Είναι δύσκολο να συνοψίσει κανείς το saga της «Μικρής Μαρίας» χωρίς να πλατιάζει αλλά και να αδικεί ενδιαφέρουσες πινελιές. Αλλο τόσο δύσκολο είναι να ταξινομηθούν όλα τα στοιχεία της ιλαροτραγωδίας, του μελοδράματος και της διαπρύσιας ηθικολογίας που συνοδεύουν μια ιστορία που μοιάζει να αποτελεί το διασημότερο παράδειγμα Fake News στην Ελλάδα στην εποχή του Διαδικτύου.
Αξιζει όμως τον κόπο να γίνει μια προσπάθεια, καθώς πλησιάζουμε στην εορτή της Παναγίας κατά την οποία σύμφωνα με αρκετούς έλληνες πολιτικούς η «Μικρή Μαρία» θα γιόρταζε τη γιορτή της. Αν βέβαια δεν είχε πέσει θύμα «αδιαφορίας για την ίδια τη ζωή ενός 5χρονου παιδιού», όπως διαβάζαμε και ακούγαμε πέρυσι, τέτοιες μέρες.
Πώς ξεκίνησε η υπόθεση
Η υπόθεση έγινε γνωστή από ειδησεογραφικά ρεπορτάζ. Την Τετάρτη 10 Αυγούστου 2022, η «Εφημερίδα των Συντακτών» γράφει: «Ενα πεντάχρονο κορίτσι από τη Συρία, η Μαρία A. (τα στοιχεία της βρίσκονται στη διάθεση της “Εφ.Συν.”) βρήκε τραγικό θάνατο από δάγκωμα σκορπιού αργά το βράδυ της Δευτέρας προς Τρίτη σε νησίδα του Εβρου ανατολικά του χωριού Κισσάρι, σύμφωνα με πληροφορίες που έδωσαν στην «Εφ.Συν.» πρόσφυγες που παραμένουν εγκλωβισμένοι στην vνησίδα, όπως και σύμφωνα με καταγγελίες οργανώσεων, μεταξύ των οποίων το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες και η HumanRights360, που έχουν ήδη ενημερώσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και την Εισαγγελία Ορεστιάδας».
Tην ίδια ημέρα, στις 10 Αυγούστου, η ιστοσελίδα του γερμανικού περιοδικού Spiegel δημοσιεύει άρθρο με τον παρακάτω τίτλο: «Η Μαρία, πέντε ετών, πέθανε στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ». Το ρεπορτάζ περιλαμβάνει ανάλογες περιγραφές για το «5χρονο παιδί» και προκαλεί αίσθηση. Σημειώνεται επίσης σε αυτό ότι «η βία στα εξωτερικά σύνορα της Ευρώπης είναι ένα από τα μεγαλύτερα εγκλήματα κατά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων του 21ου αιώνα», ότι «η ελληνική κυβέρνηση έχει μετατρέψει την περιοχή γύρω από τον Εβρο σε στρατιωτική ζώνη» και υπογραμμίζεται: «Οι καταθέσεις μαρτύρων, οι δορυφορικές εικόνες και τα γεωδεδομένα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στο να διαλευκανθούν υποθέσεις σαν αυτή του θανάτου της μικρής Σύριας».
Ακολουθούν καταγγελίες από υπερασπιστές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως η παρακάτω, πάνω στο ίδιο θέμα: «…το σώμα της 5χρονης Μαρίας άταφο. Το βάζουν μέσα στο ποτάμι για να το κρατούν δροσερό. Το 9χρονο κορίτσι είναι ακόμα ζωντανό αλλά σε κρίσιμη κατάσταση».
Παράλληλα η υπόθεση λαμβάνει έντονη πολιτική διάσταση.
«Ενα κορίτσι 5 ετών πέθανε στον Εβρο πριν από 4 μέρες, από τσίμπημα σκορπιού και παραμένει άταφο, ενώ η 9χρονη αδελφή του, που δέχθηκε επίσης τσίμπημα, κινδυνεύει και χρειάζεται άμεσα βοήθεια. Η ταφή και η σωτήρια παρέμβαση θα έπρεπε να έχουν γίνει ήδη, αντί οι αρμόδιοι να κοιτούν ο ένας τον άλλο σαν Πιλάτοι» τονίζει στις 13 Αυγούστου ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Κώστας Αρβανίτης.
