Η γιαγιά μου πέθανε πρόσφατα στα 92. Γερή κράση. Δεν είχε κάποια σοβαρή ασθένεια που να την ταλαιπωρεί, απλώς μια μέρα, στα 90 έπεσε ο διακόπτης.
Τα περισσότερα χρόνια της ζωής της έμενε μαζί μας, ωστόσο προς το τέλος αποφάσισε να ζήσει μόνη της, για ανεξαρτησία και για να είναι κοντά στις φίλες της. Μαζί της έμενε και μια γυναίκα (κάτι σαν νοσοκόμα) για να τη βοηθάει. Αυτήν δεν την ήθελε με τίποτα. Αλλά τελικά τη δεχόταν, διότι ήταν επικίνδυνο να ζει εντελώς μόνη.
Η γιαγιά μου είχε χιούμορ και ήταν λίγο πικρόχολη. Αυτό μου άρεσε πολύ. Μιλούσε με μεγάλη ευθύτητα και ήταν λακωνική και λογική.
Όταν το 2014 έκλεισε για λίγο η «Γυναίκα» την οποία διηύθυνα και απολύθηκε όλο το προσωπικό του περιοδικού από την «Καθημερινή», εκείνη είχε μπει στο νοσοκομείο. Πήγα να τη δω και φορούσε αναπνευστήρα. Τον βγάζει και μου λέει: «Γιατί σε έδιωξαν από τη δουλειά;». «Εκλεισε το περιοδικό» ψέλλισα. «Να ψάξεις να βρεις δουλειά». Αυτά ήταν τα τελευταία λόγια που την άκουσα να μου λέει.
Προτού πέσει όμως ο διακόπτης, δηλαδή από τα 85 και μετά, νομίζω ότι η γιαγιά μου είχε βαρεθεί να ζει. Ενώ ήταν σε καλή φυσική κατάσταση και είχε απολύτως σώας τας φρένας ένιωθε μόνη και ανήμπορη να περάσει τον χρόνο της δημιουργικά. Κυρίως επειδή δεν μπορούσε να περπατήσει αποστάσεις εκτός σπιτιού και να ανεβοκατέβει σκαλοπάτια.
Ηθελε να πάει βόλτα και δεν μπορούσε. Ηθελε να βγει έξω μαζί μας σε εστιατόριο και σπανίως τη βγάζαμε. Ηθελε να πάει διακοπές και ήταν αδύνατο. Ηθελε να πάει σινεμά και αυτό αποκλειόταν. Οι φίλες της πέθαιναν ή έμπαιναν σε γηροκομεία οπότε μειώνονταν οι επισκέψεις. Ηθελε κόσμο στο σπίτι και δεν τον είχε. Το μόνο που μπορούσε να κάνει ήταν να βλέπει τηλεόραση και να διαβάζει αστυνομική λογοτεχνία (το αγαπημένο της). Βαριόταν φριχτά. Βάζω τον εαυτό μου στη θέση της και τρομάζω!
Κάθε φορά λοιπόν που της τηλεφωνούσα και τη ρωτούσα τι κάνει η απάντηση ήταν η ίδια (πικρόχολη και χιουμοριστική): «Τι να κάνω; Περιμένω να με θυμηθεί, τέλος πάντων, ο Θεός, και να με πάρει. Με ξέχασε. Βαρέθηκα να ζω».
Η ζωή είναι ωραία και όσο τη ζεις, θέλεις πάντα να ζήσεις ακόμα περισσότερο, ακόμα κι όταν αυτή γίνεται βασανιστική. Ποιος άνθρωπος θέλει να χάσει το φως κάθε πρωί; Και ποιος επίσης θέλει να χάσει από δίπλα του τους ανθρώπους που αγαπάει;
Με αυτή τη λογική όλοι θέλουμε να ζήσουμε μέχρι τα 100 και επίσης θέλουμε οι γονείς μας να μην πεθάνουν πριν από μας (άρα εκείνοι να γίνουν υπεραιωνόβιοι). ΟΚ, πέρα από την υπερβολή, αυτής της, ας την αποκαλέσω «ευχής γενεθλίων», πώς είναι να ζει κανείς σήμερα ως ηλικιωμένος;
Η μεγάλες αλλαγές είναι ήδη εδώ αλλά…
Σύμφωνα με στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για τους ηλικιωμένους, το 2000 ζούσαν σε όλο τον πλανήτη 600 εκατομμύρια άνθρωποι ηλικίας άνω των 60 ετών. Υπολογίζεται ότι μέχρι το 2025, ο αριθμός αυτός θα έχει φτάσει το 1,2 δισεκατομμύρια, ενώ το 2050 θα έχει ξεπεράσει τα 2 δισεκατομμύρια.
