Αν υπάρχει μία διεθνής «γλώσσα» που όλοι οι άνθρωποι, ασχέτως κουλτούρας, μπορούν να αναγνωρίσουν, αυτή είναι η μουσική. Το έχουν επισημάνει ανθρωπολόγοι από ολόκληρο τον πλανήτη, αν και ο πρώτος που το δήλωσε ήταν ο αμερικανός ποιητής Χένρι Γουόντσγουερθ Λονγκφέλοου στα μέσα του 19ου αιώνα.
Μια νέα μελέτη που μόλις δημοσιεύθηκε αποδεικνύει σε μεγάλο βαθμό του λόγου το αληθές, με μια αξιοσημείωτη εξαίρεση: ενώ οι χορευτικές μελωδίες και τα νανουρίσματα «μεταφράζονται» επιτυχώς από μέλη απομακρυσμένων πολιτισμών, φαίνεται ότι τα τραγούδια αγάπης δεν έχουν την ίδια επιτυχία.
Σύμφωνα με τους Times του Λονδίνου, στην έρευνα που διεξήγαγε ομάδα του Πανεπιστημίου Yale συμμετείχαν περισσότεροι από 5.500 εθελοντές από 49 χώρες, οι οποίοι μιλούσαν 28 διαφορετικές γλώσσες – από αμχαρικά και ζουλού μέχρι ολλανδικά και μανδαρινικά.
Οι συμμετέχοντες προέρχονταν από βιομηχανοποιημένες πόλεις, αλλά και από μικρές και σχετικά απομονωμένες νησιωτικές κοινότητες του νότιου Ειρηνικού και της νοτιοανατολικής Ασίας, οι οποίες έχουν περιορισμένη πρόσβαση στην τηλεόραση, στο ραδιόφωνο και στο διαδίκτυο – και όπου η γηγενής μουσική συνεχίζει να ευδοκιμεί.
Τους ζητήθηκε να ακούσουν αποσπάσματα τραγουδιών διάρκειας 14 δευτερολέπτων, σταχυολογημένα από μια μουσική βιβλιοθήκη και ηχογραφημένα σε περισσότερες από 70 γλώσσες, από εθνογράφους σε όλη την υφήλιο. Στη συνέχεια ζητήθηκε από τους εθελοντές να κατατάξουν την πιθανότητα κάθε δείγμα να ανήκει σε έναν από τους ακόλουθους τέσσερις τύπους μουσικής: χορευτική, νανούρισμα, «θεραπευτική» και ερωτική.
Ανεξάρτητα από τη γλώσσα κάθε τραγουδιού, οι εθελοντές κατάφεραν εύκολα να αναγνωρίσουν τη χορευτική μουσική, τα νανουρίσματα και, σε μικρότερο βαθμό, τη μουσική που δημιουργήθηκε για θεραπευτικούς λόγους. Ωστόσο, εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι δυσκολέυτηκαν να κατατάξουν τα ερωτικά τραγούδια.
Για παράδειγμα, 27 από τις 28 γλωσσικές ομάδες ταξινόμησαν σωστά τα χορευτικά τραγούδια ως πιο κατάλληλα για χορό από άλλα. Επίσης, και οι 28 ομάδες μπόρεσαν να αναγνωρίσουν τα νανουρίσματα. Αλλά μόνο 12 από τις 28 κατάφεραν να αναγνωρίσουν τα τραγούδια με ερωτικό ήχο και θεματολογία.
Το γεγονός ότι πολλά από τα τραγούδια ξεπέρασαν τα πολιτιστικά και γλωσσικά εμπόδια δεν αποτελεί έκπληξη. Η Λίντια Γιουρντούμ, πτυχιούχος ερευνήτρια στο Πανεπιστήμιο Yale, που ηγήθηκε της μελέτης, υποψιάζεται ότι οι ρίζες της μουσικής βρίσκονται στην ανάγκη των ανθρώπων να εκπέμπουν αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν «αξιόπιστα σήματα επικοινωνίας».
«Το μυαλό μας έχει εξελιχθεί για να ακούμε μουσική. Δεν είναι μια πρόσφατη εφεύρεση» λέει η Γιουρντούμ στους Times. «Αν δούμε τα χορευτικά τραγούδια, απαιτούν τον συντονισμό πολλών διαφορετικών σωμάτων και πολλών διαφορετικών φωνών. Και αυτό μπορεί να λειτουργήσει ως ένα αξιόπιστο μήνυμα συνεργασίας και οργάνωσης».
Αυτά τα μηνύματα έχουν πολλαπλές χρησιμότητες, προσθέτει η ερευνήτρια. «Αυτό το είδος σήματος θα ήταν πολύ χρήσιμο για να επικοινωνήσουμε με άτομα με τα οποία θέλουμε να συνεργαστούμε, γιατί δείχνει ότι είμαστε μια λειτουργική ομάδα ανθρώπων. Επίσης, είναι ένα χρήσιμο μήνυμα για να περάσουμε στους εχθρούς μας, ώστε να μην τα βάζουν μαζί μας».
Η ίδια θεωρία μπορεί να εξηγήσει γιατί τα νανουρίσματα φαίνεται να αναγνωρίζονται σε όλον τον πλανήτη. «Το να τραγουδάς στο μωρό σου είναι μια ειλικρινής ένδειξη ότι το προσέχεις» λέει η Γιουρντούμ. «Του δίνει πληροφορίες για το πόσο μακριά βρίσκεσαι από αυτό, για το ότι παρακολουθείς τη συναισθηματική του κατάσταση και προσπαθείς να το προστατεύσεις και να το κρατήσεις ασφαλές».
Από την άλλη, δεν είναι ακριβώς ξεκάθαρο γιατί τα ερωτικά τραγούδια πρέπει να αποτελούν εξαίρεση. Αλλά η Γιουρντούμ και οι συνάδελφοί της εικάζουν ότι η αποτυχία των συμμετεχόντων στην έρευνα να τα ταξινομήσουν ίσως να έχει κάποια σχέση με το πώς το εκκρεμές της ρομαντικής εμπειρίας μετακινείται τόσο συχνά από την ελπίδα στην απογοήτευση.
«Τα ερωτικά τραγούδια είναι μια ιδιαίτερα ασαφής κατηγορία, αφού περιλαμβάνει κομμάτια που εκφράζουν την ευτυχία και την ερωτική έλξη, αλλά επίσης τη λύπη και τη ζήλεια» εξηγεί η ερευνήτρια. Η μουσική από μόνη της μπορεί να δυσκολεύεται να μεταδώσει αυτά τα συναισθήματα. «Είναι πιθανό στο θέμα του έρωτα να βασιζόμαστε περισσότερο στις στιχουργικές πληροφορίες» προσθέτει.
Τα αποτελέσματα της πρωτότυπης μελέτης δημοσιεύθηκαν στο επιστημονικό περιοδικό Proceedings of the National Academy of Sciences (Πρακτικά της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών των ΗΠΑ).