Τι είναι αυτό που μπορεί να οδηγήσει στην αυτοκτονία μια κοπέλα 22 ετών, την οποία όλοι θα θεωρούσαν «τυχερή», αφού είχε επιβιώσει ύστερα από μια τρομοκρατική επίθεση; Η είδηση, που δημοσιεύτηκε στους Times of Israel και αμέσως έκανε τον γύρο του κόσμου, συγκλονίζει. Η Σιρέλ Γκολάν, η οποία είχε επιβιώσει από τη σφαγή της Χαμάς στο μουσικό φεστιβάλ Nova, κοντά στο κιμπούτς Re’im και στα σύνορα με τη Γάζα, αυτοκτόνησε ανήμερα των 22ων γενεθλίων της στο σπίτι της στην κοινότητα του Ποράτ κοντά στην πόλη Νετάνια. Τη βρήκε ο σύντροφός της, Αντι, που την αναζητούσε. Στο μεταξύ, το κινητό της τηλέφωνο είχε γεμίσει ευχετήρια SMS και στο σπίτι των γονιών της είχαν συγκεντρωθεί φίλοι και συγγενείς, περιμένοντάς τη για να γιορτάσουν όλοι μαζί.
Η Σιρέλ και ο Αντι ήταν ανάμεσα στους χιλιάδες νέους που κατάφεραν να γλιτώσουν από την επίθεση της Χαμάς, η ίδια, όμως, δεν κατάφερε ποτέ να συνέλθει από το σοκ. Οσα έζησε στο φεστιβάλ στις 7 Οκτωβρίου 2023 της προκάλεσαν διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Μάλιστα, όπως ανέφερε η οικογένειά της, τους τελευταίους 12 μήνες νοσηλεύτηκε δύο φορές με συμπτώματα. Παρ’ όλα αυτά, «δεν αναγνωρίστηκε επισήμως ως θύμα της σφαγής στο Nova και δεν της προσφέρθηκε η απαιτούμενη βοήθεια από το κράτος», σύμφωνα με τις κατηγορίες του αδελφού της, Εγιάλ Γκολάν.
Σύμφωνα με τους Times of Israel, ωστόσο, τα Israel Hayom και Ynet Νews δημοσίευσαν μια διάψευση του υπουργείου Πρόνοιας και Κοινωνικών Υπηρεσιών σχετικά με τους ισχυρισμούς της οικογένειας, στην οποία αναφέρεται ότι η Γκολάν «αναγνωρίστηκε και αντιμετωπίστηκε στο σύστημα πρόνοιας, ακόμη και πριν από τις 7 Οκτωβρίου και ιδιαίτερα μετά».
Γεγονός είναι ότι το ισραηλινό κράτος προσφέρει μεν βοήθεια –η οποία ίσως κρίνεται ανεπαρκής– αλλά μόνο σε όσους τη ζητήσουν. Το ισραηλινό υπουργείο δήλωσε «παρέχουμε μέτρα βοήθειας και στήριξης με πολλούς τρόπους σε όσους επέζησαν του φεστιβάλ» καλώντας όσους επιζήσαντες της επίθεσης της Χαμάς νιώθουν την ανάγκη για βοήθεια να επικοινωνούν με τις υπηρεσίες του τηλεφωνικά ή διαδικτυακά. Αλλά η νεαρή Σιρέλ Γκολάν αρνήθηκε να το κάνει, παρά τις προσπάθειες του αδελφού της Εγιάλ να την πείσει να ζητήσει ψυχολογική βοήθεια.
Να σημειωθεί ότι η άρνηση τόσο του ανθρώπου που έχει υποστεί τραύμα όσο και των άλλων γύρω του, είναι ένας μηχανισμός άμυνας, που προστατεύει αρχικά από τον ψυχικό πόνο. Η άρνηση του γεγονότος, το πάγωμα («δεν θυμάμαι») και σταδιακά η απόσυρση και η αποσύνδεση είναι πιθανές αντιδράσεις. Ωστόσο η θεραπεία του τραύματος βρίσκεται στον αντίποδα της άρνησης.
Ο Εγιάλ έχει προσωπική πείρα. Οπως δήλωσε στο CNN, πάσχει και ο ίδιος από διαταραχή μετατραυματικού στρες και είναι σε θεραπεία, φαρμακευτική και ψυχολογική, αφότου υπηρέτησε ως έφεδρος στις Ισραηλινές Αμυντικές Δυνάμεις (IDF) κατά τη διάρκεια της έξαρσης της βίας μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς και της Παλαιστινιακής Ισλαμικής Τζιχάντ το 2021.