Από την άλλη, αν λάβουμε υπ’ όψιν τις υποσχέσεις της προληπτικής ιατρικής, της προληπτικής οδοντιατρικής, της προληπτικής φυσικής αγωγής και της προληπτικής βιομηχανίας της ομορφιάς, ο «επιμελής» σημερινός πενηντάρης είναι ο «νέος τριαντάρης». Δηλαδή έχει όλο το σφρίγος και την υγεία ενός ανθρώπου όπου βρίσκεται στην πιο δυνατή δημιουργική στιγμή του. Αν το «βιομηχανικό πείραμα υγείας» πετύχει, η συστηματική φροντίδα του οργανισμού «από μέσα» πράγματι μπορεί να συμβάλλει, καθώς εξελίσσεται η επιστήμη, στην καλή μακροζωία. Είμαστε όμως προετοιμασμένοι ψυχολογικά για κάτι τέτοιο; Και καλά εμείς, η κοινωνία, το κράτος πρόνοιας, η αγορά εργασία, το ΔΝΤ, η ΕΕ, η FED είναι;
Η οικονομική κρίση αφορά μεν εν πολλοίς την Ελλάδα, αλλά δεν είμαστε η μόνη χώρα στην οποία τα τελευταία χρόνια πολλοί άνθρωποι έχασαν μαζικά τη δουλειά τους. Ούτε επίσης είμαστε η μόνη χώρα στην οποία ανεβαίνει το όριο συνταξιοδότησης.
Πώς ζει ο μελλοντικός συνταξιούχος σήμερα;
Τι γίνεται λοιπόν ο εξηντάρης (που θεωρητικά έχει μπροστά του 20-30 χρόνια ζωής) ο οποίος χάνει τη δουλειά του σε περιβάλλον περικοπών και κρατικής λιτότητας; Ο σημερινός απολυμένος εξηντάρης, δεν θα μπορέσει ποτέ να ξαναδουλέψει σε τράπεζα, να ξαναπροσληφθεί ως στέλεχος σε επιχείρηση, να βρει μια δουλειά γραφείου σαν αυτή που έχασε. Μια άνετη και καλή δουλειά, μέχρι να συμπληρώσει τα συντάξιμα δηλαδή. Αν δεν έχει ένα καλό plan B (που να περιλαμβάνει αγροτεμάχιο για πούλημα) είναι ήδη έρμαιο της κρίσης.
Αλλά και ο σημερινός σαραντάρης, που φροντίζει για την υγεία και την εμφάνισή του και εργάζεται, ξέρει ότι οι ασφαλιστικές εισφορές που καταβάλλει, αφορούν τις πληρωμές των ταμείων, σήμερα. Αύριο, αν όλα πάνε καλά και δουλεύει ως τα 67, θα πάρει σύνταξη, όχι ανάλογη των εισφορών που έχει καταβάλει αλλά ανάλογη των τότε εσόδων των ασφαλιστικών ταμείων. Με τόση ανεργία, και με δεδομένη τη γήρανση του πληθυσμού, έχουμε ήδη αρχίσει να βλέπουμε μπροστά μας τι… θα πάρουμε.
Ας πάμε τώρα στον τριαντάρη, τον μελλοντικό αιωνόβιο ‒ σύμφωνα με τις υποσχέσεις της φαρμακοβιομηχανίας. Τώρα είναι σχεδόν άνεργος ή χαμηλά αμειβόμενος ή εργάζεται άνευ ενσήμων. Αυτός, λοιπόν, ο τριαντάρης, που τώρα «καίγεται» (=burn out, είναι ο διεθνής όρος στην αγορά εργασίας) με δυο τρεις δουλειές για να ζήσει, τι θα απογίνει σε 30 χρόνια, όταν θα είναι εξηντάρης και θα έχει μπροστά του άλλα 30 χρόνια ζωής;
Και φτάσαμε στον εικοσάρη. Αυτός ξέρει ότι τώρα βγαίνει στην αρένα, και ότι θα πρέπει να τα έχει καταφέρει ως τα 30, διότι αυτός είναι ο νέος νόμος της αγοράς. Πάει ο παλιός (ως το 2000 στην Ελλάδα) που μέχρι τα 40 στις δουλειές σε φώναζαν «πιτσιρικά» κι αν δεν πατούσες τα 50 δεν έβλεπες διευθυντική θέση ούτε από μακριά – ενώ αυτός που την είχε καβατζώσει μέχρι να συνταξιοδοτηθεί δεν ήξερε καν αγγλικά. Τώρα ο εικοσάρης είναι «το νέο παιδί», «ο ταχύτητα ανερχόμενος», που κοστίζει στην επιχείρηση 500 ευρώ και έχει πάρει ήδη τη δουλειά του στελέχους που είχε ξεπεράσει την ηλικία των 45 ετών.
