Χάρη στο ημερολόγιο του Φρανκ Γουέρσλεϊ, του έμπειρου καπετάνιοy του «Endurance» («Καρτερία»), γνωρίζουμε με ακρίβεια σε ποιο σημείο βυθίστηκε το σκάφος του σερ Ερνεστ Σάκλεστον πριν από 106 χρόνια. Μέχρι στιγμής, όμως, όλες οι προσπάθειες να βρεθεί το ξύλινο κουφάρι του στον πυθμένα της Ανταρκτικής έχουν αποτύχει.
Βρίσκεται περίπου 3.000 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, ωστόσο, αυτή δεν είναι η πιο μεγάλη δυσκολία που θα αντιμετωπίσει μια νέα αποστολή αναζήτησης του πλοίου. Είναι ο πάγος της θάλασσας το πρόβλημα, γράφει στο BBC ο επιστημονικός συντάκτης Τζόναθαν Εϊμος, «ο σκληρός, κακός θαλάσσιος πάγος», όπως τον αποκαλούσε ο αγγλοϊρλανδός Σάκλεστον.
Οι πλάκες του πάγου που παγίδευσαν, έσπασαν και στη συνέχεια κατάπιαν το πολικό ατμόπλοιο στη Θάλασσα Γουέντελ μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου 1915, καλύπτουν έκτοτε τον τάφο του και τον προστατεύουν από τους εξερευνητές, που τον αναζητούν. Ακόμη και σήμερα, στην εποχή των δορυφόρων και των μεταλλικών παγοθραυστικών, ο εντοπισμός του «Endurance» είναι ένα έργο αδύνατο.
Η περιοχή εξερεύνησης του «Endurance»
«Πιστέψτε με, είναι τρομακτικό», λέει ο Μένσουν Μπάουντ, ο θαλάσσιος αρχαιολόγος, που συμμετέχει σε ακόμη μια προσπάθεια αναζήτησης. «Ο πάγος στη Θάλασσα του Γουέντελ κινείται συνεχώς με τη φορά των δεικτών του ρολογιού. Ανοίγει, σφίγγει και ξεσφίγγει. Είναι ένα πραγματικά βίαιο, θανατηφόρο περιβάλλον στο οποίο σκοπεύουμε να μπούμε».
Γιατί, λοιπόν, να το κάνεις; Γιατί να υποστείς ξανά κάτι που φαίνεται αναπόφευκτη απογοήτευση; Η απάντηση είναι ότι πρόκειται για το υλικό ενός θρύλου. Πρόκειται για τη γοητεία του Σάκλετον, στην οποία η ερευνητές δεν μπορούν να αντισταθούν.
Η αποστολή «Imperial Trans-Antarctic Expedition» του Ερνεστ Σάκλετον διήρκεσε από το 1914 έως το 1916. Στόχος του ήταν να κάνει την πρώτη χερσαία διάβαση της Ανταρκτικής, αλλά το «Endurance» παγιδεύτηκε και στη συνέχεια χάθηκε κάτω από τον σκληρό θαλάσσιο παγετώνα. Το ταξίδι του Σάκλετον, ωστόσο, τεκμηριώθηκε και έγινε ευρέως γνωστό, χάρη στην εκπληκτική απόδραση του εξερευνητή και των ανδρών του, που ξέφυγαν με τα πόδια και με βάρκες. (Δείτε τη νέα έκδοση του ντοκιμαντέρ του Σάκλετον).
Για τον Μένσουν Μπάουντ είναι όνειρο ζωής να εξερευνήσει μια από τις πιο κρύες, πιο αφιλόξενες και πιο απομακρυσμένες περιοχές τους κόσμου, για να βρει το ναυάγιο του «Endurance». Ο αρχαιολόγος συμμετέχει σε μια μεγάλη διεθνή επιστημονική αποστολή που εκτελεί το project Endurance22. Το κυνήγι του χαμένου πλοίου του Σάκλετον διοργανώνεται από το «Falklands Maritime Heritage Trust», θα διαρκέσει 35 ημέρες και το εξειδικευμένο παγοθραυστικό τους S.A. Agulhas II. επρόκειτο να σαλπάρει από το Κέιπ Τάουν αυτό το Σαββατοκύριακο.
