Πώς διαμορφώνεται το έγκλημα στην Ευρώπη του 21ου αιώνα; Ποια η δομή και ποια η δραστηριότητά του; Τι έχει αλλάξει και πώς αυτό μπορεί να αντιμετωπιστεί; Για πρώτη φορά η Ευρωπαϊκή Αστυνομία (Europol) δημιούργησε έναν χάρτη του οργανωμένου εγκλήματος στην ήπειρό μας, σκιαγραφώντας τα χαρακτηριστικά των οργανώσεων που βρίσκονται πίσω από αυτό.
Η έκθεση της Europol με τίτλο Αποκωδικοποίηση των πιο απειλητικών εγκληματικών δικτύων της ΕΕ, επικεντρώνεται στα πιο επικίνδυνα κυκλώματα περιγράφοντας λεπτομερώς την οργάνωση και τον τρόπο λειτουργίας τους, καθώς και τους τομείς των παράνομων δραστηριοτήτων τους.
Η έκθεση αναφέρεται σε 821 εγκληματικές οργανώσεις που δραστηριοποιούνται σε όλη την Ευρωπαϊκή Ενωση αλλά και εκτός αυτής, ακόμη και σε χώρες εκτός Ευρώπης. Συνολικά, στις οργανώσεις αυτές έχουν «στρατολογηθεί» πάνω από 25.000 άτομα τα οποία εκροσωπούν 112 διαφορετικές εθνικότητες. Οι κυριότερες χώρες προέλευσης είναι, σύμφωνα με την έκθεση, η Αλβανία, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Γερμανία, η Ιταλία, η Ολλανδία, η Πολωνία, η Ισπανία, η Τουρκία και η Ουκρανία.
Είναι ακόμη ενδεικτικό ότι σχεδόν 7 στα 10 κυκλώματα (68%) είναι… πολυεθνικά, ενώ μόνο το 32% στελεχώνονται από πολίτες μίας μόνο χώρας. Επιπλέον, σε ποσοστό 76% οι εγκληματικές οργανώσεις της Ευρώπης δραστηριοποιούνται σε δύο έως επτά χώρες, συνήθως όμορες.
Η έκθεση υπολογίζει πως κάθε οργάνωση αποτελείται κατά μέσο όρο από οκτώ έως 38 βασικά μέλη – αλλά υπάρχουν και επικίνδυνες σπείρες με μόλις τρία μέλη!
Σε ποια εγκλήματα εμπλέκεται η Ελλάδα
Η Europol διαπιστώνει διαφοροποιήσεις ως προς τον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των κυκλωμάτων: Περίπου τα μισά διέπονται από αυστηρή ιεραρχία, με διαστρωμάτωση και διακριτούς ρόλους για κάθε μέλος. Στα άλλα μισά περιλαμβάνονται κάποια οικογενειοκρατούμενα (τύπου μαφίας) και άλλα πιο «χαλαρά» και διασκορπισμένα σε πολλές περιοχές.
Τα κυκλώματα που είναι οργανωμένα σε στυλ ιταλικής μαφίας δρουν σε τουλάχιστον 45 χώρες, ανάμεσά τους η Κολομβία και οι Ηνωμένες Πολιτείες, με κύριες «δουλειές» τα ναρκωτικά και τον παράνομο καπνό, τις εκβιάσεις και το ξέπλυμα χρήματος.
Ο χάρτης του εγκλήματος περιλαμβάνει 31 οργανώσεις που ασχλούνται (αν και όχι αποκλειστικά) με την παραχάραξη – συνήθως πλαστό χρήμα και διακίνηση πλαστών προϊόντων. Δύο από αυτά τα κυκλώματα «ειδικεύονται» στα πλαστά φάρμακα και ένα στην πειρατεία ψηφιακού περιεχομένου. Σύμφωνα με τη Europol, στα 31 αυτά κυκλώματα δραστηριοποιούνται κυρίως Ελληνες και Μολδαβοί και οι βασικές χώρες-στόχοι είναι το Βέλγιο και η Γαλλία.
Εννέα οργανώσεις εστιάζουν στις κυβερνοεπιθέσεις και τέσσερις διαπράττουν περιβαλλοντικά εγκλήματα (βλ. εμπρησμούς).
Ολα τα κυκλώματα στρατολογούν αφειδώς νεαρά άτομα, ακόμη και ανήλικα παιδιά –κατά κανόνα μέλη ευάλωτων πληθυσμών– που χρησιμοποιούνται σε όλα τα στάδια της εγκληματικής δράσης, ενώ έχουν, βέβαια, και τον ρόλο των εξιλαστήριων θυμάτων, ώστε να καλύπτονται τα «μεγάλα κεφάλια».