Ο σημερινός εικοσάρης θα παλέψει μέσα στην κρίση, με νύχια και με δόντια για να εξασφαλίσει ένα κάποιο μέλλον ως τα 30 χρόνια του, αλλά αν μέχρι τότε, δεν τα έχει καταφέρει, πώς θα σκιαγραφηθεί το μέλλον του για άλλα 60 χρόνια;
Οι Ελληνες που θα ζήσουν ως τα 100
Για να ζει ένας άνθρωπος καλά εννοείται πως δεν χρειάζεται μόνο η σύνταξη. Αν όμως δεν έχει περιουσία, η σύνταξη είναι απαραίτητη για να ζει αξιοπρεπώς. Κι αν δεν έχει οικογένεια και φίλους είναι αναγκαίες κάποιες δομές που να του εξασφαλίζουν συγχρωτισμό με άλλα άτομα της ηλικίας του ή και γιατί όχι ένα φλερτ αληθινό (όχι πληρωμένο).
Σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του οργανισμού «Γραμμή ζωής», τα άτομα της τρίτης ηλικίας στην Ελλάδα, βιώνουν τη χειρότερη εποχή τους. Η σύνταξή τους δεν τους καλύπτει τον μήνα. Επιπλέον, πολύ συχνά με τις πενιχρές συντάξεις τους ζουν και τα παιδιά ή τα εγγόνια τους. Δεν υπάρχουν δομές φιλοξενίας για μοναχικούς ηλικιωμένους ή είναι ελάχιστες. Το ιατρικό πρόγραμμα «Βοήθεια στο σπίτι» είναι σημαντικό, αλλά χρειάζεται ενίσχυση. Η κοινωνική ασφάλιση είναι ανύπαρκτη. Δεν έχουν σωστή ιατρική, φαρμακευτική και νοσοκομειακή περίθαλψη.
Η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία αναφέρει ότι ο πληθυσμός ηλικίας άνω των 60 ετών στην Ελλάδα το 2004 ξεπερνούσε τα 2.547.000 άτομα, με τις γυναίκες να είναι περισσότερες από τους άνδρες. Το 17,1% του πληθυσμού ανήκει στην ηλικιακή ομάδα άνω των 65 ετών, ενώ η πρόβλεψη για το άμεσο μέλλον είναι το 2020 να πλησιάζει το 24%. Με τα δημογραφικά δεδομένα, λοιπόν, που έχουμε, σε λίγα χρόνια, το ¼ των κατοίκων της Ελλάδας θα είναι ηλικιωμένοι.
Ο ανεξάρτητος, μη-κερδοσκοπικός ερευνητικός οργανισμός «διαΝΕΟσις» μελετά το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας, κάνοντας μια σειρά από προβολές της εξέλιξης του πληθυσμού της μέχρι το 2050. Η έρευνα διεξήχθη από το Εργαστήριο Δημογραφικών και Κοινωνικών Αναλύσεων του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, υπό τη διεύθυνση του καθηγητή Βύρωνα Κοτζαμάνη, και καταλήγει στα εξής συμπεράσματα:
- Σύμφωνα με όλα τα σενάρια που διατυπώνει η έρευνα, ο πληθυσμός της Ελλάδας στο μέλλον θα μειωθεί σημαντικά.
- Το 2050 ο πληθυσμός της χώρας υπολογίζεται ανάμεσα στα 10 εκ. (σύμφωνα με το πιο αισιόδοξο σενάριο) και τα 8,3 εκ. (στο πιο απαισιόδοξο).
- Η ελάττωση του πληθυσμού θα κυμανθεί από περίπου 800 χιλιάδες μέχρι 2,5 εκ. άτομα.
- Ο πληθυσμός της χώρας γερνάει. Η διάμεση ηλικία, που ήταν 26 έτη το 1951, και που είναι 44 έτη σήμερα, αναμένεται να αυξηθεί κατά 5-8 έτη ως το 2050.
- Ο εν δυνάμει οικονομικά ενεργός πληθυσμός (δηλαδή όλοι οι πολίτες ηλικίας 20-69 ετών που δυνητικά θα μπορούσαν να δουλέψουν) θα μειωθεί από 7 εκ. το 2015 σε 4,8-5,5 εκ.
- Ο πραγματικός οικονομικά ενεργός πληθυσμός θα μειωθεί από 4,7 εκ. το 2015 σε 3-3,7 εκ. ως το 2050.
Οι μελλοντικοί αιωνόβιοι του πλανήτη
Πάντως και η γήρανση του παγκόσμιου πληθυσμού επιταχύνεται με άνευ προηγουμένου ρυθμούς. Οι άνθρωποι άνω των 65 ετών, σύμφωνα με στοιχεία Αμερικανικού Οργανισμού Απογραφής Πληθυσμού προβλέπεται ότι θα αντιπροσωπεύουν σχεδόν το 17% των κατοίκων του πλανήτη ως το 2050 αντί του 8,5% σήμερα. Οι άνω των 65 ετών θα ανέρχονται δηλαδή σε 1,6 δις. ως το 2050, αντί των 617 εκ. σήμερα.
