κωμόπολη της Πολωνίας 60 χλμ. δυτικά της Κρακοβίας, η ζοφερή χιτλερική μηχανική έβαλε μπρος ένα σχέδιο που έμελλε να γίνει συνώνυμο της χειρότερης θηριωδίας στη σύγχρονη Ιστορία: μετέτρεψε κάποιους παλιούς στρατώνες σε ένα σύμπλεγμα 42 στρατοπέδων που έφτασε να εκτείνεται σε 40 τ. χλμ. Αρχικά οι Ναζί έστελναν στο Αουσβιτς-Μπίρκεναου όσους θεωρούσαν πολιτικούς ή ιδεολογικούς αντιπάλους, έπειτα κάποιους αιχμαλώτους πολέμου, ωστόσο η συντριπτική πλειοψηφία των ατόμων που θα στέλνονταν εκεί είχε να κάνει με την καταγωγή τους: Εκατοντάδες χιλιάδες Εβραίοι και Ρομά πέρασαν τις πύλες του Αουσβιτς και οι περισσότεροι δεν βγήκαν ποτέ από αυτές. Υπολογίζεται ότι στα περίπου πέντε χρόνια λειτουργίας του 1,3 εκατ. άνθρωποι πέρασαν την πύλη με το εφιαλτικό σύνθημα «Η εργασία απελευθερώνει». Από αυτούς 1,1 εκατ. ψυχές χάθηκαν – οι 900.000 στους θαλάμους αερίων και οι υπόλοιποι είτε εκτελέστηκαν είτε πέθαναν από την ασιτία και τις κακουχίες.
Ενα νέο ντοκιμαντέρ του αμερικανικού δικτύου PBS αποκαλύπτει μια άγνωστη πτυχή της δραματικής ιστορίας του Αουσβιτς.
Τον Απρίλιο του 1944 δύο Σλοβάκοι εβραϊκής καταγωγής κρατούμενοι στο Αουσβιτς, ο Ρούντολφ Βρμπα και ο Αλφρεντ Βέτζλερ, κατάφεραν να αποδράσουν. Εκείνη την περίοδο στο Αουσβιτς υπήρχαν 400.000 κρατούμενοι, οι μισοί εκ τω οποίων ήταν Εβραίοι. Oπως αναφέρει η ιστοσελίδα Live Science, οι δύο δραπέτες κατάφεραν να επικοινωνήσουν με τις αντιστασιακές εβραϊκές ομάδες της Σλοβακίας και αποκάλυψαν τι φρικτό συνέβαινε στο στρατόπεδο. Η μαρτυρία τους αρχικά έγινε γνωστή ως ο φάκελος Βρμπα-Βέτζλερ και αργότερα ονομάστηκε «Το Πρωτόκολλο του Αουσβιτς».
Στο ντοκιμαντέρ παρουσιάζονται στοιχεία που δείχνουν ότι αντίγραφα της αναφοράς των δύο δραπετών έφτασαν στα χέρια των συμμαχικών δυνάμεων, έναν μήνα μετά την απόδραση, δηλαδή τον Μάιο του ’44. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο ντοκιμαντέρ ο Ουίνστον Τσόρτσιλ, όταν διάβασε την αναφορά συγκλονίστηκε και πρότεινε τον άμεσο βομβαρδισμό του στρατοπέδου. Ομως τελικά αποφασίστηκε να μη γίνει κάποιος βομβαρδισμός, αλλά και καμία απολύτως ενέργεια για την καταστροφή του στρατοπέδου ή την απελευθέρωση των κρατουμένων. Για οκτώ μήνες ακόμα, οι θάλαμοι αερίων του Αουσβιτς-Μπίρκεναου θα συνέχιζαν να λειτουργούν πυρετωδώς, αφανίζοντας αμέτρητους αθώους ανθρώπους…
Οι αιτίες
Ποιοι μπορεί όμως να ήταν οι λόγοι που οδήγησαν τους Συμμάχους στο να κλείσουν τα μάτια στη μαζική εξόντωση εκατοντάδων χιλιάδων ψυχών; Σύμφωνα με αναλυτές όπως ο Τάμι Ντέιβις Μπιντλ, καθηγητής Ιστορίας και Στρατηγικής Εθνικής Ασφάλειας στη Σχολή Πολέμου των ΗΠΑ, μια αιτία για αυτή την απόφαση έχει τις ρίζες της στον έντονο αντισημιτισμό που υπήρχε τόσο στις ΗΠΑ όσο και στη Βρετανία ακόμα και κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Μπορεί οι ηγεσίες των δύο χωρών να είχαν αποφασίσει να πολεμήσουν τους Ναζί, αλλά, παρόλα αυτά, η προπαγάνδα των Ναζί όσον αφορά τους Εβραίους είχε επηρεάσει την κοινή γνώμη σε ΗΠΑ και Βρετανία.