Οταν παρατήρησε τη σταδιακή απόσυρση της αδελφής του από τον κόσμο και την απομόνωσή της, η Σιρέλ τού απάντησε ότι δεν είχε λάβει καμία βοήθεια από το κράτος και ότι η μόνη βοήθεια (προφανώς ανεπαρκής), που είχε πάρει ήταν από το Tribe of Nova Foundation, μια ΜΚΟ που δημιουργήθηκε από τους παραγωγούς του φεστιβάλ Super Nova αμέσως μετά τις θηριωδίες της 7ης Οκτωβρίου.
Η μητέρα της Σιρέλ, δε, αναγκάστηκε να συνταξιοδοτηθεί πρόωρα για να είναι συνέχεια κοντά της. Ολοι οι δικοί της, εξάλλου, φρόντιζαν να είναι συνέχεια δίπλα της και τη μοναδική φορά που δεν συνέβη αυτό «εκείνη αποφάσισε να βάλει τέλος στη ζωή της».
Η Σιρέλ Γκολάν είχε γίνει μάρτυρας βίας και τρομερών φρικαλεοτήτων. Σύμφωνα με τις αρχές, 364 συμμετέχοντες στο υπαίθριο φεστιβάλ σφαγιάστηκαν, πολλοί από αυτούς υπέστησαν ομαδικούς βιασμούς και ακρωτηριασμούς, ενώ δεκάδες άλλοι απήχθησαν και σύρθηκαν όμηροι στη Γάζα. Να σημειωθεί εδώ ότι το να γίνει κανείς μάρτυρας μπορεί να είναι πολύ πιο βαρύ ψυχικά από το να είναι θύμα.
Αρχικά, η Σιρέλ και ο Αντι κατάφεραν να φτάσουν σε ένα αυτοκίνητο, αλλά το εγκατέλειψαν όταν έγινε σαφές ότι δεν θα μπορούσαν να διαφύγουν. Κρύφτηκαν ανάμεσα σε θάμνους, μάλιστα αρνήθηκαν να μπουν σε ένα άλλο αυτοκίνητο όταν τους κάλεσαν οι επιβαίνοντες. Λίγο αργότερα και ενώ προσπαθούσαν να φτάσουν σε ασφαλές σημείο, το όχημα έπεσε σε τρομοκράτες της Χαμάς και οι 11 φίλοι τους σκοτώθηκαν ή απήχθησαν.
Το ζευγάρι σώθηκε ύστερα από πολλές ώρες, όταν τους βρήκε ένας αστυνομικός, ο οποίος έχοντας επιτάξει ένα όχημα, κατάφερε να διασώσει περίπου 200 άτομα που δέχονταν τα πυρά των τρομοκρατών.
Είναι δυνατόν να συνέλθεις ποτέ από μια τέτοια εμπειρία; Πόσο βαθύ αφόρητα οδυνηρό μπορεί να είναι το τραύμα που προκλήθηκε στην ψυχή αυτού του κοριτσιού και, αναμφίβολα, πολλών άλλων που δεν μιλούν; Αρκεί η αγκαλιά της οικογένειας και των φίλων για να σε σώσει; Αρκούν μερικές συνεδρίες (28 στην καλύτερη περίπτωση) που προσφέρει το σύστημα Υγείας για να σε βγάλει από τη διαταραχή; Οχι, λένε οι ειδικοί.
Μια ολόκληρη χώρα πάσχει αυτή τη στιγμή από διαταραχή μετατραυματικού στρες καθώς υφίσταται επαναλαμβανόμενα τραύματα. Σύμφωνα με δημοσίευμα του Newsweek, ο καθηγητής Γιαΐρ Μπαρ-Χαΐμ από το Εθνικό Κέντρο Μετατραυματικού Στρες και Ανθεκτικότητας δήλωσε τον περασμένο Φεβρουάριο ότι έως και 30.000 Ισραηλινοί θα μπορούσαν να εκδηλώσουν PTSD από την επίθεση της 7ης Οκτωβρίου και τους επόμενους πολέμους, προειδοποιώντας για το ήδη πιεσμένο σύστημα ψυχικής υγείας της χώρας του: «Το σύστημα ήταν ήδη κορεσμένο πριν από την 7η Οκτωβρίου. Οι άνθρωποι έπρεπε να περιμένουν εννέα μήνες για ένα ραντεβού με ψυχολόγο», είπε.