Στα μέλη της ομάδας αναζήτησης εκτός από το πλήρωμα του Agulhas II συμμετέχουν κορυφαίοι θαλάσσιοι αρχαιολόγοι, μηχανικοί, τεχνικοί και ειδικοί επιστήμονες των πάγων, αλλά και πρόσωπα κλειδιά που έφτασαν πολύ κοντά στην ανεύρεση του ναυαγίου το 2019 προσεγγίζοντας στο σημείο όπου βυθίστηκε, 68°39’30, Νότια και 52°26′ 30, Δυτικά το οποίο είχε καταγραφεί από τον καπετάνιο του «Endurance» Φρανκ Γουέρσλεϊ.
Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης αποστολής, χρησιμοποίησαν ένα αυτόνομο υποβρύχιο όχημα (AUV) για να ερευνήσουν τον πυθμένα της θάλασσας, αλλά μετά από 20 ώρες διεκόπη η επικοινωνία με το ρομπότ και ο θαλάσσιος πάγος άρχισε να κλείνει αναγκάζοντας το Agulhas II να υποχωρήσει.
Ωστόσο, όπως αναφέρει ο επικεφαλής της αποστολής Endurance22, δρ Σίαρς, πήραν σημαντικά μαθήματα και η νέα ομάδα επιστρέφει τώρα με μερικά κόλπα, τα οποία περιλαμβάνουν την υποστήριξή τους με ελικόπτερα. Αν οι συνθήκες είναι άσχημες θα κατέβουν με τα ελικόπτερα στον παγετώνα, θα τον τρυπήσουν και θα στείλουν το υποβρύχιο όχημά τους στα βαθιά. Η ομάδα έχει ασκηθεί εν τω μεταξύ στην τεχνική της υδραυλικής διάτρησης σε ειδικά προετοιμασμένα «παγάκια» πάχους 3 μέτρων.
Η υποβρύχια τεχνολογία διαφέρει επίσης αυτή τη φορά. Το όχημα Kongsberg Hugin AUV που χρησιμοποιήθηκε το 2019, όταν έκανε σάρωση στον πυθμένα της θάλασσας δεν έστελνε στην επιφάνεια δεδομένα σε πραγματικό χρόνο. Ετσι, όταν απέτυχε η ανέλκυσή του, χάθηκαν και όλες οι πληροφορίες χαρτογράφησης, που είχε συλλέξει.
Στη νέα αποστολή, θα χρησιμοποιηθεί το Saab Sabertooth, που θα συνδεθεί μέσω ενός καλωδίου οπτικών ινών. Για την ακρίβεια το Endurance22 έχει δύο Sabertooth, που θα λειτουργούν όλο το εικοσιτετράωρο. Εάν το ναυάγιο εντοπιστεί, η έρευνα θα σταματήσει και θα ξεκινήσει αμέσως η διαδικασία τεκμηρίωσης: «Το Sabertooth είναι εξοπλισμένο με σόναρ πλευρικής σάρωσης μεγάλης εμβέλειας που στέλνει εικόνες του βυθού στην επιφάνεια, είτε στο πλοίο είτε στη σκηνή του καταυλισμού στον πάγο», λέει ο Νίκο Βίνσεντ, ο οποίος θα επιβλέπει τη λειτουργία του υποβρύχιου οχήματος. Και συμπληρώνει: «Αν ένας στόχος εμφανιστεί δίπλα στο όχημα, μπορούμε, με το πάτημα ενός διακόπτη, να διακόψουμε το σχέδιο εργασιών και να πετάξουμε σαν drone στον στόχο για να τον ελέγξουμε ξανά».
Η περιοχή αναζήτησης είναι σχετικά μικρή: μόλις 8 χλμ επί 15 χλμ. Αλλά ο καπετάνιος Φρανκ Γουέρσλεϊ ήταν ιδιοφυΐα και οι ερευνητές εμπιστεύονται τις συντεταγμένες που είχε υπολογίσει απλά με εξάντα και χρονόμετρο (όργανα θαλάσσιας πλοήγησης).
Ενα από τα μεγάλα ερωτήματα, ωστόσο, αφορά την κατάσταση του ναυαγίου. Το νερό είναι πολύ βαθύ για έχουν παρασυρθεί τα απομεινάρια του από ένα διερχόμενο παγόβουνο της Ανταρκτικής. Η συσσώρευση ιζήματος στο ναυάγιο γίνεται αρκετά αργά και τα ξύλα του πιθανότατα εξακολουθούν να στέκονται περήφανα στον πυθμένα της θάλασσας, αλλά θα μπορούσαν και να είναι απλωμένα σε μεγάλη απόσταση. Φυσικά, υπάρχει και η πιθανότητα το «Endurance» να άνοιξε κατά την πρόσκρουση με τον πυθμένα και το περιεχόμενό να είναι «εκτεθειμένο σαν κουτί με σοκολατάκια», όπως το θέτει ο Μένσουν Μπάουντ.
