«Oρισμένες ιστορικές στιγμές είναι δύσκολο να σκεφτείς ότι η ζωή είναι κάτι το υπέροχο» έγραψε η Repubblica στις καλλιτεχνικές στήλες της, κάνοντας έναν σαφή για τους παλιούς, αλλά πιθανώς ακατάληπτο για τους νέους, υπαινιγμό. Τι ήθελε, τελικά, να πει στο κοινό της; Οτι το μάλλον παρωχημένο «χριστουγεννιάτικο» φιλμ του Φρανκ Κάπρα «It’s a Wonderful Life» («Υπέροχη ζωή»), παραγωγής 1946, είναι αριστούργημα.
Ισως να ήταν διαφορετική, λιγότερο συναισθηματική και γλυκόπικρη η εισαγωγή του ρεπορτάζ αν το θέμα του δεν αφορούσε το ντοκιμαντέρ «Frank Capra, Mr America», το οποίο εξιστορεί τον βίο του ιταλοαμερικανού σκηνοθέτη του κλασικού Χόλιγυντ. Ο Κάπρα είχε γεννηθεί στην Ιταλία, είχε μεταναστεύσει στις ΗΠΑ και κατάφερε να γίνει αστέρας του Χόλιγουντ (αφού και οι σκηνοθέτες του είναι αστέρες).
Σε λίγο περισσότερο από μιάμιση ώρα, ο άγγλος σκηνοθέτης Μάθιου Γουέλς, που ντεμπουτάρει στο μεγάλο μήκους ντοκιμαντέρ, περιγράφει τη ζωή και την καριέρα του Κάπρα βασιζόμενος σε αδημοσίευτο υλικό. Εξετάζει την ανθρώπινη και καλλιτεχνική πλευρά της ιστορίας του και εμβαθύνει στην περίπλοκη σχέση του με την Αμερική.
«Είχαμε πολλή τύχη με το υλικό», λέει ο Γουέλς, «αφού η Sony Pictures μάς άνοιξε τα αρχεία τής Κολούμπια, έτσι βρήκαμε άγνωστες οικιακές ταινίες του». Σε αυτές ο Κάπρα αφηγείται με ειλικρίνεια τα πρώτα χρόνια της ζωής του στις ΗΠΑ. Ηταν γιος σικελών χωρικών. Μισούσε τη φτώχεια, ονειρευόταν τη λύτρωση. Ενιωθε ξένος ακόμα και στο απόγειο της επιτυχίας του. Το ντοκιμαντέρ του Γουέλς είναι η ενσάρκωση του αμερικανικού ονείρου για έναν σκηνοθέτη που κυριάρχησε σε μια ολόκληρη εποχή.
Η καριέρα του Κάπρα πήρε την ανιούσα κατή την περίοδο της Μεγάλης Υφεσης, όταν οι Αμερικανοί, για να ξεφύγουν από τις σκληρές συνθήκες της ζωής τους, αναζητούσαν παρηγοριά στα σινεμά. Εκεί είδαν ότι γίνονται και θαύματα. «Ενα βράδυ ο κ. Σμιθ πήγε στην Ουάσινγκτον και η τύχη τού χαμογέλασε, άλλαξε η ζωή του» – η Repubblica, υπαινικτικά ξανά, αναφέρεται στο φιλμ του Κάπρα «Mr. Smith Goes to Washington», παραγωγής 1939, που έσπασε τότε τα ταμεία και έκανε τον Τζέιμς Στιούαρτ μεγάλο αστέρι στο Χόλιγουντ.
Ο Γουέλς συνέχισε τα σχόλιά του: «Σήμερα ο πόλεμος είναι και πάλι το πρώτο θέμα, έχουμε περάσει την Covid, βιώνουμε μεγάλη πολιτική και κοινωνική αστάθεια. Μας φάνηκε, λοιπόν, σκόπιμο να επιστρέψουμε σε εκείνον τον κινηματογράφο, που προσέφερε ψυχαγωγία με ιστορίες ικανές να μας αποσπάσουν την προσοχή, αλλά και να μας δώσουν το κοινό έδαφος».
Ο Κάπρα κατάφερε να οικοδομήσει έναν μύθο όταν ο κινηματογράφος ήταν στη μέγιστη δύναμή του, βάζοντας στην οθόνη τις σκέψεις και τις διαθέσεις των Αμερικανών. Τους έλεγε ότι και ο ασήμαντος άνθρωπος, το ανθρωπάκι, μπορεί να γίνει ήρωας, ότι με τις ηθικές αρχές του μπορεί να νικήσει τη διαφθορά, την απληστία, σημείωσε το ρεπορτάζ.
Από το μωσαϊκό των ταινιών του Κάπρα, των παρασκηνίων, των συνεντεύξεων και των ταινιών που γύρισε για δική του χρήση αναδύεται το πορτρέτο ενός σύνθετου ανθρώπου, κατά καιρούς μυστηριώδους, γεμάτου αντιφάσεις. «Ιδεαλιστής», λέει ο Γουέλς, «αλλά και κυνικός, πότε μέσα στο σύστημα και πότε έξω από αυτό, πατριώτης αλλά και αντάρτης, κομμουνιστής και φασίστας, πρωτοπόρος και παραδοσιακός. Οι ταινίες του είναι συναισθηματικές και ευχάριστες, περιέχουν όμως ανάκατη πολιτική προσέγγιση, η οποία συνδυάζει συντηρητικά και προοδευτικά στοιχεία. Οι αντιφάσεις κυριαρχούσαν και στη ζωή του. Απόλυτη εμπιστοσύνη στην ατομική ικανότητα, αλλά και εχθρότητα προς τις μάζες. Οι κακοί των ταινιών του είναι λαϊκιστές της πολιτικής, της επικοινωνίας, είναι αυτοί που χειρίζονται τις μάζες. Ο κακός του φιλμ ‘‘Meet John Doe’’ είναι ο τραμπιστής αμερικανός φασίστας».
Ο Κάπρα λέει ότι οι ταινίες του είναι ένας τρόπος για να ευχαριστήσει τη χώρα που τον υποδέχτηκε, όμως η ευγνωμοσύνη του έγινε δύσκολη υπόθεση κατά τη διάρκεια του μακαρθισμού, όταν του στέρησαν την άδεια, παρά την προπαγανδιστική συνεισφορά του στο αμερικανικό σινεμά κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, σημείωσε η Repubblica.
«Η απόρριψη τον έπληξε πολύ, το Χόλιγουντ του γύρισε την πλάτη, οι ταινίες του δεν παίζονταν πλέον» σχολίασε ο σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ. «Τα φιλμ του Κάπρα περιείχαν σκηνές με υποψήφιους αυτόχειρες, κατάθλιψη, άγχος, θυμό. Αλλά αντιμετώπισε το σκοτάδι, είπε στον κόσμο ότι μπορούμε να το αντέξουμε, να επιβιώσουμε».
Η Repubblica έκλεισε το ρεπορτάζ της με την επισήμανση ότι ο Κάπρα έγραψε και ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο, το «The Name Αbove the Title: An Autobiography» («Το όνομα πάνω από τον τίτλο»), το οποίο δίνει αρκετά στοιχεία όσον αφορά τον μύθο που προσπάθησε να φιλοτεχνήσει ο ίδιος για τον εαυτό του, για την υστεροφημία του. Περιέχει ανέκδοτα και παρασκήνιο αντάξια κάποιων κωμωδιών του. «Για αυτά τα πράγματα μιλάμε», συμπλήρωσε ο Γουέλς, «τα οποία, συνδυασμένα, δίνουν ένα απίστευτο αποτέλεσμα».