Στη… θεωρία της έρευνας και διάσωσης ύστερα από σεισμό, οι εκπαιδευτές μιλούν για το «χρυσό 48ωρο» μετά την κατάρρευση ενός κτιρίου. Αυτό είναι το διάστημα κατά το οποίο υπάρχουν οι περισσότερες πιθανότητες ανεύρεσης επιζώντων.
Στο πεδίο, η πλειονότητα των επιζώντων ανασύρονται από τα κατεστραμμένα κτίρια μέσα στις πρώτες πέντε ή έξι ημέρες μετά τον σεισμό. Οι διεθνείς σωστικές ομάδες συνηθίζουν να λένε ότι κάθε διάσωση μετά την έκτη ημέρα είναι πιο κοντά στο θαύμα από ό,τι στην αληθινή ζωή…
Στην Τουρκία υπήρξαν κάποια θαύματα: ένα κορίτσι έξι χρόνων και μια 70χρονη ανασύρθηκαν ζωντανές από τα ερείπια 178 ώρες μετά τον σεισμό, ενώ μια άλλη γυναίκα έμεινε εγκλωβισμένη 176 ώρες πριν διασωθεί.
Ο 13χρονος Μουσταφά παρέμεινε στα συντρίμμια 228 ώρες και βγήκε ζωντανός, ενώ η 17χρονη με το όνομα Αλέινα Ελμέζ –«αυτή που δεν πεθαίνει»– διασώθηκε 10 ολόκληρες ημέρες μετά τον φονικό σεισμό στην Τουρκία.
Πώς επιβιώνει κανείς για τόσο χρόνο καταπλακωμένος από συντρίμμια; Πώς ζει κανείς ενάντια σε κάθε πιθανότητα ζωής;
Ο καθηγητής Χειρουργικής Εμμανουήλ Πικουλής, κοσμήτορας της Σχολής Επιστημών Υγείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και διευθυντής-επιστημονικός υπεύθυνος του Προγράμματος Μεταπτυχιακών Σπουδών «Παγκόσμια Υγεία – Ιατρική των Καταστροφών», εξηγεί στο Protagon πως γενικά ο χρόνος επιβίωσης σε τέτοιες συνθήκες για την πλειονότητα των σεισμόπληκτων δεν ξεπερνά τις δυο-τρεις ημέρες και αυτό υπό προϋποθέσεις. Οι προϋποθέσεις αυτές είναι, κυρίως, η δυνατότητα αναπνοής φρέσκου αέρα, η απουσία σημαντικών κακώσεων και το καλό επίπεδο προσωπικής υγείας.
«Πολύ σπάνια, και κάτω από ευνοϊκές συγκυρίες, έχουν αναφερθεί περιπτώσεις επιβίωσης από μία εβδομάδα έως και 15 ημέρες! Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση διάσωσης ενός 16χρονου εγκλωβισμένου κοριτσιού στις 27 Ιανουαρίου του 2010, στο Πορτ-ο-Πρενς στην Αϊτή, μετά τον σεισμό των 7 Ρίχτερ στις 12/1/2010», αναφέρει ο ίδιος.
Για την Ιατρική Καταστροφών, κάθε αναφορά σε χρόνους επιβίωσης θεωρείται τολμηρή αφού μπορεί ανά πάσα στιγμή να διαψευστεί στο πεδίο και ποτέ κανείς δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια τις πραγματικές συνθήκες κάθε σημείου εγκλωβισμού.
Εάν κάποιος είναι τραυματισμένος, προφανώς η επιβίωσή του εξαρτάται από το είδος και τη βαρύτητα των κακώσεων που έχει υποστεί.
Εφόσον δεν έχει τραυματιστεί, το να εγκλωβιστεί σε σημείο όπου κυκλοφορεί ο αέρας είναι ο πρώτος και κυριότερος παράγοντας που μπορεί να τον κρατήσει στη ζωή.
Ο δεύτερος παράγοντας είναι η πρόσβαση σε νερό. Οπως εξηγεί ο κ. Πικουλής, η γενική θεώρηση είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί να επιβιώσει συνήθως τρεις-τέσσερις ημέρες χωρίς καθόλου νερό, «αλλά και πάλι αυτό εξαρτάται και από αρκετούς άλλους παράγοντες, όπως θερμοκρασία, πιθανοί τραυματισμοί και πρότερη υγεία».
Στην Τουρκία, εκτιμάται ότι πολλοί άνθρωποι σώθηκαν επειδή εγκλωβίστηκαν σε κτίρια κατοικιών και επομένως μπορεί να είχαν στοιχειώδη πρόσβαση σε νερό. Για την επιβίωση είναι αρκετή μια μικρή ποσότητα νερού και όχι το νερό που πίνουμε καθημερινά.
Πέρα από την πρόσβαση σε νερό, οι συνθήκες που επικρατούν στο σημείο όπου βρίσκεται κανείς εγκλωβισμένος έχουν επίσης ιδιαίτερη σημασία για το πόσο θα αντέξει. Η δυνατότητα κίνησης, η θερμοκρασία και η πρόσβαση σε τροφή είναι μερικές από τις συνθήκες αυτές.