Τα σκουλίκια που συνήθως κατατρώνε τα βυθισμένα ξύλινα πλοία δεν ευδοκιμούν στις ψυχρές συνθήκες του πολικού Νότου, ωστόσο τα νερά στον βυθό της θάλασσας Γουέντελ είναι σχεδόν σίγουρο ότι οξυγονώνονται καλά, πράγμα που σημαίνει ότι πολλοί άλλοι τύποι μικροοργανισμών θα μπορούσαν να έχουν αποικίσει το ναυάγιο.
«Το “Endurance” θα είναι πιθανώς μια όαση ζωής, όπως οι ογκόλιθοι που πέφτουν στον πυθμένα της θάλασσας από περαστικά παγόβουνα. Θα πρέπει να έχει προσελκύσει διάφορα είδη όπως οι θαλάσσιοι κρίνοι, και δεν θα εκπλαγώ αν δούμε ανεμώνες και αγγούρια της θάλασσας», δήλωσε στο BBC η δρ Μισέλ Τέιλορ, επιστήμονας του τμήματος Θαλάσσιας Βιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Εσεξ.
Τι θα προσθέσει, όμως, στην ιστορία του Σάκλετον η ανεύρεση του αναμφίβολα θρυμματισμένους κύτους του «Endurance», 100 χρόνια μετά τη βύθισή του; Τα ημερολόγια του πληρώματος έχουν βρεθεί και δεν υπάρχουν μυστήρια για το τι συνέβη εκείνη την εποχή.
Πολικοί ερευνητές είπαν στον Τζόναθαν Εϊμος του BBC ότι τα χρήματα που απαιτεί το project Endurance22 θα ήταν προτιμότερο να δαπανηθούν σε ένα αποκλειστικά επιστημονικό ταξίδι στην Ανταρκτική. Σε τελική ανάλυση είναι η «πρώτη γραμμή του κλίματος», και υπάρχουν πολλά που χρειάζεται να μελετηθούν ακόμα για να μάθουμε τι πρόκειται να συμβεί στη Λευκή Ηπειρο, σε έναν κόσμο που θερμαίνεται. Αλλά η γοητεία του Σάκλετον είναι πολύ ισχυρή.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η περιέργεια είναι μεγάλη για τα αντικείμενα, που αναγκάστηκαν να αφήσουν πίσω τους τα μέλη του πληρώματος. Κάπου εκεί κάτω θα βρίσκεται το ποδήλατο του αποθηκάριου Τόμας Ορντ-Λις, τα βάζα μελιού στα οποία ο βιολόγος της αποστολής Ρόμπερτ Κλαρκ φύλαγε τα δείγματά του, και οι πέτρες που συνέλεξε ο γεωλόγος Τζέιμς Γουόρντι από τις κοιλιές των πιγκουίνων: «Ελπίζω και πιστεύω ότι το ναυάγιο θα έχει μεγάλο ενδιαφέρον, όχι μόνο για τους φανατικούς όπως εγώ, και θα υπάρξουν πράγματα που θα εμπλουτίσουν την ιστορία για όλους», λέει στο BBC, ο ιστορικός Νταν Σνόου, που συμμετέχει στην αποστολή.
Ωστόσο αν το Endurance22 καταφέρει να βρει το χαμένο πλοίο, δεν θα ανασυρθούν αντικείμενα. Το σκάφος είναι ιστορικής αξίας, έχει χαρακτηριστεί μνημείο σύμφωνα με τη διεθνή συνθήκη της Ανταρκτικής και δεν πρέπει να ενοχλείται. Εξάλλου δεν υπάρχει μουσείο, που θα μπορούσε να δεχτεί τα ευρήματα, εξάλλου το κόστος της συντήρησης και τους θα ήταν αβάστακτο. Η ομάδα, όμως, θα κάνει μια εξαιρετικά λεπτομερή τρισδιάστατη σάρωση και ο Νταν Σνόου θα στέλνει ανταποκρίσεις από την πρόοδο των ερευνών μέσω του καναλιού του HistoryHit.