Από τις 821 οργανώσεις, περίπου 280, ή αλλιώς το 34% του συνόλου, είναι ενεργές για πάνω από 10 χρόνια στην Ευρώπη. Η μακρά διαδρομή τους τούς επιτρέπει να διατηρούν την ισχύ τους ακόμη και αν χάσουν ορισμένα ηγετικά στελέχη τους (λόγω συλλήψεων ή ξεκαθαρισμάτων), ενώ τους δίνει και τη δυνατότητα να διεισδύουν στις εξουσίες μέσα από διάφορες μεθόδους διαφθοράς, δημιουργώντας μόνιμους «συνεργάτες».
Η νόμιμη «βιτρίνα» και τα «πλυντήρια»
Περίπου εννιά στα δέκα (86%) δίκτυα οργανωμένου εγκλήματος λειτουργούν με νόμιμες βιτρίνες σε επιχειρηματικούς κλάδους όπως οι κατασκευές, τα ξενοδοχεία και τα logistics. Οι νόμιμες επιχειρήσεις χρησιμοποιούνται βέβαια και για ξέπλυμα των εσόδων από τις παράνομες δραστηριότητες. Εξάλλου, όπως επισημαίνεται στην έκθεση, σχεδόν στο σύνολό τους τα κυκλώματα έχουν δικό τους «πλυντήριο» για το ξέπλυμα βρώμικου χρήματος, ενώ κάποια από αυτά παρέχουν «υπηρεσίες» ξεπλύματος σε άλλα κυκλώματα.
Η αγορά ακινήτων είναι το κύριο «πλυντήριο» – εκεί «ξεπλένεται» το 41% του παράνομου χρήματος που κερδίζουν αυτές οι οργανώσεις. Η αγορά χρυσού και ειδών πολυτελείας, ο τομέας της φιλοξενίας αλλά και τα κρυπτονομίσματα επίσης χρησιμοποιούνται ως «πλυντήρια», ενώ δεν λείπουν, βέβαια, οι off shore εταιρείες.
Το 82% των οργανώσεων έχουν μία κύρια εγκληματική δραστηριότητα, ενώ μόλις το 18% είναι πολυ-εγκληματικές. Με τον τρόπο αυτόν, συμπεραίνει η Europol, εδραιώνονται στην «αγορά» και ενισχύουν την επιρροή τους. Ωστόσο, η κύρια δραστηριότητα συχνά υποστηρίζεται από άλλα συναφή είδη εγκλήματος.
Τα μισά από τα πιο επικίνδυνα εγκληματικά δίκτυα της Ευρώπης εμπλέκονται σε διακίνηση ναρκωτικών –για το 36% το εμπόριο ναρκωτικών συνιστά αποκλειστική δραστηριότητα–, η οποία σε πολλές περιπτώσεις συνδυάζεται με παράνομο εμπόριο όπλων. Αλλοι κύριοι τομείς εγκληματικότητας περιλαμβάνουν απάτες, εγκλήματα κατά της ιδιοκτησίας, παράνομη διακίνηση μεταναστών και, βέβαια, εμπορία ανθρώπων.
Και όμως, δεν χρησιμοποιούν όλοι βία ή διαφθορά
Τρεις στις 10 εγκληματικές οργανώσεις στην Ευρώπη, αν και κατατάσσονται ανάμεσα στις πιο επικίνδυνες, δεν χρησιμοποιούν βία για να γλιτώσουν από τον Νόμο, ενώ 29% δεν χρησιμοποιούν μεθόδους διαφθοράς για να «εδραιώσουν» τις δραστηριότητές τους. Δεν αφορά την πλειονότητα, αλλά είναι ένα αξιοσημείωτο ποσοστό…
Οπως αναφέρεται στην έκθεση της Europol, η σκληρή βία είναι χαρακτηριστικό των κυκλωμάτων ναρκωτικών, ενώ κάποιες οργανώσεις έχουν και «μισθοφόρους» που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και σε άλλα κυκλώματα.
Η σύγχρονη τεχνολογία φαίνεται πως έχει ενσωματωθεί πλήρως στο οργανωμένο έγκλημα της Ευρώπης, με τα κυκλώματα να χρησιμοποιούν προηγμένες τεχνικές, όπως η 3D εκτύπωση και όλα τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία.