Η γυναίκα ανάμεσα στον Ανδρέα και στον πατέρα του

Ας θυμηθούμε μια ιστορία που ξεκινάει από την οργισμένη –μάλλον ρητορική– ερώτηση «Ποιος τολμάει να μας κόψει το ρεπερτόριο;». Ηταν η διάσημη τότε και «φτασμένη» ηθοποιός Κυβέλη (Ανδριανού), γνωστή αργότερα και ως «Κυρία Κυβέλη» του ελληνικού θεάτρου, που εκστόμιζε την οργισμένη ερώτηση. Προς τον φίλο της, θεατρικό συγγραφέα Παντελή Χορν, γνωστό μας σήμερα από τα έργα του, όπως «Το φιντανάκι», αλλά και ως πατέρας του μεγάλου Δημήτρη Χορν.

Είμαστε στη Χίο του 1920. «Ποιος, λοιπόν;». «Ο Γεώργιος Παπανδρέου», ήρθε η απάντηση στην Κυβέλη. Αφού πρώτα ο Παντελής Χορν, τότε αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και του Λιμενικού Σώματος στο νησί, προσπάθησε να της εξηγήσει ότι κάποια έργα (στην περιοδεία της) κόβονται από το Γενικό Διοικητή Χίου για «να μην εξάψουν τα εύφλεκτα πολιτικά πάθη».

Η Κυβέλη, μαθημένη στα δύσκολα από παιδί (όταν τη βρήκε η οικογένεια του τσαγκάρη Ανδριανού, εγκαταλειμμένη, μόνον με μία ταμπελίτσα, «Κυβέλη», κρεμασμένη στο λαιμό, κατά μία εκδοχή νόθα κόρη του βασιλιά Γεωργίου Α’) και συνηθισμένη να τα αντιμετωπίζει στα ίσα, έμαθε από τον Χορν που θα βρει «αυτόν το Γενικό Διοικητή». Διορισμένο μάλιστα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Και βρέθηκε μπροστά του για να του ζητήσει να απολογηθεί. Αντ’ αυτού έφτασε ανάμεσά τους να γεννηθεί ένας μεγάλος, σκανδαλώδης για την εποχή, ως παράνομος τα πρώτα χρόνια, έρωτας.

Παράνομος, καθώς εκείνος ήταν ήδη παντρεμένος με τον «παράφορο», κατά μαρτυρίες, νεανικό του έρωτα, τη Σοφία Μινέικο από την Πάτρα, κόρη πολωνού αριστοκράτη. Και, μάλιστα, είχαν αποκτήσει πριν από μόλις έναν χρόνο τον γιο τους, Ανδρέα. Εκείνη είχε στο παρελθόν της τον χωρισμό της με τον σμυρνιό ηθοποιό Μήτσο Μυράτ (πατέρα του επίσης ηθοποιού και θιασάρχη στο Θέατρο «Αθηνών» Δημήτρη Μυράτ), τον οποίο παντρεύτηκε αφού τον συνάντησε ως «Ρωμαίο» στη σκηνή, στο σαιξπηρικό δράμα που έπαιξαν μαζί, στην πρώτη της θεατρική εμφάνιση ως «Ιουλιέτα», στα 15 της.

Είχε κάνει δεύτερο γάμο με τον θεατρικό επιχειρηματία Κώστα Θεοδωρίδη (με τον οποίο είχαν αποκτήσει μια κόρη, την Αλίκη). Προκαλώντας ένα ακόμη μεγάλο σκάνδαλο, το 1906 –κάποιοι έφτασαν να μιλούν για «εκστρατεία προς διαπόμπευσιν»!–, όταν εκείνος την απήγαγε και την πήρε να ζήσουν μαζί, στο Παρίσι, μακριά από τον Μήτσο Μυράτ και τα δύο παιδιά τους. Αργότερα, ο ηθοποιός είχε πει, όταν τον πρωτοσυνάντησε, στον θεατρώνη (που κράτησε τη διαχείριση του θιάσου της και μετά τον χωρισμό τους), «Κάποτε θα σε πληρώσει με το ίδιο νόμισμα». Και να που επαληθεύτηκε, στη Χίο του 1920.

Εν μέσω του σκανδάλου με τον νέο έρωτά της, τον Γεώργιο Παπανδρέου, η Κυβέλη δήλωνε: «Αν δεν είχα συναντήσει τον Γιώργη, δεν θα είχα μάθει ποτέ τι πράγμα είναι ο έρωτας». Και όταν τη ρωτούσαν επίμονα τι του βρήκε, χαμογελούσε και απαντούσε «Ξεύρει απ’ έξω τον Γρυπάρη, όπως κι εγώ».

