Από τα «Σαγόνια του Καρχαρία» (1975), το κλασικό θρίλερ του Στίβεν Σπίλμπεργκ, μέχρι τις φετινές, νέες ταινίες τρόμου «Στα Βάθη του Σηκουάνα» («Under Paris») του Netflix με έναν τεράστιο καρχαρία που απειλεί τον Σηκουάνα και τα βρετανικά «Αγρια Νερά» («Something in the Water»), οι ταινίες με καρχαρίες δεν λείπουν από τις οθόνες μας.
Στo «Meg: Ο Κυρίαρχος του Βυθού» (2018) ένα βαθυσκάφος παγιδεύεται στον βυθό απειλούμενο από τον Megalodon, έναν τρομακτικό προϊστορικό καρχαρία, στη «Βαθιά άγρια θάλασσα» (1999) εμφανίζονται γενετικά τροποποιημένοι καρχαρίες και στο «Cocaine Shark» (2023), καρχαρίες μεταλλαγμένοι από την κοκαΐνη (πράγμα το οποίο δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα αφού πρόσφατα η ναρκωτική ουσία ανακαλύφθηκε στον οργανισμό καρχαριών που «συχνάζουν» στα ανοικτά των ακτών της Βραζιλίας)
Το Χόλιγουντ και το κοινό αγαπούν τους καρχαρίες, φαινομενικά, μάλιστα, δεν κουράζονται ποτέ από το σασπένς, τον τρόμο και το αίμα, γράφει στο BBC News η Σάρλοτ Γκάλαχερ, με αφορμή την κυκλοφορία της νέας ταινίας «Αγρια Νερά» (2024) της Χέιλι Ιστον Στριτ.
Η Γκάλαχερ αποκαλύπτει ότι «κόλλησε» με τους καρχαρίες όταν είδε το κλασκό «Τζέιμς Μποντ, πράκτωρ 007: Επιχείρηση Κεραυνός» («Thunderball», 1965), όπου ο «κακός» έχει καρχαρίες στην πισίνα του. Από τη μια λοιπόν αυτό οδήγησε σε ένα δια βίου ενδιαφέρον για τις ταινίες με καρχαρίες, και από την άλλη σε έναν παράλογο φόβο για τις πισίνες, ακόμη και αυτές που είναι γεμάτες με χλώριο σε κέντρα αναψυχής.
Μάλιστα, ακόμη και ο Ντόναλντ Τραμπ είναι θαυμαστής του είδους. Οπως γράφει το Hollywood Reporter, τον Ιανουάριο του 2015, δύο χρόνια πριν ορκιστεί πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών, επρόκειτο να αναλάβει αυτόν τον ρόλο στο «Sharknado 3: Oh Hell No!» ένα franchise της σειράς «Καρχαριοστρόβιλος» («Sharknado»). «Ηταν ενθουσιασμένος όταν του προτάθηκε ο ρόλος», αλλά τελικά δεν τον ανέλαβε μάλλον επειδή ο στόχος του ήταν να γίνει πραγματικός πρόεδρος των ΗΠΑ όπως έγραψε η Washington Post.
Ο φόβος του αγνώστου στη μέση του ωκεανού
Στην ταινία της «Αγρια Νερά», η βρετανίδα σκηνοθέτης Χέιλι Ιστον Στριτ αφηγείται την ιστορία πέντε φιλενάδων οι οποίες με αφορμή τον γάμο μιας από αυτές στην Καραϊβική, εγκλωβίζονται σε ένα νησί περικυκλωμένες από καρχαρίες και πρέπει να παλέψουν για τη ζωή τους αλλά και για τις σχέσεις μεταξύ τους.
Η Στριτ εξηγεί στο BBC News ότι, ως λάτρης των ταινιών με καρχαρίες, «ήθελε απολύτως» να γυρίσει αυτή την ταινία. Γιατί λοιπόν οι ταινίες με καρχαρίες είναι τόσο δημοφιλείς; «Είναι ο φόβος για το τι θα μπορούσε να συμβεί με το άγνωστο [της θάλασσας]», απαντάει, «Το να έχεις αποκλειστεί στη μέση του ωκεανού είναι πολύ τρομακτικό. Είσαι παγιδευμένος σε έναν άλλο κόσμο και μπορεί να συμβεί οτιδήποτε», προσθέτει.
Η δρ Σούζαν Γιανγκ, ιατροδικαστική ψυχολόγος και καθηγήτρια στο πανεπιστήμιο του Σάρεϊ, συμφωνεί ότι ο φόβος «του άγνωστου, του να είσαι μόνος και αβοήθητος» είναι ισχυρός. Και επισημαίνει ότι η παρακολούθηση τρομακτικών ταινιών με καρχαρίες στην άνεση του σπιτιού ή στον κινηματογράφο «σου επιτρέπει να αντιμετωπίσεις τους φόβους σου χωρίς πραγματικό κίνδυνο… και να απελευθερώσεις τα πνιγμένα συναισθήματα σε ένα ασφαλές και ελεγχόμενο περιβάλλον».
