Ακόμα κι αν ένα από τα μεγαλήβολα οράματα του Ελον Μασκ, να βοηθήσει την ανθρωπότητα να εποικήσει τον Αρη, γίνει κάποια στιγμή τεχνικά δυνατό, θα κινδυνέψει από έναν απρόσμενο παράγοντα: την υπογεννητικότητα στη Γη.
«Πρέπει να ανησυχούμε περισσότερο για την πληθυσμιακή κατάρρευση. Αν δεν υπάρχουν αρκετοί άνθρωποι στη Γη, τότε σίγουρα δεν θα υπάρχουν αρκετοί στον Αρη», έγραψε στο Twitter ο αμερικανός μεγιστάνας.
Οπως σημειώνει η Telegraph, η υπογεννητικότητα κάποτε θεωρούνταν πρόβλημα του μακρινού μέλλοντος, τώρα όμως, λόγω και της πανδημίας, τα πράγματα είναι πολύ σοβαρά και ο παγκόσμιος πληθυσμός μειώνεται πολύ ταχύτερα από ό,τι περίμεναν οι ειδικοί.
Σε χώρες όπως η γερασμένη Ιαπωνία, η μείωση είναι ήδη αισθητή, ενώ σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, η Νότια Κορέα και η Κίνα, αναμένεται να έχει μειωθεί κατά 50% σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα, έως το 2100!
Για κάποιους, σαν τον βρετανό φυσιοδίφη Ντέιβιντ Ατένμπορο, η μείωση του πληθυσμού είναι ευλογία για τον πλανήτη και όχι κάτι που πρέπει να προκαλεί ανησυχία. Για τον Ατένμπορο, είναι απαραίτητη για να επανέλθει η ισορροπία στη φύση, ενώ η ανθρωπότητα είναι «μάστιγα» για τον πλανήτη.
Οικονομικός και κοινωνικός αντίκτυπος
Ομως, δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Πολλές χώρες θα αντιμετωπίσουν μεγάλη κρίση υπογεννητικότητας αυτή τη δεκαετία. Το ζήτημα γίνεται ολοένα και πιο φανερό και σκαρφαλώνει στις ανώτερες θέσεις της πολιτικής τους ατζέντας. Τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα που θα προκύψουν είναι τεράστια.
«Πρόκειται για μία ωρολογιακή βόμβα. Εχουμε λάβει κάποια μέτρα όλα αυτά τα χρόνια αλλά δεν είναι αρκετά. Η αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης είναι μία φυσιολογική απάντηση στην άνοδο του προσδόκιμου ζωής. Τι θα κάνουμε όμως αν ζούμε δεκαετίες περισσότερο από ό,τι παλιά; Πώς μπορούμε να το σταματήσουμε από το να γίνει βάρος;», αναρωτιέται ο βρετανός βουλευτής των Τόρις, Ντέιμιαν Γκριν, μέλος επιτροπών για τις συντάξεις και την μακροζωϊα.
Οι χώρες με γερασμένο πληθυσμό, που μειώνεται διαρκώς, θα αντιμετωπίσουν μεγάλες οικονομικές προκλήσεις, όπως η χρηματοδότηση και στελέχωση των υπηρεσιών υγείας, η απώλεια φορολογικών εσόδων, η συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, η ανάγκη μεγάλων αλλαγών στην κατοικία και πολλά άλλα.
Καθώς οι ειδικοί διαβλέπουν ότι το προσδόκιμο ζωής θα πλησιάσει τα 100 χρόνια πιο γρήγορα από ό,τι προέβλεπαν, ο γερασμένος πληθυσμός θα εξαντλήσει τους κρατικούς πόρους.
Η Ιαπωνία και η Ρωσία ήδη υποφέρουν από μείωση-ρεκόρ του πληθυσμού τους, ενώ οι αφρικανικές χώρες βλέπουν ραγδαία αύξηση.
Ο ΟΗΕ εκτιμά ότι το 2100 θα φτάσει στο υψηλότερο σημείο του ο παγκόσμιος πληθυσμός, ενώ άλλοι θεωρούν ότι θα γίνει πολύ πιο γρήγορα. Ενα σενάριο μάλιστα βλέπει το 2064, ως το «σημείο μηδέν».