Αυτή τη φορά, όμως, φαίνεται πως έμελλε να πληρωθεί με το ίδιο νόμισμα η Κυβέλη. Πολύ αργότερα.

Αφού παντρεύτηκαν ύστερα από χρόνια παράνομου, σκανδαλώδους δεσμού και απέκτησαν το 1928 τον γιο τους, Γιώργο, ο Γεώργιος Παπανδρέου της ζήτησε –απαίτησε, λένε κάποιες πηγές– να αποσυρθεί από το σανίδι. Οπερ και εγένετο από το 1934 έως το 1949. Για να ακολουθήσει την πορεία του συζύγου της στην πολιτική, στα ταξίδια, στη φυγάδευσή του προς τη Μέση Ανατολή.

Μέχρι που από το 1949 αποξενώνονται. Και με τηλεγράφημα από την Αμερική, του ζητάει εκείνη να εγκαταλείψει το σπίτι τους, όταν της έφτασαν τα μαντάτα για τις εξωσυζυγικές του περιπέτειες. Δεν παίρνουν επισήμως διαζύγιο, αλλά ζουν σε (πλήρη) διάσταση κι εκείνη επιστρέφει στη σκηνή.

Είναι πολλοί, κατά μία εκδοχή, που θεωρούν ακόμη ότι «η πληρωμή με το ίδιο νόμισμα», που λέγαμε, στη ζωή της Κυβέλης και του Γεωργίου Παπανδρέου είχε το όνομα μιας… πάστας. Σεράνο. Για την ακρίβεια, η πάστα σοκολατίνα, που γνωρίζουμε ως σεράνο, παρασκευάστηκε με έμπνευση τη φλογερή Χιλιανή τραγουδίστρια όπερας Ροζίτα Σεράνο, που αναστάτωσε την κοσμική Αθήνα από το 1938, που ερμήνευσε το βουκολικό τραγούδι των Μιχάλη Σουγιούλ και Κώστα Κοφινιώτη «Του Γιάννου η φλογέρα» (αργότερα το ηχογράφησε η Σοφία Βέμπο ή Μπέμπου). Κάνοντας παγκόσμια καριέρα με το τραγούδι «La Paloma», από το 1940 και δη με αρχή τη Γερμανία.

Η Ροζίτα Σεράνο (κατά κόσμον Μαρία Μάρθα Εστερ Αλντουνάτε ντελ Κάμπο) πρωτοήρθε στην Αθήνα το 1946, για εμφανίσεις στο νυχτερινό κέντρο «Αριζόνα». Μέσα στους επόμενους μήνες η χαρακτηρισμένη ως «εκμαυλίστρια αισθημάτων» είχε προκαλέσει σκάνδαλο, καθώς κυκλοφορούσαν ανεξέλεγκτες φήμες ότι δεχόταν τους ισχυρούς άνδρες που είχε γοητεύσει, από τον βασιλέα μέχρι τον Γεώργιο Παπανδρέου, στην κλειστή άμαξά της με την οποία «όργωνε» τους δρόμους της Αθήνας.

Ηταν η ίδια εποχή που γνωστό ζαχαροπλαστείο της Φωκίωνος Νέγρη, κατά μία εκδοχή, έδωσε το όνομά της στη θρυλική –ελληνική– σοκολατίνα. Και η Κυβέλη έστειλε το τελεσίγραφο στον άλλοτε έρωτά της.

Ωραία η ιστοριούλα, με έρωτα, πάθος, προδοσία; Γιατί μας αφορά, κυρίως; Επειδή στο φόντο της, αυτή η ιστορία, όπως και πολλές άλλων ζευγαριών, έχουν την πολιτική μας ιστορία. Αυτό το νήμα έπιασε για το νέο βιβλίο της «Ζευγάρια που έγραψαν την ιστορία της Ελλάδας» (εκδόσεις Πατάκη, 2019) η συγγραφέας και καθηγήτρια Ελληνικής και Βαλκανικής Ιστορίας εξωτερικής πολιτικής στη Νομική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Λένα Διβάνη.

Και το ίδιο έπιασε μετατρέποντας το βιβλίο σε σενάριο για τα επεισόδια της παραγωγής του δραστήριου Cosmote History HD «Ζευγάρια που έγραψαν ιστορία», που η προβολή τους ξεκινάει από την Παρασκευή 14 Φεβρουαρίου 2020.

Οπως και στο βιβλίο της, η Λένα Διβάνη ξεκίνησε αυτή τη δουλειά με ένα ερώτημα:

«Πόσο επηρεάζει άραγε η προσωπική ζωή των πρωταγωνιστών της ιστορίας την πολιτική δράση τους αλλά και αντιστρόφως, πόσο επηρεάζει η δημόσια έκθεση τα του οίκου τους;  Γιατί είναι δύσκολο να κατανοήσουμε τις αποφάσεις ενός δημόσιου προσώπου χωρίς να γνωρίζουμε τις ανομολόγητες ανάγκες του, τα τραύματά του.

»Αν δεν ξέρεις τι σήμαινε για την Ελλη Παππά ο Μπελογιάννης, πώς να δικαιολογήσεις την απόφασή της να γεννήσει το παιδί του, αν και παντρεμένη με άλλον, φυλακισμένη και μελλοθάνατη; Πώς να ερμηνεύσεις τη διαλυτική στάση του Ανδρέα Παπανδρέου απέναντι στην Ενωση Κέντρου, αν δεν ξέρεις την άβυσσο που τον χώριζε από τον πατέρα του; Και ο Παύλος, γιατί άραγε άφησε τη Φρειδερίκη να γίνει από βασίλισσα βασιλιάς;

»Διάλεξα να μιλήσω για ζευγάρια γιατί στον έρωτα και στη συμβίωση είμαστε όλοι έκθετοι και γυμνοί, ολόκληροι. Βούτηξα με το κεφάλι στη ζωή τους και κυριολεκτικά τους αγάπησα, προσπαθώντας να δω μέσα από τα μάτια τους. Δεν ήθελα απλώς να ψαχουλέψω τα συρτάρια τους, ήθελα να καταλάβω τους περιορισμούς που η κοινωνία τούς επέβαλλε τότε, να δώσω σάρκα και οστά στις χάρτινες φιγούρες των πρωτοσέλιδων.

» Διάλεξα τα πιο επιδραστικά ζευγάρια, τα πιο έντονα για να καλύψουν την Ιστορία της Ελλάδας από το 1821 ως τη χούντα. Οι άνδρες λόγω εποχής είναι πρωταγωνιστές αλλά και οι γυναίκες της ζωής τους είναι εξίσου σημαντικά, φλεγόμενα πρόσωπα».

Είναι και κάτι ακόμη, σημαντικό, που η Λένα Διβάνη το ομολόγησε τις προάλλες, στην παρουσίαση της σειράς εκπομπών του Cosmote TV «Ζευγάρια που έγραψαν ιστορία», στην Παλιά Βουλή:

«Από τη θητεία μου ως καθηγήτρια Ιστορίας στη Νομική Σχολή –μια σχολή που εξ αντικειμένου δεν έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την Ιστορία– κατάλαβα ότι είναι μεγάλη ανάγκη να ξυπνήσω αυτό το ενδιαφέρον στα παιδιά με κάθε τρόπο. Ετσι, κάθε χρόνο προσπαθώ να εξανθρωπίσω την ιστορία που τους διδάσκω για να τους κερδίσω. Αυτό λοιπόν επιχειρούμε να κάνουμε με αυτό το βιβλίο κι αυτή τη σειρά για όλο τον κόσμο, αναγνώστες και τηλεθεατές: να τους κάνουμε να αγαπήσουν και να μάθουν την ιστορία της χώρας μας από το 1821 ως τη χούντα μέσα από τα μάτια των πρωταγωνιστών της».

Οπως δε είπε ο executive director της Cosmote TV, Δημήτρης Μιχαλάκης, στην παρουσίαση, «το Cosmote History ήταν το πρώτο βήμα της Cosmote TV στην παραγωγή περιεχόμενου. Από το 2016 έχουμε φέρει σε πρώτη τηλεοπτική προβολή πάνω από 80 πρωτότυπα ντοκιμαντέρ ή σειρές ντοκιμαντέρ, σε δική μας παραγωγή ή συμπαραγωγή που προβάλλουν την ιστορία, τον πολιτισμό, τα ήθη, τα έθιμα, την κουλτούρα μας. Στόχος μας είναι να αναδείξουμε ιστορίες που έχουν ενδιαφέρον και να τις φέρουμε κοντά και σε κοινό που δεν είναι εξοικειωμένο με το ντοκιμαντέρ, όπως οι νέοι. To Cosmote History είναι διαθέσιμο για όλα τα ελληνικά σχολεία, καθώς όποιο σχολείο το επιθυμεί μπορεί μέσω ενός desktop application να προμηθευτεί όλο το αρχείο με τα ντοκιμαντέρ του καναλιού. Έχουμε κάνει μία εκ νέου επαφή με το Υπουργείο Παιδείας και εξετάζουμε πως μπορούμε να το φέρουμε πιο δομημένα στα σχολεία. Τέλος, ετοιμάζουμε πολλά αφιερώματα και ντοκιμαντέρ για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση».