«Η ενός ανδρός αρχή στα κράτη και τις επιχειρήσεις προκαλεί ζημιά στον κόσμο μας». Δεν πρόκειται για μανιφέστο κατά της παγκοσμιοποίησης, αλλά για τεκμηριωμένη διαπίστωση σε άρθρο των Financial Times. Με άξονα τις κινήσεις του Πούτιν και του Ελον Μασκ, ο αρθρογράφος και συγγραφέας Σάιμον Κούπερ ανέλυσε την ύβρι προσώπων που συγκεντρώνουν τεράστια δύναμη χωρίς λογοδοσία.
Ο Ελον Μασκ, ιδιοκτήτης της Tesla και της αεροδιαστημικής εταιρείας SpaceX, διακήρυξε τον Οκτώβριο ότι η απόκτηση του Twitter θα επιταχύνει σημαντικά τη δημιουργία της μυστηριώδους εφαρμογής «Χ», που όπως ανέφερε θα είναι «η εφαρμογή για τα πάντα».
Σύμφωνα με το Euronews, ο Μασκ ανέφερε σε μια συζήτηση με εργαζόμενους του Twitter τον περασμένο Ιούνιο (ενδέχεται από τότε να τους έχει απολύσει), ότι ήθελε να δημιουργήσει μια «σούπερ εφαρμογή» στα πρότυπα του κινεζικού WeChat, που ενσωματώνει μηνύματα, υπηρεσίες ηλεκτρονικών αγορών, παραγγελίες φαγητού και αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. «Βασικά στην Κίνα, ζεις στο WeChat», φέρεται να είπε ο Μασκ για την εφαρμογή που έχει περισσότερους από ένα δισεκατομμύριο χρήστες, πολύ πάνω από τα 396,5 εκατομμύρια του Twitter.
Τον Νοέμβριο, αφότου απέκτησε το Twitter, ο Μασκ είπε ότι θα χρεώνει 8 ευρώ τον μήνα για την επαλήθευση των λογαριασμών. Ακολούθησαν αντιδράσεις και το σχέδιο προς το παρόν έχει παγώσει.
«Υπάρχουν στιγμές που ο Μασκ μοιάζει ολοένα και περισσότερο με μια προικισμένη και μη αιματηρή εκδοχή του Βλαντίμιρ Πούτιν» σχολίασε ο διακεκριμένος αρθρογράφος των FT. Ο ίδιος σημείωσε ότι η επιθετική εξαγορά του Twitter έναντι 44 δισ. δολαρίων από τον Μασκ έχει, ως προς τον μηχανισμό λήψης αποφάσεων, κοινά χαρακτηριστικά με την απόφαση του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία. Και σημείωσε ότι καθώς ο Μασκ κατέστρεφε με τους δικούς του χειρισμούς τη νεοαποκτηθείσα εταιρεία του –που θα οδηγούσε στην εφαρμογή «για τα πάντα»–, ο στρατός του Πούτιν τρεπόταν σε φυγή από τη Χερσώνα στην Ουκρανία που υποτίθεται ότι την είχε καταλάβει «για πάντα».
Το οργανωτικό μοντέλο που βασίζεται στην ενός ανδρός αρχή επανέρχεται στο προσκήνιο σε κράτη και επιχειρήσεις. Και τόσο το προσωποπαγές αυταρχικό κράτος όσο και η προσωποπαγής εταιρεία έχουν κοινά μειονεκτήματα. Στηρίζονται στην ιδιοσυγκρασία και την αυταρχική εξουσία ενός και μόνο –ενίοτε υπερεκτιμημένου– προσώπου.
Στη διεθνή πολιτική, Κίνα και Ρωσία πέρασαν δεκαετίες υπό συλλογική ηγεσία αφού οι συγκεντρωτικοί ηγεμόνες Μάο και Στάλιν σκότωσαν εκατομμύρια ανθρώπους. Στις επιχειρήσεις, πριν από μια δεκαετία, καμία από τις 10 μεγαλύτερες βάσει κεφαλαιοποίησης εταιρείες στον κόσμο δεν διοικείτο ακόμη από τους ιδρυτές τους.
Κάτι άλλαξε ωστόσο και τα αποτελέσματα άρχισαν να φαίνονται —ιδίως μετά την πανδημία. Την τελευταία δεκαετία ο Πούτιν, ο κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ, ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ του Facebook, o Μασκ και ο Τζεφ Μπέζος της Amazon βρίσκονταν ήδη σε ανοδική τροχιά. Στο μεταξύ ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν έγινε ο ισχυρός άνδρας της Σαουδικής Αραβίας και ελέγχει τη δεύτερη μεγαλύτερη (βάσει κεφαλαιοποίησης) εταιρεία στον κόσμο, τη Saudi Aramco. Ενας άλλος κληρονόμος πλούτου και ισχύος, ο Ντόναλντ Τραμπ, έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ και προσπάθησε να διοικήσει την Αμερική σαν να ήταν η οικογενειακή εταιρεία ανάπτυξης ακινήτων.
Παρενθετικά, έχει ενδιαφέρον ότι αυτές τις ημέρες ο Μασκ, εφόσον μόνος του αποφασίζει, έκανε και μόνος του μια «ψηφοφορία» στο Twitter (που δεν έχει ασφαλώς καμία εγκυρότητα) και αποκατέστησε τον λογαριασμό του Tραμπ στην πλατφόρμα. Ο λογαριασμός του πρώην προέδρου των ΗΠΑ στο Twitter είχε καταργηθεί μετά την εισβολή των οπαδών του στο Καπιτώλιο στις 6 Ιανουαρίου του 2021. Ο Μασκ τού άνοιξε την πόρτα, αλλά ο Τραμπ αρνήθηκε ευγενικά να περάσει.
Η πλήξη και η προσωπική ανάπτυξη
«Τα προσωποπαγή κράτη και οι προσωποπαγείς εταιρείες διανύουν παρόμοιους κύκλους. Στην αρχή, ακόμα και αν ο στόχος του αυταρχικού ηγέτη είναι να αυξήσει την προσωπική περιουσία του, αποζητά την αποδοχή. Επομένως, αποφεύγει την αυτο-υπονόμευση. Οντας ωστόσο απελευθερωμένος από κανόνες, δείχνει πιο ευέλικτος από τους αντιπάλους του οι οποίοι υπόκεινται σε συλλογικό έλεγχο. Με την επιτυχία έρχεται και η αύρα: “Σταθεροποίησε τη Ρωσία”/“εφηύρε το Facebook”/“κατασκεύασε ηλεκτρικά αυτοκίνητα”. Γιατί είναι ιδιοφυΐα! Αν θέλει να γίνει ισόβιος πρόεδρος ή να δώσει στον εαυτό του μετοχές με δεκαπλάσια δικαιώματα ψήφου από άλλες μετοχές, τι μπορεί να πάει στραβά;» σημείωσε με δηκτικό τόνο ο αρθρογράφος των Financial Times.
Οπως γνωρίζουμε –από την αρχαιότητα– αυτό που μπορεί να πάει στραβά είναι η ύβρις. Ο αυταρχικός ηγέτης, που πέτυχε αψηφώντας τους κινδύνους, μπορεί να επαναλάβει με λάθος τρόπο τη συνταγή της αρχικής του επιτυχίας. Να αγνοήσει όσους τον προειδοποιούν ότι βαδίζει σε λάθος δρόμο και να αποδειχθεί ότι τελικά είχαν δίκιο. Επίσης, ο αυταρχικός ηγέτης κινδυνεύει από την πλήξη και την ανία. Και αναζητά άλλα μονοπάτια προσωπικής ανάπτυξης. Ο Μπέζος της Amazon παραιτήθηκε από τη θέση του διευθύνοντος συμβούλου της Amazon τον Ιούλιο, ταξίδεψε στα όρια του Διαστήματος και θέλει να αγοράσει μια ομάδα του αμερικανικού φούτμπολ. Μπορεί σε αντίθεση με τον Μπέζος, ο Μασκ, ο Ζάκερμπεργκ και ο Πούτιν να παρέμειναν στη θέση τους, αλλά αναζήτησαν κι αυτοί νέα ερεθίσματα.
Και η πανδημία ενδεχομένως να επιτάχυνε τις διαδικασίες προσωπικής τους ανάπτυξης. Καθώς ο Πούτιν διένυε το lockdown μελετώντας την Ιστορία της Ουκρανίας, ο Μασκ περνούσε χρόνο στο Twitter. Ο μέσος όρος των tweets του ανά ημέρα εκτοξεύτηκε. Και μαζί με τις νέες ασχολίες ήρθε και η απομόνωση. Και όσα φέρνει στους πολύ ισχυρούς η απουσία ανθρώπων που μπορούν να τους προσγειώσουν στην πραγματικότητα και να τους πουν «εδώ δεν έχεις δίκιο». Παράλληλα, όσοι βρίσκονται στο περιβάλλον τους ανακαλύπτουν ότι εξυπηρετούν καλύτερα τα ατομικά τους συμφέροντα αν λένε μόνο «ναι» στο αυταρχικό τους αφεντικό. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, μέχρι να πέσουν μαζί στο γκρεμό.
Ετσι, συχνά τα πράγματα ξεφεύγουν. Ο Ζάκερμπεργκ οδηγεί σε μεγάλες απώλειες τον τελευταίο χρόνο τους μετόχους της μητρικής εταιρείας των ψηφιακών δημιουργημάτων του, της Meta Platforms, καθώς ο ίδιος ελέγχει πλήρως τα δικαιώματα ψήφου. Ο Μασκ διέλυσε το διοικητικό συμβούλιο του Twitter, επισφραγίζοντας τον απόλυτο έλεγχό του στην εταιρεία. Στην πολιτική, ο Πούτιν, εξουδετερώνοντας χρόνο με το χρόνο –και με διάφορους τρόπους– τους αντιπάλους του, ήλεγξε πλήρως τη σύγχρονη Ρωσία (μέχρι νεωτέρας). Ενώ ο πρόεδρος της Κίνας, Σι Τζινπίνγκ, αφού κατήργησε ο ίδιος το όριο των δύο προεδρικών θητειών, επανεξελέγη τον Οκτώβριο του 2022 για μια τρίτη θητεία, επιβεβαιώνοντας την απόλυτη εξουσία του.
«Αλίμονο στη χώρα που έχει ανάγκη από ήρωες», έγραψε ο γερμανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Μπέρτολτ Μπρεχτ. Ο Σάιμον Κούπερ, ερμήνευσε τη φράση του Μπρεχτ με τον δικό του τρόπο: η συλλογική ηγεσία μπορεί να προβλέψει τους κινδύνους που αψηφούν ηγέτες οι οποίοι δεν λογοδοτούν πουθενά —κι έτσι η χώρα ή η εταιρεία «που δεν έχει ανάγκη από ήρωες» έχει καλύτερες πιθανότητες να πετύχει. Και λιγότερες να προκαλέσει ζημιά στον εαυτό της και στους άλλους.