Και προσθέτει: «Σημαίνει ότι οι άνθρωποι μπορούν να αντιμετωπίσουν τα όρια της ανθρώπινης συμπεριφοράς, ότι βλέποντας ακραίο περιεχόμενο δοκιμάζουν τους δικούς τους περιορισμούς και τα όριά τους… και ότι η συναισθηματική απελευθέρωση είναι μια μορφή κάθαρσης».
Η δρ Γιανγκ εξηγεί, επίσης, ότι ισχύουν οι θεωρίες του Σίγκμουντ Φρόιντ καθώς, «από μια ψυχοδυναμική οπτική, αυτές οι ταινίες εισχωρούν σε ασυνείδητους φόβους και επιθυμίες και παρέχουν μια ασφαλή διέξοδο για την εξερεύνηση καταπιεσμένων συναισθημάτων και ενστίκτων όπως η επιθετικότητα και ο φόβος του θανάτου».
«Ενα πτερύγιο δεμένο σε έναν δύτη»
Το να κάνεις τους καρχαρίες του Χόλιγουντ να φαίνονται αληθινοί μπορεί να είναι μια πρόκληση, παρατηρεί η Γκάλαχερ στο BBC News. Η παραγωγή της ταινίας «Τα Σαγόνια του Καρχαρία» αμαυρώθηκε από δυσλειτουργικούς μηχανικούς Λευκούς Καρχαρίες: ένας από αυτούς βυθίστηκε και οι άλλοι διαβρώθηκαν από το αλμυρό νερό του ωκεανού, ενώ για μεγάλα διαστήματα οι πρωταγωνιστές δεν έκαναν απολύτως τίποτα, περιμένοντας απλά να διορθωθεί ο καρχαρίας.
Το 2022, ωστόσο, ο σκηνοθέτης Στίβεν Σπίλμπεργκ δήλωσε στο Desert Island Discs του BBC ότι στην πραγματικότητα η αποτυχία οδήγησε σε μια «πολύ καλύτερη ταινία» επειδή ο ίδιος έπρεπε να είναι «επινοητικός δημιουργώντας σασπένς και τρόμο χωρίς να φαίνεται ο καρχαρίας».
«Ηταν απλά καλή τύχη το γεγονόςο ότι ο καρχαρίας συνέχισε να σπάει», είπε, «Ηταν για καλή μου τύχη, νομίζω ότι είναι για καλή τύχη και του κοινού γιατί πιστεύω ότι είναι μια πιο τρομακτική ταινία χωρίς να φαίνεται πάρα πολύ ο καρχαρίας».
Μιλώντας για γυρίσματα της ταινίας της «Αγρια Νερά» η Στριτ λέει στο BBC News ότι έπρεπε να δουλέψουν με περιορισμένο προϋπολογισμό, οπότε η ομάδα βρήκε μια έξυπνη λύση: «Φτιάξαμε ένα πτερύγιο καρχαρία τίγρη», θυμάται. «Και είχαμε τον Μπαπτίστ, αυτόν τον λαμπρό δύτη, που μπορούσε να κρατήσει την αναπνοή του για πολύ χρόνο. Του δέσαμε, λοιπόν, το πτερύγιο και του δώσαμε ένα υποβρύχιο σκούτερ που μπορούσε να το οδηγήσει περίπου με την ταχύτητα ενός καρχαρία».
«Ηταν εξαιρετικό γιατί σήμαινε ότι οι ηθοποιοί έπρεπε στην πραγματικότητα να αντιδράσουν σε ένα πτερύγιο καρχαρία, πράγμα που τους επέτρεπε να αισθανθούν πώς θα ήταν αν είχαν αυτούς τους καρχαρίες να κάνουν κύκλους γύρω τους», προσθέτει η βρετανίδα σκηνοθέτης.
Ωστόσο, παρά την αγάπη της για τις ταινίες με καρχαρίες, στη δική της ταινία η Στριτ δεν θα ήθελε να παρουσιάζονται σαν θαλάσσιοι κατά συρροή δολοφόνοι: «Σκοτώνουμε 100 εκατομμύρια καρχαρίες κάθε χρόνο», παρατηρεί. Γνωρίζει επίσης ότι η κυκλοφορία της ταινίας του Σπίλμπεργκ οδήγησε σε τεράστια άνοδο του κυνηγιού του καρχαρία, εν μέρει επειδή οι καρχαρίες είχαν παρουσιαστεί σαν ανελέητοι δολοφόνοι.
«Οσο αγαπώ τις ταινίες με τους καρχαρίες, άλλο τόσο αγαπώ και τους καρχαρίες. Το είχα πραγματικά συνειδητοποιήσει, γιατί είναι εύκολο για τους ανθρώπους να αρχίσουν να τους βλέπουν σαν μηχανές δολοφονίας… ή σαν τέρατα, που δεν είναι», υποστηρίζει.
