Ηταν στις 16 Μαΐου του 1916, ακριβώς πριν από εκατό χρόνια, όταν με τη συμφωνία Σάικς-Πικό η Βρετανία και η Γαλλία μοίρασαν σε σφαίρες επιρροής τη Μέση Ανατολή. Ο αραβικός κόσμος δεν έχει πάψει να θεωρεί εκείνη τη συμφωνία προδοσία και αθέτηση της υπόσχεσης που του είχε δώσει το Λονδίνο για τη δημιουργία ενός μεγάλου βασιλείου. Μα έχει νόημα για τους Αραβες να αισθάνονται ακόμη και σήμερα αιώνια θύματα;
Η μυστική συμφωνία με την οποία σχεδιάστηκαν τα σύνορα των χωρών της Μέσης Ανατολής πήρε το όνομά της από τους Μαρκ Σάικς και Ζορζ Πικό, διπλωμάτες της Βρετανίας και της Γαλλίας αντίστοιχα που πρωταγωνίστησαν στη διαμόρφωσή της. Η συμφωνία είχε και τη συναίνεση της Ρωσίας ενώ δεν αποκαλύφθηκε παρά μόνο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση όταν το περιεχόμενό της δημοσιεύθηκε στις εφημερίδες Ισβέστια και Πράβντα.
Και τι προέβλεπε; Οτι μετά το τέλος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Ρωσία θα αποκτούσε τις επαρχίες του Ερζερούμ, του Βαν, της Τραπεζούντας και του Μπιλίς. Η Γαλλία, τον Λίβανο, τα παράλια της Συρίας, τα Αδανα, την Κιλικία, το Γκαζίαντεπ, την Ούρφα, το Μαρντίν, το Ντιγιάρμπακιρ και τη Μοσούλη. Η Βρετανία τη νότια Μεσοποταμία με τη Βαγδάτη και τα λιμάνια της Χάιφας και της Ακρας (σημερινό Ισραήλ). Η Παλαιστίνη, τέλος, θα ετίθετο υπό διεθνές καθεστώς, ενώ στις περιοχές βρετανικής και γαλλικής επιρροής θα δημιουργούνταν μια συνομοσπονδία αραβικών κρατών ή ένα ανεξάρτητο αραβικό κράτος.
Ο Σαντάμ Χουσεΐν είχε προσπαθήσει να διαλύσει εκείνα τα μισητά σύνορα με την ωμή βία: το 1990 εισέβαλε στο Κουβέιτ, απειλώντας το Ριάντ και – τελικά – ολόκληρη την Αραβική Χερσόνησο
Ο αραβικός κόσμος δεν έπαψε να μισεί ποτέ αυτά τα σχεδιασμένα σύνορα και να τα θεωρεί πηγή όλων των δεινών του. Ηταν η ίδια εποχή που οι Αραβες, καθοδηγούμενοι από τον βρετανό υπολοχαγό Τ.Ε. Λόρενς, μια ιστορικά αμφιλεγόμενη προσωπικότητα, μάχονταν κατά της παραπαίουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, παίζοντας άθελά τους το παιχνίδι των Μεγάλων Δυνάμεων. Από τότε, όμως, έχει περάσει ένας ολόκληρος αιώνας. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο – σημειώνει ο ιστορικός αναλυτής Λορέντσο Κρεμονέζι στην Corierre della Sera – ήρθαν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και το τέλος της αποικιοκρατίας, η ίδρυση του Ισραήλ και όλο το φορτίο της έντασης και των συγκρούσεων που προκλήθηκε από την παρουσία του νέου κράτους.
Δεν υπάρχουν, δηλαδή, σήμερα θύματα της πολιτικής των «επιβαλλόμενων συνόρων»; Ασφαλώς. Αλλά αυτά είναι οι Κούρδοι. «Ο λαός των βουνών» που ζούσε ανάμεσα στην Τουρκία, το Ιράν, τη Συρία και το Ιράκ, δεν απέκτησε ποτέ κράτος εξαιτίας εκείνων των συνόρων που είχαν χαράξει με «χάρακα και κόκκινο μολύβι» οι Αγγλογάλλοι. Με μια πιο προσεκτική ματιά βλέπει κανείς όμως ότι ήταν οι εσωτερικές έριδες – ή και αυτές – που εμπόδισαν τους Κούρδους να πραγματοποιήσουν το όνειρό τους.
Κι ακόμη: Ο Νάσερ στις αρχές της δεκαετίας του 1960, όταν βρισκόταν στον κολοφώνα της δόξας του και δεν είχε χάσει τον πόλεμο των Εξι Ημερών που τον οδήγησε στην κατάθλιψη και τελικά στο έμφραγμα, είχε επιδιώξει την πολιτική και στρατιωτική ενότητα με τη Συρία. Το σχέδιο αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ευρύτερη αλλαγή στη Μέση Ανατολή αποφέροντας το μοιραίο χτύπημα στη συμφωνία Σάικς – Πικό. Αλλά έπειτα από λίγο η ένωση διαλύθηκε. Τι αποδεικνύει αυτό; Οτι – είτε αρέσει είτε όχι – η λογική των εθνικών κρατών με τα «τεχνητά» σύνορα είχε υπερισχύσει του παναραβισμού.
Επειτα, ο Σαντάμ Χουσεΐν είχε προσπαθήσει να διαλύσει εκείνα τα μισητά σύνορα με την ωμή βία: το 1990 εισέβαλε στο Κουβέιτ, απειλώντας το Ριάντ και – τελικά – ολόκληρη την Αραβική Χερσόνησο. Αλλά έπειτα από οκτώ μήνες, ολόκληρος ο σουνιτικός κόσμος – με μοναδικές εξαιρέσεις την Υεμένη και τον Αραφάτ – προτιμούσε να δεχθεί τους στρατιώτες της δυτικής συμμαχίας ως απελευθερωτές ακόμη και στη Μέκκα παρά να έχει τον ιρακινό στρατό στα σύνορά του.
Συμπέρασμα; Η μοιρασιά της Μέσης Ανατολής πριν από εκατό χρόνια δεν απέφερε την πολυπόθητη σταθερότητα στην περιοχή – και ο εφιάλτης του Ισλαμικού Κράτους είναι εδώ για να το υπενθυμίζει στη Δύση. Αλλά και οι ίδιοι οι Αραβες φάνηκαν απρόθυμοι στην πορεία να δημιουργήσουν το βασίλειο που υποτίθεται ότι ονειρεύονταν από την εποχή του Λόρενς της Αραβίας.