Εκατοντάδες νέοι από αυτούς που επιβίωσαν από τη βία και τις φρικαλεότητες της 7ης Οκτωβρίου εξακολουθούν να παλεύουν με προβλήματα ψυχικής υγείας, μεταξύ των οποίων διαταραχή PTSD, σύνδρομο του επιζήσαντος (survivor’s guilt), κατάθλιψη και αγχώδη διαταραχή. Σε αυτούς, δε, προστίθενται επιπλέον οι φίλοι και οι συγγενείς τους, που αντιμετωπίζουν ανάλογα ψυχολογικά προβλήματα, έχοντας εκτεθεί στη βία από «δεύτερο χέρι». Ας μην ξεχνάμε δε ότι είναι ένας πόλεμος σε εξέλιξη, με τα τραύματα να προστίθενται και να πολλαπλασιάζονται.
Να σημειωθεί ότι οι ενοχές αυτού που επιβιώνει (επειδή επέζησε ενώ είδε άλλους να κακοποιούνται φρικτά, να γίνονται όμηροι ή να πεθαίνουν δίπλα του) είναι ένα από τα πιο σοβαρά συμπτώματα έπειτα από ένα τραυματικό γεγονός και αν δεν τις διαχειριστεί, οδηγούν επίσης σε άρνηση και απόσυρση.
Η άρνηση των άλλων
Πολλοί επιζώντες της 7ης Οκτωβρίου πέρασαν τον τελευταίο χρόνο καταθέτοντας τι τους συνέβη. Κάποιοι βρίσκουν νόημα μιλώντας για εκείνους που δεν μπορούν να το κάνουν, επειδή δολοφονήθηκαν, απήχθησαν ή φιμώθηκαν από το τραύμα τους, όπως η Σιρέλ. Ωστόσο, όταν αντιμετωπίζουν την απόρριψη των αποκαλύψεών τους και τη μη παραδοχή, το αίσθημα αδυναμίας (σε συνδυασμό με την ενοχή της επιβίωσης) που νιώθουν, δυναμώνει.
Με άλλα λόγια, κάτι ακόμη πιο φρικτό συμβαίνει στο Ισραήλ και στη Γάζα αυτή τη στιγμή, όπου ακόμη και καλά τεκμηριωμένες περιπτώσεις σεξουαλικής βίας απορρίπτονται ως προπαγάνδα. Να σημειωθεί ότι τα περιστατικά βίας και φρικαλεοτήτων της 7ης Οκτωβρίου είναι τα πιο καλά τεκμηριωμένα από ποτέ, αφού εκτός από τις μαρτυρίες, υπάρχουν επίσης βίντεο από τα κινητά τηλέφωνα τόσο των συμμετεχόντων στο φεστιβάλ όσο και των επιτιθέμενων τρομοκρατών, που πανηγύριζαν στο Διαδίκτυο για τις φρικτές πράξεις τους.
Γυναίκες όμηροι που έχουν μοιραστεί online πώς δέχθηκαν σεξουαλική επίθεση όταν ήταν σε αιχμαλωσία της Χαμάς, αντιμετώπισαν άρνηση και χλεύη γράφει η Λόρα Αντκινς στο Forward. «Λέει ψέματα και διαβάζει ένα σενάριο», έγραφε ένα από τα πιο «συμπονετικά» σχόλια στη μαρτυρία της Αμίτ Σουσάνα, που εξαναγκάστηκε σε σεξουαλική πράξη στον απαγωγέα της.
Οπως αποκαλύπτει σε άρθρο της, επίσης στο Forward, η Μέρεντιθ Γιάκομπς, διευθύνουσα σύμβουλος της Jewish Women International (JWI), κορυφαίας εβραϊκής οργάνωσης για τον τερματισμό της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών: «Πολλοί από αυτούς τους επιζώντες, ειδικά νεαρές γυναίκες που έγιναν μάρτυρες ή βίωσαν σεξουαλική βία στο μουσικό φεστιβάλ Nova, μου είπαν τον περασμένο χρόνο ότι αισθάνονται σαν να ουρλιάζουν στο κενό, καθώς προσπαθούν να αντιμετωπίσουν την αντι-ισραηλινή προπαγάνδα και την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο».
