Φανταστείτε μία πόλη 16.000 κατοίκων, γεμάτη ναούς αφιερωμένους σε ελληνικές και αιγυπτιακές θεότητες: την Ηρα, την Αφροδίτη, τους Διόσκουρους, τη διπλή θεότητα Αμμων – Ρα. Υπήρχε ακόμη και ένα Πάνθεο, αφιερωμένο στις θεότητες των Ελλήνων. Γύρω από τους πολυπολιτισμικούς ναούς ξεφύτρωναν σπίτια φτιαγμένα από τούβλα και λάσπη. Κάποια πολυώροφα, άλλα με περιστεριώνες. Οπως τα κωνικά σπίτια που συναντά κανείς σε μικρά χωριά σήμερα.
Η Ναύκρατις για πρώτη φορά ανακαλύφθηκε –η μισή- το 1884, από τον βρετανό αιγυπτιολόγο σερ Φλάιντερς Πέτρι, στην κανωπική (δυτική) πλευρά του ποταμού Νείλου. Σήμερα έχει επανέλθει στο φως καθώς η ευρύτερη περιοχή στο δέλτα του ποταμού και -ιδίως- η θαλάσσια έξω από την Αλεξάνδρεια έχει κεντρίσει το ενδιαφέρον αρχαιολόγων από όλον τον κόσμο. Δύο ολόκληρες πόλεις που ανακαλύφθηκαν στα βάθη της θάλασσας -η Κάνωπος το εξελληνισμένο όνομα μιας παλαιάς αιγυπτιακής πόλης στο δέλτα του Νείλου, και το Ηράκλειον ή Θώνις, η οποία ήταν σε μικρή απόσταση από την Κάνωπο- προβάλλονται αυτές τις μέρες (από τον Μάιο μέχρι τον Νοέμβριο) στην πρώτη ολοκληρωμένη έκθεση υποβρύχιας αρχαιολογίας του Βρετανικού Μουσείου, «Βυθισμένες Πολιτείες». Και οι αρχαιολόγοι τώρα εργάζονται μανιωδώς εξερευνώντας μία άλλη αρχαία πόλη, στις ακτές του Νείλου η οποία θα πρωταγωνιστήσει στην ίδια έκθεση του χρόνου.
Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, απεσταλμένοι από τις ελληνικές πόλεις – κράτη ίδρυσαν την πόλη Ναύκρατις ύστερα από πρόσκληση του φαραώ. Ολοι οι έμποροι της Μεσογείου που κατευθύνονταν στην Αίγυπτο για τις συναλλαγές τους –Ελληνες, Φοίνικες, Κύπριοι, Μεσανατολίτες- έπρεπε να περάσουν από την Ναύκρατι, διασχίζοντας πάνω από 40 μίλια στον ποταμό Νείλο, για να πουλήσουν λάδι και κρασί και να πληρώσουν τους φόρους. Ηταν κάτι σαν το σημερινό Χονγκ Κονγκ της Αιγύπτου. Φυσικά εκτός από υποχρεώσεις, η πόλη τους δελέαζε με τη διασκέδαση της εποχής: τις υπέροχες εταίρες -εκεί καταγοητεύτηκε ο Χάραξος, αδερφός της ποιήτριας Σαπφούς, από τη Ροδόπη την οποία εξαγόρασε για να της χαρίσει την ελευθερία.
Σήμερα φυσικά αυτή η πόλη έχει εξαφανιστεί. Αλλά συγχρόνως είναι εκεί, γύρω από τα χωριά Ρασουάν και Αμπου Μίσφα, στις όχθες του ποταμού Νείλου, στη βάση μίας κολώνας όπου άνετα ξαποστάζει σήμερα ένας Αιγύπτιος, στα κομμάτια από πήλινα αγγεία διασκορπισμένα σε οργωμένα χωράφια, στους αμφορείς που έχουν επιβιώσει θαμμένοι κάτω από τη Γη από τον 3ο αιώνα π. Χ.
Αυτές τις ημέρες την περιοχή οργώνουν γεωαρχαιολόγοι που μαζί με αιγύπτιους εκπαιδευόμενους εξερευνούν με ένα τρυπάνι που φτάνει 9 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της Γης για να συλλέξουν όσα στοιχεία μπορούν για την τοπογραφία και το περιβάλλον. Μία άλλη ομάδα χρησιμοποιεί πιο ανώδυνες μεθόδους με την τεχνική της μαγνητομετρίας η οποία βοηθά να καταλάβουμε σήμερα ποια ήταν η διάταξη των σπιτιών φτιαγμένων από τούβλα και λάσπη.
Είναι το ιδανικό μέρος για τους διψασμένους αρχαιολόγους. Κάθε πήλινο κομμάτι έχει σημασία. Συλλέγεται και ταυτοποιείται. «Δεν είναι μία ελληνική αποικία. Είναι μία κοινότητα δύο πολιτισμών», εξηγεί στον απεσταλμένο δημοσιογράφο της Guardian, ο Ρος Τόμας ο οποίος διευθύνει τις ανασκαφές.
Εχουν διασωθεί δεκάδες παραδείγματα –που προβάλλονται στην έκθεση του μουσείου- τα οποία το αποδεικνύουν την πολυπολιτισμικότητα της περιοχής. Να, για παράδειγμα, ένα σκεύος από πηλό, το οποίο θα κάνει περιοδεία σε όλη τη Βρετανία κρύβει μία περίπλοκη ιστορία. Αναπαριστά έναν άνδρα που φέρει τόξο και βέλη, με δύο λαγούς και δύο μωρά αγριογούρουνα στους ώμους. Φοράει ένα κυπριακό πηλήκιο, και αιγυπτιακό ένδυμα. Η επιγραφή αναφέρει ότι «Ο Καλλίας με αφιέρωσε στην Αφροδίτη». Οι αρχαιολόγοι έχουν κάθε λόγο να πιστεύουν ότι αυτός που κάνει την αφιέρωση είναι Ελληνας. Με άλλα λόγια, το γλυπτό κατασκευάστηκε στην Κύπρο, με αιγυπτιακό στυλ από Ελληνα, καταλήγοντας σε ελληνικό ναό στην Αίγυπτο.