Και προσθέτει: «Νιώθω ότι είναι πιο τρομακτικό να έχεις το ρεαλιστικό θέμα του, ότι, ξέρεις, πως αν βρεθείς στον ωκεανό και υπάρχουν καρχαρίες και σε μπερδέψουν με κάτι άλλο, θα σε σκοτώσουν». Ο Σπίλμπεργκ, δε, παρά την τεράστια επιτυχία των «Σαγονιών του Καρχαρία», δήλωσε ότι «λυπάται πραγματικά για τον αποδεκατισμό του πληθυσμού των καρχαριών λόγω του βιβλίου και της ταινίας».
«Ενα τεράστιο πρόβλημα για τη διατήρηση»
Η αμερικανίδα θαλάσσια βιολόγος Αντριάνα Φράγκολα έχει αφιερωθεί στην εκπαίδευση των ανθρώπων σχετικά με τους καρχαρίες, μοιράζοντας συχνά βίντεο με καταδύσεις της μαζί τους. Μιλώντας στο BBC News, υποστηρίζει ότι είναι «παρεξηγημένα αρπακτικά» που έχουν πληγεί από τις ταινίες και τα μέσα ενημέρωσης. Η νέα ταινία του Netflix για τους καρχαρίες, «Στα Βάθη του Σηκουάνα», δεν την εντυπωσίασε, όταν την είδε.
«Το όλο θέμα της αφορούσε τη διατήρηση και τη μελέτη τους, αλλά οι καρχαρίες εξακολουθούν να τρώνε ανθρώπους. Ετσι, δίνει λίγο περισσότερη στρογγυλεμένη εκπαίδευση και λίγο περισσότερο βάθος στην ιστορία, δεν είναι απλά άνθρωποι που κολυμπούν στην παραλία και δέχονται επίθεση και τους τρώνε», λέει.
«Στην ουσία, όμως, και αυτό που μπορούν να αντλήσουν οι άνθρωποι από την ταινία είναι ότι οι καρχαρίες εξακολουθούν να είναι πραγματικά επικίνδυνοι για τους ανθρώπους που απλά θα κυνηγούν και θα τρώνε συνεχώς ανθρώπους. Αν όμως ίσχυε αυτό, θα μειωνόμασταν ως ανθρώπινο είδος. Οποιος πηγαίνει στην παραλία, απειλείται».
Από την άλλη πλευρά, ο Ξαβιέ Ζαν, σκηνοθέτης και συν-σεναριογράφος του φιλμ «Στα Βάθη του Σηκουάνα», επίσης περιβαλλοντολόγος, όπως είπε, δήλωσε στο Hollywood Reporter ότι, ενώ ο κίνδυνος στα «Σαγόνια του Καρχαρία» είναι ο καρχαρίας, στη δική του ταινία ήθελε να «τονίσει τους κινδύνους της ανθρώπινης απληστίας».
Η Αντριάνα Φράγκολα τονίζει, ακόμα, ότι η αντίληψη που έχουν οι άνθρωποι για τους καρχαρίες είναι ένα πραγματικό πρόβλημα για τη διατήρησή τους: «Είναι τεράστιο πρόβλημα γιατί οι άνθρωποι δεν θέλουν να προστατεύσουν κάτι το οποίο τους προκαλεί φόβο. Η άποψη ότι οι καρχαρίες είναι επικίνδυνοι για τους ανθρώπους, επομένως πρέπει να τους εξαλείψουμε, είναι προφανώς ένα τεράστιο πρόβλημα για τη διατήρησή τους, για να κάνουμε τους ανθρώπους να θέλουν να συμπάσχουν ή να συμπονούν τους καρχαρίες και να θέλουν να τους προστατεύσουν πραγματικά», παρατηρεί.
Η αμερικανίδα θαλάσσια βιολόγος σημειώνει, ακόμα ότι «Είναι ατυχές γιατί 100 εκατομμύρια καρχαρίες σκοτώνονται κάθε χρόνο ενώ οι καρχαρίες σκοτώνουν λιγότερους από 10 ανθρώπους παγκοσμίως κάθε χρόνο. Είμαστε πραγματικά επικεντρωμένοι στο ότι οι καρχαρίες είναι τα τέρατα που κυκλοφορούν εκεί έξω για να μας πιάσουν. Στην πραγματικότητα συμβαίνει το αντίθετο», λέει.
Ωστόσο, είναι απίθανο το Χόλιγουντ να σταματήσει να κάνει ταινίες με καρχαρίες ή να σταματήσουμε εμείς να τις βλέπουμε, επισημαίνει στο BBC News η Σάρλοτ Γκάλαχερ. Τα στοιχεία, όμως, δείχνουν ότι οι καρχαρίες όχι μόνο δεν είναι κατά συρροή δολοφόνοι της θάλασσας, αλλά -το πιο πιθανό- ότι είναι οι ίδιοι θύματα των ανθρώπων.