Οι ακραίες θερμοκρασίες, σύμφωνα με πολλούς ειδικούς στην Ιατρική Καταστροφών, μπορούν να επηρεάσουν αρνητικά τις πιθανότητες επιβίωσης ενός εγκλωβισμένου ατόμου. Για παράδειγμα, οι πολύ υψηλές θερμοκρασίες προκαλούν εφίδρωση άρα και ταχύτερη αφυδάτωση του οργανισμού, ενώ ευνοούν και τη συσσώρευση διοξειδίου του άνθρακα το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε ασφυξία. Στο δριμύ ψύχος, προκαλείται υποθερμία (οποιαδήποτε θερμοκρασία σώματος κάτω των 35 βαθμών Κελσίου) η οποία επηρεάζει πρωτίστως τη λειτουργία της καρδιάς.
Σύμφωνα με όσα εξηγεί ο καθηγητής Πικουλής, η φυσιολογία του κάθε οργανισμού είναι πολύ σημαντική για την επιβίωσή του. Αυτό αυτομάτως σημαίνει ότι υπάρχουν σαφείς διαφορές μεταξύ παιδιών και ενηλίκων. Το νεαρό της ηλικίας φαίνεται να αποτελεί σημαντικό πλεονέκτημα επιβίωσης.
Ομως, όταν βρίσκεσαι κάτω από τα χαλάσματα, δεν είναι όλα φυσιολογία. Είναι και ψυχολογία. Ο κοσμήτορας επισημαίνει με μια φράση την αξία τού… μαζί: «Η ύπαρξη άλλου ζωντανού προσώπου αποτελεί θετικό προγνωστικό παράγοντα επιβίωσης. Για τα παιδιά, φυσικά, είναι ιδιαίτερα σημαντική η παρουσία γονέα-φροντιστή στο ίδιο σημείο».
Σε αυτή την ακραία συνθήκη, κάποιοι θα παραιτηθούν με τη σκέψη ότι αυτή είναι η «μοίρα» τους και άλλοι απλώς θα συνεχίσουν να ελπίζουν. Οσοι τα καταφέρουν να βγουν ζωντανοί από τα χαλάσματα, ανεξάρτητα από τον χρόνο που έμειναν εγκλωβισμένοι, χρειάζονται ειδική φροντίδα.
«Οι πιθανοί τραυματισμοί, η υποθερμία, αναπνευστικά προβλήματα, αφυδάτωση, η μη πρόσβαση σε απαιτούμενες θεραπείες και, βέβαια, οι ψυχολογικές διαταραχές είναι τα κύρια προβλήματα των επιζώντων ενός σεισμού», αναφέρει ο καθηγητής Πικουλής.
Η άμεση ιατρική φροντίδα αφορά βέβαια την αποκατάσταση της αναπνοής (εφόσον διαπιστώνεται αναπνευστική δυσχέρεια), τη σταδιακή αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος (σε περίπτωση υποθερμίας), την ενυδάτωση του οργανισμού και τη σταδιακή σίτιση.
Οσοι παραμένουν για περισσότερο χρόνο εγκλωβισμένοι κάτω από μεγάλους όγκους, είναι πιθανό να βρεθούν αντιμέτωποι με το σύνδρομο «καταπλάκωσης» (crush syndrome), το οποίο εκδηλώνεται μετά τη διάσωση.
Οπως εξηγεί ο κοσμήτορας, το σύνδρομο εκδηλώνεται κατά τον απεγκλωβισμό και αφορά την απελευθέρωση τοξικών ουσιών από μέλη του σώματος που τραυματίστηκαν κατά την παγίδευση κάτω από βαριά αντικείμενα ή συντρίμμια.
Οι τοξίνες που απελευθερώνονται μπορούν να προκαλέσουν οξείες νεφρικές και καρδιακές βλάβες, οι οποίες με τη σειρά τους οδηγούν σε σοβαρή αναπηρία ή ακόμη και στο θάνατο. «Ετσι, οι σεισμοπαθείς θα πρέπει να λαμβάνουν ειδική ιατρική φροντίδα στον τόπο του συμβάντος πριν, κατά τη διάρκεια και μετά τον απεγκλωβισμό τους από τα συντρίμμια», αναφέρει ο κ. Πικουλής.
Μεγάλοι οργανισμοί, όπως το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου Νόσων (CDC), έχουν εκδώσει λεπτομερείς κατευθυντήριες οδηγίες για τη φροντίδα εγκλωβισμένων ατόμων, ώστε να αντιμετωπίζεται έγκαιρα και αποτελεσματικά το σύνδρομο συντριβής.
Οδηγός επιβίωσης στον σεισμό
Κι όμως, ένας φακός και μια σφυρίχτρα μπορούν να κάνουν τη διαφορά.
Ακούγεται «παλιομοδίτικο» για την ψηφιακή εποχή, όμως η σφυρίχτρα παραμένει ένα μέσο που μπορεί να κάνει τον εντοπισμό ενός εγκλωβισμένου ανθρώπου πιο εύκολο και πιο έγκαιρο. Ο φακός είναι αυτός που θα φωτίσει το σκοτάδι στα χαλάσματα, βοηθώντας σημαντικά την ψυχολογία του παγιδευμένου μέσα σε αυτά.