Η Ελλάδα των… 5,5 εκατ. κατοίκων
Το Ινστιτούτο Μέτρησης και Αξιολόγησης Υγείας του Πανεπιστημίου της πολιτείας της Ουάσινγκτον προβλέπει ότι 23 χώρες, ανάμεσά τους η Ελλάδα, η Ιαπωνία, η Ισπανία, η Νότια Κορέα και η Ταϊλάνδη, θα δουν τους πληθυσμούς τους να μειώνονται κατά 50% έως το τέλος του αιώνα. Για την Ελλάδα συγκεκριμένα, η πρόβλεψη είναι 5,5 εκατ. κάτοικοι!
Η δε Κίνα θα πάθει μεγάλο πατατράκ, λόγω της πολιτικής της που για δεκαετίες επέτρεπε αυστηρά μόνο ένα παιδί, και έτσι από 1,4 δισ. κατοίκους θα πέσει στα 732 εκατ. το 2100. Το 2020, οι γεννήσεις μειώθηκαν κατά 18% και το 2021 κατά 12%.
Στις ανεπτυγμένες χώρες, μεγαλύτερα προσδόκιμα ζωής και μείωση των δεικτών γονιμότητας, σημαίνουν ότι οι κοινωνίες γερνούν ταχύτατα, και ότι οι θάνατοι σε πολλές ήδη ξεπερνούν τις γεννήσεις. Ο αυξανόμενος αριθμός γυναικών που φοιτούν στα πανεπιστήμια, που εργάζονται, η χρήση των αντισυλληπτικών και η κακή οικονομική κατάσταση των νέων, όλοι είναι παράγοντες που συμβάλλουν στην μείωση των γεννήσεων.
Στη Βρετανία, το ποσοστό δεν είναι τόσο χαμηλό ακόμα, και έτσι, η πρόβλεψη κάνει λόγο για μικρή άνοδο του -γερασμένου- πληθυσμού το 2100 -σε σύγκριση με σήμερα- ενώ στο υψηλότερο σημείο του θα φτάσει το 2063. Ενα αγόρι που γεννήθηκε το 2020, αναμένεται να ζήσει ως τα 87 του, ενώ ένα κορίτσι ως τα 90. Το ίδιο προβλέπεται και για τις ΗΠΑ.
Ο δείκτης γονιμότητας της Βρετανίας είναι 1,6 γεννήσεις ανά γυναίκα, υψηλότερος από της Ισπανίας (1,2), της Ιαπωνίας (1,4) και της Γερμανίας (1,5).
«Φρένο» λόγω… Covid-19
Παρόλα αυτά, λόγω της πανδημίας, οι γεννήσεις έχουν μειωθεί πολύ και στη Βρετανία. Η βρετανική στατιστική υπηρεσία προβλέπει ότι ο πληθυσμός θα αρχίσει να μειώνεται το 2025, δηλαδή οι θάνατοι θα ξεπεράσουν τις γεννήσεις. Αυτό είναι δύο δεκαετίες νωρίτερα από ό,τι προέβλεπαν οι ειδικοί. Ομως, στη Βρετανία, θα αργήσει να μειωθεί σε σχέση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, γιατί θα βοηθήσουν οι μετανάστες, οι οποίοι θα κρατήσουν τον πληθυσμό σε καλά επίπεδα, έως το 2058.
Η κρίση αυτή θα φέρει τεράστιες προκλήσεις για όλες τις κυβερνήσεις. Χωρίς τη σωστή κοινωνική πολιτική, μία γερασμένη κοινωνία θα «ρουφά» περισσότερο δημόσιο χρήμα για υγειονομικές και προνοιακές υπηρεσίες, όπως και για συντάξεις.
Οι περισσότεροι συνταξιούχοι θα γίνουν μεγαλύτερο βάρος στο περιορισμένο εργατικό δυναμικό, που σημαίνει ότι περισσότεροι φόροι θα χρειάζονται για να διατηρούνται οι ίδιες υπηρεσίες. Η Βρετανία έχει επίσης ανάγκη από περισσότερους ειδικούς για την τρίτη ηλικία σε όλα τα επίπεδα, περισσότερες κατοικίες φιλικές στην τρίτη ηλικία και περισσότερους οίκους ευγηρίας.
Η πίεση από την αυξημένη ανάγκη για χρηματοδότηση υπηρεσιών υγείας που απευθύνονται στους ηλικιωμένους, θα είναι μεγάλη στον κρατικό προϋπολογισμό.
Ο Μπεν Ζαράνκο, οικονομολόγος, εκτιμά ότι δεν είναι τόσο μεγάλο πρόβλημα η μείωση του πληθυσμού, όσο η αύξηση της τρίτης ηλικίας: «Αν έχεις μικρότερο πληθυσμό, έχεις μικρότερη οικονομία, αλλά κάθε πολίτης μπορεί να έχει ένα καλό εισόδημα. Το πρόβλημα είναι ότι αλλάζει όλη η δομή της οικονομίας». Προσθέτει, δε, πως η παραγωγικότητα θα πρέπει να αυξηθεί για να διατηρηθεί ή να αυξηθεί το μέγεθος της οικονομίας.
