Πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε τον κόσμο όπως είναι, όχι όπως θα θέλαμε να είναι. Και να μην πιστεύουμε στις απλοϊκές αναλύσεις ότι μεταξύ ΗΠΑ και Κίνας εξελίσσεται νέος Ψυχρός Πόλεμος. Ούτε ότι μαίνεται σύγκρουση της Δυτικής δημοκρατίας με τoν ανατολίτικο απολυταρχισμό. Σημασία έχει να κατανοήσουμε ότι σήμερα ζούμε σε έναν κόσμο κατακερματισμένο σε πολλές δυνάμεις, μεγάλες και μεσαίες, οι οποίες δεν χωρίζονται (μόνο) σε δύο στρατόπεδα.
Τις παραπάνω συμβουλές απηύθυνε στο κοινό της Repubblica μέσω μεταφρασμένου άρθρου του ο βρετανός ιστορικός Τίμοθι Γκάρτον Ας, καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Ο καθηγητής πήρε αφορμή από την πρόσφατη συνάντηση κορυφής «των ηγετών των δύο υπερδυνάμεων», όπως έγραψε, δηλαδή από την κατ’ ιδίαν συζήτηση του Τζο Μπάιντεν και του Σι Τζινπίνγκ στο Σαν Φρανσίσκο. Ομως τα συμπεράσματά του περί παγκόσμιας τάξης (ή αταξίας) τα άντλησε από τα αποτελέσματα «παγκόσμιας έρευνας» που έκανε η Οξφόρδη από κοινού με το European Council on Foreign Relations του Βερολίνου. Αυτή η έρευνα –μια αλυσίδα γκάλοπ, επί της ουσίας– είχε θέμα της την «Ευρώπη στον μεταβαλλόμενο κόσμο» και κάλυψε την Κίνα, την Ινδία, την Τουρκία, τη Ρωσία και τις ΗΠΑ.
Για την Ελλάδα έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον το γεγονός ότι η Τουρκία περιελήφθη στη λίστα των ερευνητών, από την άποψη ότι αποκαλύπτεται η εκτίμηση των Δυτικών γεωπολιτικών think tanks πως πρόκειται περί μεσαίας δύναμης (τουλάχιστον). Κατά τη διάρκεια της έρευνας ο κατάλογος εμπλουτίστηκε και με άλλες «πέντε σημαντικές μη ευρωπαϊκές χώρες», τις Σαουδική Αραβία, Ινδονησία, Νότια Αφρική, Βραζιλία και Νότια Κορέα. Ο Ας σημείωσε ότι «καλύφθηκαν και 11 ευρωπαϊκές χώρες», χωρίς να δώσει λεπτομέρειες. Αξιοσημείωτο και το ότι η έρευνα έγινε προτού ξεσπάσει ο εν εξελίξει πόλεμος στο Ισραήλ.
Νίκη Πούτιν, διάλυση ΕΕ, πόλεμος στην Ταϊβάν
Σχετικά με το Ουκρανικό, ο Ας εξέφρασε την άποψη ότι διακυβεύεται η αξιοπιστία τόσο της Ευρωπαϊκής Ενωσης όσο και των ΗΠΑ, επειδή οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες στην Κίνα, στη Σαουδική Αραβία και στην Τουρκία δήλωσαν ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται σε πόλεμο με τη Ρωσία και ότι θα τον χάσουν εντός της πενταετίας (νικητή τον Πούτιν είδαν και οι Ινδοί και οι Ινδονήσιοι). Επιπλέον, περισσότεροι από τους μισούς ερωτηθέντες στην Κίνα, στη Σαουδική Αραβία και στη Ρωσία θεωρούν πιθανή την αποσύνθεση της ΕΕ εντός της 20ετίας, θέση που ενστερνίζονται και οι μισοί Τούρκοι (ποσοστό 45%).
Το ισχυρότερο στοιχείο όσον αφορά τη συγκεκριμένη «προοπτική» προέκυψε από τις απαντήσεις των Ευρωπαίων: διάλυση της ΕΕ βλέπει και το 1/3 των πολιτών της. Κατά τον Ας, το βασικό σημείο όλων αυτών των στοιχείων είναι σύνδεση της «διάλυσης» της ΕΕ με τη ρωσική νίκη στην Ουκρανία. Στην ερώτηση αν οι ΗΠΑ και η Κίνα θα συγκρουστούν πολεμικά για την Ταϊβάν εντός της πενταετίας, το 52% των Κινέζων και το 39% των Αμερικανών απάντησαν καταφατικώς.
Οι Δυτικοί κερδίζουν… «διαγωνισμό ομορφιάς»
Καλά νέα για τη Δύση (ΕΕ και ΗΠΑ) υπάρχουν, αλλά αφορούν… «διαγωνισμό ομορφιάς», όπως ειρωνεύτηκε ο Ας: οι περισσότεροι Βραζιλιάνοι, Σαουδάραβες, Νοτιοαφρικανοί, Νοτιοκορεάτες και Τούρκοι είπαν ότι θα ήθελαν να ζουν εκεί (ούτε στην Κίνα θέλουν να ζήσουν ούτε στη Ρωσία). Πόντους τσίμπησε η Δύση και στα ανθρώπινα δικαιώματα, όπως και στα ρυθμιστικά του Ιντερνετ. Οι περισσότεροι, με εξαίρεση τους Ρώσους, απάντησαν ότι την προτιμούν. Συνέδεσαν την ΕΕ με συγκεκριμένες αξίες, έγραψε ο Ας, καθώς υποστήριξαν ότι «η Ρωσία, με τις τωρινές πολιτικές αξίες της, δεν είναι τμήμα της Ευρώπης».
Κάναμε και μια αρκετά απαιτητική ερώτηση, έγραψε ο Ας. «Αν η χώρα σας αναγκαζόταν να επιλέξει μεταξύ των δύο, θα προτιμούσατε να είστε μέρος του αμερικανικού μπλοκ ή του κινεζικού μπλοκ; Οι ΗΠΑ κερδίζουν παντού, με μοναδική εξαίρεση τη Ρωσία». Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξε ο Ας είναι ότι «οι περισσότερες χώρες πιστεύουν ότι μπορούν να έχουν στενότερες οικονομικές σχέσεις με την Κίνα, συνεργασία στον τομέα ασφαλείας με τις ΗΠΑ και ταυτόχρονα να απολαμβάνουν όλες τις χαρές που προσφέρει η Ευρώπη. Ο κόσμος με τις διάφορες ανταγωνιστικές δυνάμεις προσφέρει στους τρίτους τη δυνατότητα επιλογής».
Ο πολυπολικός κόσμος, λοιπόν, συνέχισε ο αρθρογράφος, επιτρέπει σε μια μεγάλη δύναμη να επιδιώκει προάσπιση των εθνικών συμφερόντων της συμπαρατασσόμενη με διαφορετικούς εταίρους σε διαφορετικά θέματα. Πρόκειται για έναν κόσμο à la carte. «Μπορείτε να ευθυγραμμιστείτε με τις ΗΠΑ στην ασφάλεια, να συνεργάζεστε με τη Ρωσία στα ενεργειακά και με την Κίνα στο εμπόριο. Δεν είναι μόνο οι μεγάλες μη ευρωπαϊκές δυνάμεις που παίζουν αυτό το παιχνίδι. Το κάνει και η Σερβία, όπως και ο Ορμπαν της Ουγγαρίας».