Για την προετοιμασία απέναντι στον σεισμό, όλοι οι αρμόδιοι φορείς διεθνώς έχουν αναλυτικές οδηγίες.
Πριν από τον σεισμό
Αν ζεις σε σεισμογενή περιοχή, προετοίμασε ένα σχέδιο για το πώς θα επικοινωνήσεις με την οικογένειά σου και πού θα τη συναντήσεις στην περίπτωση σεισμού.
Μίλα στα παιδιά σου και μάθε τους τι πρέπει να κάνουν εάν είναι μόνα τους την ώρα του σεισμού.
Χαρτογράφησε τα πιο ασφαλή σημεία στο σπίτι, το γραφείο, το σχολείο για να μην τα ψάχνεις όταν τα χρειαστείς.
Θυμήσου ότι το κινητό σου μπορεί να καλέσει το 112, τον πανευρωπαϊκό αριθμό έκτακτης ανάγκης, και χωρίς δίκτυο.
Καλό είναι να υπάρχουν στο πιο ασφαλές σημείο του σπιτιού προμήθειες έκτακτης ανάγκης, μπουκάλια με νερό, τρόφιμα μακράς διαρκείας, κουτί πρώτων βοηθειών, μπαταρίες, φακός, ραδιόφωνο, σφυρίχτρα. Τα ίδια, σε πιο μικρή ποσότητα, μπορούν να βρίσκονται σε ένα σακίδιο που μπορείς να πάρεις μαζί σου βγαίνοντας από το κτίριο.
Παρακολούθησε ασκήσεις ετοιμότητας.
Στη διάρκεια του σεισμού
Η ψυχραιμία δεν είναι δεδομένη αλλά είναι απαραίτητη για να μπορείς να λειτουργήσεις αποτελεσματικά και να προστατέψεις όσο μπορείς τον εαυτό σου και πιθανώς και τους δικούς σου.
Εάν είσαι μέσα σε κτίριο:
Μείνε εκεί όπου βρίσκεσαι.
Καλύψου κάτω από ένα γερό έπιπλο (τραπέζι, γραφείο, θρανίο), κρατώντας με τα χέρια σου το πόδι του. Σε περίπτωση που δεν υπάρχει κατάλληλο έπιπλο, σκύψε στο μέσον του δωματίου χαμηλώνοντας όσο μπορείς περισσότερο το ύψος σου και προστάτευσε με τα χέρια το κεφάλι και τον αυχένα σου.
Απομακρύνσου από μεγάλες γυάλινες επιφάνειες (παράθυρα, γυάλινα χωρίσματα κ.λπ.) ή έπιπλα και αντικείμενα που μπορεί να πέσουν και να σε τραυματίσουν.
Εάν βρίσκεσαι σε εξωτερικό χώρο:
Μείνε μακριά από προσόψεις κτιρίων, ηλεκτροφόρα καλώδια ή άλλα επικίνδυνα σημεία
Αν είσαι σε παραθαλάσσια περιοχή, απομακρύνσου από την ακτή.
Αν οδηγείς, κόψε ταχύτητα και πάρκαρε στο πλησιέστερο, ασφαλές σημείο, μακριά από προσόψεις κτιρίων, αερογέφυρες, ηλεκτροφόρα καλώδια κ.ά. Φρόντισε να μην εμποδίζεις την κυκλοφορία.
Ακολούθησε τις οδηγίες των Αρχών.
Μετά τον σεισμό
Εφάρμοσε όσα ετοίμασες στο «Πριν από τον σεισμό»!
Εάν μπορείς να μετακινηθείς, βγες με προσοχή από το κτίριο (από τη σκάλα, εννοείται) παίρνοντας μαζί σου το σακίδιο έκτακτης ανάγκης. Αν έχεις αρκετή ψυχραιμία, καλό είναι να κλείσεις τις παροχές ρεύματος, νερού και φυσικού αερίου.
Μην πάρεις το αυτοκίνητο προς άγνωστη κατεύθυνση.
Μείνε στο ασφαλές σημείο (πάρκο, πλατεία κ.λπ.) που έχεις από πριν επιλέξει ως σημείο συνάντησης με τους δικούς σου.
Μη χρησιμοποιείς άσκοπα το κινητό, εσύ χρειάζεσαι τη μπαταρία και το δίκτυο χρειάζεται να μην υπερφορτωθεί.
Κατάφυγε στον προεπιλεγμένο ανοιχτό, κοντινό, ασφαλή χώρο (μακριά από τις προσόψεις των κτιρίων ή άλλα επικίνδυνα σημεία.
Αν μπορείς, δώσε βοήθεια σε άλλους ανθρώπους. Ομως, μην επιχειρήσεις να μετακινήσεις τραυματία, κάλεσε τους ειδικούς για αυτό (Πυροσβεστική, ΕΚΑΒ).
Εάν είσαι εγκλωβισμένος, προσπάθησε με οποιονδήποτε τρόπο να κάνεις θόρυβο.