Στο άρθρο της η Γιάκομπς επισημαίνει αυτήν ακριβώς την παράμετρο της άρνησης τεκμηριωμένων γεγονότων. Οι επιζώντες, λέει, πέρα από το τραύμα τού να βλέπουν τους φίλους τους να καταδιώκονται, να βασανίζονται, να βιάζονται, να πιάνονται όμηροι και να δολοφονούνται από τους τρομοκράτες, έχουν να αντιμετωπίσουν επίσης έναν κόσμο που αρνείται να πιστέψει τις αφηγήσεις τους για τις βάναυσες φρικαλεότητες που διαπράχθηκαν στις 7 Οκτωβρίου, ιδίως κατά των χιλιάδων νέων που συμμετείχαν στο φεστιβάλ Nova, και οι οποίες ξεπερνούσαν κάθε φαντασία.
Το τραύμα, το στίγμα και η ντροπή, ειδικά γύρω από τη σεξουαλική κακοποίηση, έχουν κάνει τους επιζώντες να διστάζουν να αποκαλύψουν τι έχουν υποστεί. Και μπορεί να χρειαστούν χρόνια για να μιλήσουν σε οποιονδήποτε για το τι τους έχει συμβεί, αν ποτέ νιώσουν αρκετά ασφαλείς να το κάνουν. Ο βιασμός, όμως, ως όπλο σε ζώνες συγκρούσεων, με συνήθη στόχο άνδρες, γυναίκες και παιδιά, όπως το έθεσε πρόσφατα το Ινστιτούτο Ειρήνης των Ηνωμένων Πολιτειών, αποτελεί «μέρος της ανθρώπινης δυναμικής του πολέμου από τότε που οι άνθρωποι άρχισαν να καταγράφουν τις άθλιες δραστηριότητές τους» και χρησιμοποιείται για την υποβάθμιση όχι μόνο ατόμων αλλά και ολόκληρων κοινωνιών.
Καμπάνιες άρνησης της συστηματικής σεξουαλικής βίας, που σχετίζεται με τις συγκρούσεις, είναι τόσο παλιές όσο και η χρήση του βιασμού ως όπλο πολέμου. Αλλά η ικανότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, σήμερα, να διαδίδουν αυτά τα μηνύματα άρνησης σε εκατομμύρια ανθρώπους επιτείνει την εξάπλωση του τρόμου και του τραύματος, υπογραμμίζει η Μέρεντιθ Γιάκομπς. Ακόμα πιο ύπουλη, ωστόσο, είναι η χρήση των εκστρατειών για την αναδιαμόρφωση του αφηγήματος, δικαιολογώντας τον «βιασμό ως αντίσταση», υποστηρίζοντας ότι επομένως ήταν «άξιος» και επιρρίπτοντας τις ευθύνες στην επιζώσα για ό,τι της συνέβη.
Αλλά επιζώσες όπως η Σιρέλ Γκολάν τα βλέπουν όλα αυτά. Και τότε η θεραπεία τους –πόσο μάλλον το να μοιραστούν αυτό που συνέβη– μπορεί να είναι δύσκολη και μακροχρόνια.
Είναι η άρνηση (η δική της και των άλλων) ο λόγος για τον οποίο αυτοκτόνησε η Γκολάν; Εφταιγαν οι ενοχές και o τρομερός πόνος που ένιωθε γνωρίζοντας ότι 11 άτομα με τα οποία είχε φύγει μαζί από το φεστιβάλ δολοφονήθηκαν μέσα στο αυτοκίνητο όπου η ίδια δεν μπήκε; Η έλλειψη επαρκούς ψυχιατρικής υποστήριξης; Το επαναλαμβανόμενο τραύμα; Σε κάθε περίπτωση, η άρνηση τελικά της ίδιας της ζωής και η αυτοκτονία της σοκάρει.
Το ψυχικό τραύμα είναι μια πληγή που προκαλεί τόσο μεγάλο πόνο, ώστε κατακερματίζεται ο ψυχισμός του ατόμου. Προκαλείται σε υγιείς ανθρώπους, όταν βιώνουν τρομακτικές εμπειρίες βίας και φρικαλεοτήτων, όπως αποδείχτηκε όταν βετεράνοι του Βιετνάμ, που είχαν φύγει υγιείς από την πατρίδα τους, επέστρεψαν στις ΗΠΑ με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD). Γεγονός, όμως, είναι ότι υπάρχει ελπίδα θεραπείας. Αλλά είναι σημαντικό να αναγνωρίσει το ίδιο το άτομο, και το περιβάλλον του, ότι χρειάζεται βοήθεια και να τη ζητήσει.
*Ευχαριστούμε την τραυματοθεραπεύτρια δρ Λουίζα Βελετζά.