Είναι όμως και πιο αισιόδοξος: «Καθώς αναπτύσσεται η οικονομία, κάθε πολίτης τείνει να κάνει λιγότερα παιδιά άρα δεν θα πρέπει να κρίνουμε αρνητικά το γεγονός ότι είμαστε μία πιο πλούσια κοινωνία. Δημιουργούνται προκλήσεις αλλά πολλές από τις αιτίες, είναι λόγοι για να μας κάνουν να χαιρόμαστε».
Αύξηση ασφαλιστικών κρατήσεων
Ο Στιβ Γουέμπ, από την άλλη, πρώην υπουργός συντάξεων στη Βρετανία, θεωρεί ότι η αύξηση των ασφαλίστρων, που έχει ανακοινώσει η βρετανική κυβέρνηση για να καλύψει το κόστος της υγείας και της πρόνοιας, «θα μοιάζει με σταγόνα στον ωκεανό σε σύγκριση με τους φόρους που θα κληθούν να πληρώσουν οι επόμενες γενιές. Υπάρχει ο κίνδυνος τα βραχυπρόθεσμα πολιτικά μέτρα να μην μας προετοιμάζουν κατάλληλα για τη γήρανση του πληθυσμού».
Εκτός από τις μεγαλύτερες δημόσιες δαπάνες για την υγεία και τα υψηλότερα όρια συνταξιοδότησης, η μετανάστευση, οι προσπάθειες για άνοδο του δείκτη γονιμότητας και τα προληπτικά μέτρα υγείας, είναι μερικά από τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή της μία κυβέρνηση για να ελαχιστοποιήσει τις επιπτώσεις από τη γήρανση του πληθυσμού.
«Είμαστε ακόμα στους πρόποδες του βουνού. Η κυβέρνηση έχει υποσχεθεί ότι θα είχαμε πέντε επιπλέον χρόνια υγιούς ζωής μέχρι το 2035. Η χρονιά αυτή δεν είναι τόσο μακριά και ακόμα δεν έχουμε λάβει τα κατάλληλα μέτρα για να το πετύχουμε», επισημαίνει ο Ντέιμιαν Γκριν.
Πέρυσι, η Σκωτία που έχει το χειρότερο ποσοστό γεννήσεων στη Βρετανία, ξεκίνησε την δική της μάχη για την «απογήρανση» του εργατικού δυναμικού. Στη στρατηγική της συμπεριλαμβάνονται μέτρα για καλύτερη πρόσβαση σε θεραπείες για την υπογονιμότητα, οικονομικά κίνητρα για νέες οικογένειες να εγκατασταθούν στη χώρα και πολιτικές που ενθαρρύνουν τους πολίτες να συνταξιοδοτηθούν αργότερα.
Υγιείς εργαζόμενοι ετών… 70!
Η καθηγήτρια Σάρα Χάρπερ, διευθύντρια του Ινστιτούτου Πληθυσμού του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, τονίζει ότι χάρη στην πρόοδο της Ιατρικής και την προώθηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, οι άνθρωποι θα μπορούν να συνεχίσουν να εργάζονται στα 60 τους και στα 70 τους.
«Στο μέλλον, τα πράγματα θα είναι διαφορετικά και οι χώρες δεν θα χρειάζονται νέο σε ηλικία εργατικό δυναμικό για να κινεί την οικονομία. Ο συνδυασμός υγιούς γήρανσης, τεχνολογίας και ευκολότερης μετανάστευσης για εύρεση εργασίας, είναι τα εργαλεία που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε για να αντιμετωπίσουμε το φυσιολογικό γεγονός της μείωσης του πληθυσμού στον 21ο αιώνα», τόνισε.
Πάντως, σημειώνει η Telegraph, είτε ανησυχείτε όπως ο Μασκ είτε δεν ανησυχείτε όπως ο Ατένμπορο, ένα είναι βέβαιο: η κατάρρευση του πληθυσμού έρχεται πολύ πιο γρήγορα από ό,τι νομίζαμε. Καθώς το ζήτημα αποκτά πολιτικό βάρος, το πώς θα το αντιμετωπίσουν οι κυβερνήσεις θα αποδειχθεί ζωτικής σημασίας.