Επίσης ο παγκόσμιος πληθυσμός των ανθρώπων άνω των 80 ετών αναμένεται να τριπλασιαστεί μεταξύ του 2015 και του 2050 για να φτάσει τα 446,6 εκ., αντί των 126,4 εκ. το 2015. Το προσδόκιμο ζωής αναμένεται ως εκ τούτου να αυξηθεί κατά σχεδόν 8 χρόνια για να ανέλθει από τα 68,6 χρόνια που είναι σήμερα στα 76,2 το 2050.
«Οι γηραιότεροι αντιπροσωπεύουν μια αναλογία του παγκόσμιου πληθυσμού που αυξάνεται γρήγορα» αναφέρει το αμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο για τη Γήρανση (NIA), το οποίο αποτελεί συνιστώσα των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας (NIH). «Διαπιστώνουμε μια γήρανση σε όλες τις χώρες του κόσμου. Η γήρανση επηρεάζει έναν μεγάλο αριθμό κοινωνικών πτυχών ‒ιατρική περίθαλψη, σύνταξη, αγορά εργασίας, μεταφορές, στέγαση‒, επομένως υπάρχουν πολλά που πρέπει να μάθουμε πολύ γρήγορα».
Ταχύτατα σεμινάρια για να προλάβουμε!
Με βάση το πιο πάνω σκεπτικό, για την προετοιμασία δηλαδή της κοινωνίας να υποδεχθεί ως το 2050 τους κατακόρυφα αυξημένους αιωνόβιους, νέοι οργανισμοί πληροφόρησης μεγάλων φαρμακευτικών εταιρειών, λειτουργούν συμβουλευτικά τόσο ως προς τους ιδιώτες όσο και προς τους φορείς, ιδιωτικούς και κρατικούς, για το πώς μπορείς να κάνεις τον πολίτη και τον άνθρωπο άνω των 55 να νιώσει άνετα για το μέλλον του.
Ηδη μεγάλοι όμιλοι όπως η γερμανική φαρμακευτική MERCK σε συνεργασία με τη διαφημιστική εταιρεία Ogilvy & Mather έχουν δημιουργήσει έναν ενημερωτικό οργανισμό με την ονομασία «WE 100» και ενημερώνουν σχολεία και πανεπιστήμια, καθηγητές, μαθητές και φοιτητές ότι έχουν πολλά χρόνια μπροστά τους και γι’ αυτό πρέπει να μάθουν πώς να διατηρούν την καλή φυσική τους κατάσταση στο πέρασμα του καιρού. Το ίδιο κάνουν και σε επιχειρήσεις, σε νέους και μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους. Η ζωή δεν είναι πλέον κούρσα ταχύτητας, όπως ήταν τα τελευταία 50 χρόνια. Η ζωή έχει γίνει ήδη μαραθώνιος, δηλαδή, δρόμος αντοχής. Και εκείνοι που θα κρατηθούν σε καλή κατάσταση ως το τέλος, θα είναι οι νικητές.
Στόχος της «WE 100», η οποία καλεί όλες τις φαρμακευτικές εταιρείες του πλανήτη αλλά και κρατικούς φορείς να συμμετάσχουν στο πρόγραμμα, είναι επίσης να ενημερωθούν ο ασφαλιστικός τομέας για τις νέες ανάγκες που πρέπει να καλύψει παγκοσμίως, αλλά και ο εργασιακός τομέας για τους τρόπους με τους οποίους μπορεί να αξιοποιεί μεγαλύτερης ηλικίας εργαζόμενους – για παράδειγμα θα μπορούσαν οι άνω των 60 υπάλληλοι να εξυπηρετούν τους μεγαλύτερους σε ηλικία πελάτες.
Εδώ έχω να δώσω και ένα παράδειγμα προσωπικό. Όταν το 2010 πήγα στη Μόσχα, συνειδητοποίησα ύστερα από λίγες μέρες εκεί, πως μελετημένα σε θέσεις οι οποίες δεν απαιτούν κινητικότητα, γνώση αγγλικών και πολλές κουβέντες με τους πελάτες, ήταν τοποθετημένοι υπάλληλοι άνω των 60 ετών. Για παράδειγμα στα γκισέ του μετρό. Στα ταμεία των μουσείων και στη φύλαξη των αιθουσών με τα έργα τέχνης. Στο γκισέ συναλλάγματος στις τράπεζες. Η καπιταλιστική Ρωσία του Πούτιν, κράτησε εργασιακά στοιχεία του σοβιετικού παρελθόντος και αυτό φαίνεται καλή ιδέα. Αν, φυσικά, το επιτρέψουν… οι αγορές.