Μπορεί ο μέσος Αμερικανός ή ο μέσος Βρετανός να μη θεωρούσε τους Εβραίους ανθρώπους που πρέπει να εξαφανιστούν από προσώπου Γης, όπως είχε πειστεί για αυτό η συντριπτική πλειοψηφία των Γερμανών, αλλά είχε σε μεγάλο ποσοστό την αντίληψη ότι οι Eβραίοι επηρέαζαν τις αποφάσεις των ηγεσιών και έλεγχαν την πολεμική μηχανή των Συμμάχων. «Οι πολιτικοί ένιωθαν άβολα και δεν ήθελαν σε καμία περίπτωση να φανεί ότι παίρνουν αποφάσεις που αφορούν συγκεκριμένα μόνο τους Εβραίους» εξηγεί ο Μπιντλ. «Με δεδομένο ότι οι ηγέτες των Συμμάχων ήθελαν να έχουν μαζί τους όσο δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό της κοινής γνώμης στον πόλεμο που συνέχιζε να εξελίσσεται, δεν ρίσκαραν να πάρουν μια απόφαση που θα βοηθούσε τους Εβραίους, αλλά μπορεί να προκαλούσε την δυσαρέσκεια πολλών άλλων. Υπήρχε διάχυτος ο φόβος ότι οι Αμερικανοί θα αντιδρούσαν αρνητικά και δεν θα υποστήριζαν τη συμμετοχή των ΗΠΑ στον πόλεμο, αν πίστευαν ότι ο πόλεμος αυτός αφορά αποκλειστικά τους Eβραίους» είναι η άποψη του Μάικλ Μπέρενμπαουμ, καθηγητή Εβραϊκών Μελετών στο Αμερικανικό Εβραϊκό Πανεπιστήμιο, στο Λος Αντζελες.
Υπήρχε όμως και δεύτερος λόγος που οι συμμαχικές δυνάμεις ήταν διστακτικές στο να βομβαρδίσουν το Αουσβιτς, παρά το γεγονός ότι οι δύο δραπέτες ανάμεσα στα άλλα έδωσαν συγκεκριμένα στοιχεία και σχέδια των εγκαταστάσεων. Οι ειδικοί των Συμμάχων έλεγαν ότι δεν μπορούν να γίνουν βομβαρδισμοί τόσο μεγάλης ακρίβειας ώστε να καταστραφούν με λίγες βόμβες μόνο οι θάλαμοι αερίων και το πιθανότερο είναι οι βομβαρδισμοί να εξοντώσουν περισσότερους κρατούμενους από όσους τελικά θα σώσουν.
«Με βάση τις τεχνικές δυνατότητες των βομβαρδιστικών εκείνης της εποχής, θα έπρεπε να ρίξουν περίπου χίλιες βόμβες για να διασφαλιστεί η καταστροφή των κρεματορίων του Αουσβιτς» αναφέρει ο Μπιντλ. Προφανώς ένας τέτοιας έντασης βομβαρδισμός σε μια μικρή έκταση δεν θα άφηνε πρακτικά τίποτε όρθιο, οπότε η τύχη των περισσότερων κρατουμένων μάλλον ήταν προδιαγεγραμμένη.
Ενας τρίτος λόγος για την απόφαση να μην υπάρξει στρατιωτική επέμβαση στο Αουσβιτς ήταν η άποψη που διατυπώθηκε ότι ο πόλεμος βρισκόταν στο πιο κρίσιμο σημείο του, οι συμμαχικές δυνάμεις ήταν κοντά στο να λυγίσουν τη χιτλερική πολεμική μηχανή και μια αποστολή στην Πολωνία θα απέσυρε δυνάμεις από τα βασικά πολεμικά μέτωπα και γενικότερα θα αποπροσανατόλιζε τις στρατιωτικές δυνάμεις από τον βασικό τους στόχο, που ήταν η τελική επικράτηση απέναντι στους Ναζί.
«Κοιτάζοντας σήμερα προς τα πίσω, η αίσθηση που υπάρχει είναι ότι την επίμαχη περίοδο για την οποία συζητάμε, την άνοιξη του 1944, όλα είχαν σχεδόν τελειώσει και ότι η επικράτηση των Συμμάχων ήταν απλώς θέμα χρόνου. Ομως δεν ήταν έτσι η πραγματικότητα. Οι συμμαχικές δυνάμεις εκείνη τη χρονική περίοδο προσπαθούσαν ακόμη να εξουδετερώσουν τις πυραυλικές εγκαταστάσεις της Γερμανίας και παράλληλα να δώσουν το τελικό χτύπημα στη Λουφτβάφε. Οπότε, μια στρατιωτική επιχείρηση για το Αουσβιτς δεν ήταν κάτι τόσο απλό» αναφέρει ο Μπιντλ, που πιστεύει ότι τελικά επικράτησε μια κυνική θεώρηση: η λήξη του πολέμου βρισκόταν πλέον πολύ κοντά και το μεγάλο κακό στο Αουσβιτς είχε πλέον συμβεί. Ηταν πιο σημαντικό να τελειώσει ο πόλεμος όσο το δυνατόν νωρίτερα από το να γίνει προσπάθεια να σωθούν κάποιοι άνθρωποι σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης, προσπάθεια που μπορεί να προκαλούσε καθυστέρηση στον μεγάλο στόχο.