Αν οι αλλαγές στη Συνθήκη του Μάαστριχτ συνιστούν μια αναθεώρηση του «οικονομικού συντάγματος της ΕΕ», η Ευρωπαϊκή Ενωση, πολλά μέλη της οποίας βρέθηκαν σε δύσκολη θέση με την οικονομική κρίση, στη συνέχεια με την πανδημία και τώρα με τον πόλεμο, προετοιμάζει δύο πυλώνες που θα στηρίξουν την Ανάπτυξη και την Αμυνα, ως απάντηση στον πόλεμο και στις απειλές του Πούτιν.
Πρόκειται για τη δημιουργία του Ταμείου Ευρωπαϊκής Αμυνας που θα καλύψει τις ανάγκες του στρατού και των εξοπλισμών όλων των ευρωπαϊκών χωρών στο ύψος του 3% του ΑΕΠ: συζητείται στο παρασκήνιο με τη συμμετοχή και ελλήνων αξιωματούχων που εκτιμούν ότι «είναι πιο κοντά από ποτέ».
Η Ευρώπη βήμα βήμα αλλάζει, και όπως απάντησε στην πανδημία με το Ταμείο Ανάκαμψης, τώρα ετοιμάζεται να απαντήσει στις προκλήσεις της νέας εποχής για την ευρωπαϊκή ασφάλεια που έφερε ο πόλεμος στην Ουκρανία, με το κυοφορούμενο Ταμείο Αμυνας.
Το πρώτο βήμα έγινε με τη θεσμοθέτηση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και την προικοδότησή του με 700 δισ. ευρώ μέσω της έκδοσης των πρώτων ευρωομολόγων και την έγκριση των σχεδίων ανάκαμψης των χωρών που το είχαν ανάγκη και μπήκαν σε αυτό.
Η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία ήταν οι πρώτες που υπέβαλαν τα σχέδιά τους, αλλά πλέον όλες οι ευρωπαϊκές χώρες αξιοποιούν τους πόρους του Ταμείου. Ωστόσο η προσοχή είναι στραμμένη στον Νότο που έχει μεγαλύτερες ανάγκες (και χρέος) και αποτελεί για μια ακόμη φορά το πεδίο εφαρμογής της νέας πολιτικής. Από την επίτευξη των στόχων του Ταμείου, που είναι να προχωρούν βήμα βήμα η μετάβαση της ευρωπαϊκής οικονομίας στην ψηφιακή και την πράσινη εποχή αλλά και οι μεταρρυθμίσεις στο θεσμικό πλαίσιο στις χώρες που έχουν μείνει πίσω, θα εξαρτηθεί η διεύρυνση της χρηματοδότησης από το Ταμείο αλλά και η μονιμοποίηση του θεσμού πέραν του 2026.
Ταμείο Αμυνας για δαπάνες 3% του ΑΕΠ
Ο δεύτερος πυλώνας είναι η ανάγκη που δημιούργησε ο πόλεμος του Πούτιν για την ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Αμυνας και η συντονισμένη απόφαση του ΝΑΤΟ που έδωσε κατεύθυνση σε όλες τις χώρες μέλη του να αυξήσουν τις αμυντικές δαπάνες κατ’ ελάχιστο στο ποσοστό του 3% του ΑΕΠ.
Σήμερα, με τις εξελίξεις στο μέτωπο της Ουκρανίας και την απειλή που αισθάνεται η Ευρώπη δημιουργήθηκαν οι συνθήκες και ήδη συζητείται στις Βρυξέλλες η ανάγκη δημιουργίας Ταμείου Ευρωπαϊκής Αμυνας που θα χρηματοδοτήσει την αύξηση των αμυντικών δαπανών των χωρών-μελών στο όριο αυτό, χωρίς έτσι να επιβαρύνονται τα διαρθρωτικά ελλείμματα των κρατών-μελών. Αυτό μπορεί να αποτελέσει και το μεγάλο βήμα για την κοινή ευρωπαϊκή άμυνα, μια ανάγκη που δεν φανταζόμαστε τα προηγούμενα χρόνια, αλλά τώρα έφερε ο φόβος του πολέμου.
Η Ελλάδα για δεκαετίες ήταν και παραμένει αναγκασμένη, λόγω της εξ Ανατολών απειλής, να διαθέτει σε αμυντικές δαπάνες και εξοπλιστικά προγράμματα πάνω από το 4% του ΑΕΠ. Αυτό οδήγησε τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη (ήδη από τον περασμένο Μάρτιο) να επαναφέρει το διαχρονικό αίτημα της Ελλάδας για την εξαίρεση των αμυντικών δαπανών από τον υπολογισμό του δημοσιονομικού ελλείματος.
Οπως δήλωσε τότε στο Παρίσι ο κ. Μητσοτάκης, ύστερα από συνάντησή του με τον πρόεδρο Μακρόν, «πιστεύουμε στην ανάγκη η Ευρώπη να ευθυγραμμίσει τη γεωπολιτική ισχύ της με τις οικονομικές της δυνατότητες. Οι εξελίξεις στην Ουκρανία αποτέλεσαν ουσιαστικά τη βίαιη “ενηλικίωση” της ηπείρου μας. Και υπάρχει αυτή τη στιγμή η δυνατότητα και διαμορφώνεται, νομίζω, η συναίνεση για να μπορέσουμε να κινηθούμε πολύ πιο γρήγορα, πολύ πιο ουσιαστικά, πολύ πιο αποτελεσματικά σε αυτό το πεδίο. Και βέβαια να εξαιρέσουμε ένα μέρος ή ενδεχομένως και όλες τις αμυντικές δαπάνες από τους υπολογισμούς του ελλείμματος, έτσι ώστε χώρες όπως η Ελλάδα, οι οποίες ιστορικά ξοδεύουν περισσότερα σε αμυντικές δαπάνες από άλλες ευρωπαϊκές χώρες, να μην τιμωρούνται για αυτή τη στρατηγική επιλογή τους».
Η θέση που κερδίζει έδαφος για τη δημιουργία Ταμείου Αμυνας είναι ασφαλώς πιο προωθημένη, καθώς δίνει λύση στην ανάγκη ενίσχυσης των ευρωπαϊκών συνόρων, ενώ ταυτόχρονα αποτελεί απάντηση στα όποια σχέδια.