«Αναυδη η κοινή γνώμη παρακολουθεί τη συνεχιζόμενη βαρβαρότητα στον Εβρο. Με το νεκρό εδώ και ημέρες κοριτσάκι να διατηρείται στο νερό από τους γονείς του» αναφέρει στις 14 Αυγούστου ο Νίκος Φίλης επίσης από πλευράς ΣΥΡΙΖΑ. «Ο Δεκαπενταύγουστος δεν πρέπει να κηλιδωθεί από το συνεχιζόμενο έγκλημα στον Εβρο» υπογραμμίζει.
«Η Ελλάδα του κ. Μητσοτάκη αρνείται να κινητοποιηθεί σε πολιτικό επίπεδο, ακόμα και όταν διακυβεύονται ζωές παιδιών» σημειώνεται την ίδια ημέρα σε ανακοίνωση του ΣΥΡΙΖΑ.
Στο μεταξύ η Αστυνομία εκδίδει ανακοίνωση, βρισκόμαστε πάντα στις 14/8/2022, στην οποία αναφέρει ότι δεν εντόπισε πρόσφυγες σε ελληνικό έδαφος: «Από την πρώτη στιγμή που υπήρξε πληροφόρηση για ενδεχόμενη παρουσία μεταναστών σε νησίδα στον Εβρο, η Ελληνική Αστυνομία έκανε αλλεπάλληλες έρευνες, καθώς και με κάθε πρόσφορο τεχνικό μέσο, χωρίς να εντοπιστεί ανθρώπινη παρουσία».
«Δεν είναι δυνατόν να συνεχιστεί αυτό το σκηνικό αρχαίας τραγωδίας στα σύνορά μας» τονίζει (14/8) η γραμματέας της Κουμουνδούρου Ράνια Σβίγκου.
Στις 15 Αυγούστου ακολουθεί ερώτηση των ευρωβουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ Κούλογλου και Αρβανίτη προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όπου καταγγέλλεται στις Βρυξέλλες: «Νεκρή 5χρονη παραμένει άταφη».
Την ίδια ημέρα η Αστυνομία ανακοινώνει τον εντοπισμό των προσφύγων σε σημείο «περίπου 4 χιλιόμετρα νοτίως, από τις συντεταγμένες εκτός της ελληνικής επικράτειας, που είχαν δηλωθεί ως αρχική θέση προ ημερών».
Κυβέρνηση και ΣΥΡΙΖΑ συγκρούονται για την αρχική θέση των προσφύγων, αν βρίσκονταν δηλαδή σε ελληνικό ή σε τουρκικό έδαφος. Ο τομεάρχης Προστασίας του Πολίτη του ΣΥΡΙΖΑ, Χρήστος Σπίρτζης, δηλώνει ότι η νησίδα «εκεί που χάθηκε το 5χρονο κορίτσι, φαίνεται να είναι εγγεγραμμένη στο Ελληνικό Κτηματολόγιο». Ο Γιώργος Κατρούγκαλος απαιτεί κι αυτός η κυβέρνηση να ζητήσει συγγνώμη.
Η κυβέρνηση απαντά ότι ο ΣΥΡΙΖΑ ζητούσε -με βάση το αρχικό στίγμα- την επέμβαση των ελληνικών αρχών σε ξένο έδαφος και ότι επιβεβαιώνεται από τους επίσημους χάρτες ότι στο σημείο εκείνο ήταν υποχρέωση της Τουρκίας να προχωρήσει σε διάσωση.
Παράλληλα ο υπουργός Μετανάστευσης δηλώνει ότι έστειλε επιστολές στο βρετανικό δίκτυο Channel 4 και στο Spiegel στις οποίες γράφει: «Τα δικαστικά έγγραφα και όλο το φωτογραφικό υλικό αποδεικνύουν ότι δεν υπήρχε νεκρό παιδί. Αυτές είναι οι πληροφορίες που έχουμε. Η Δικαιοσύνη θα το επιβεβαιώσει».
«Ο Μητσοτάκης “ξεβάφτισε” τη Μαρία»
Στις 16 Αυγούστου παρεμβαίνει στο ζήτημα ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέξης Τσίπρας. Εγκαλεί την κυβέρνηση Μητσοτάκη για «το νεκρό 5χρονο παιδί» και συνδέει το θέμα με την υπόθεση των υποκλοπών που βρίσκεται ψηλά στην επικαιρότητα. «Καμιά τύψη, καμιά νύξη ανθρωπιάς» καταλήγει ο (τότε) αρχηγός της αντιπολίτευσης.
Aκολουθούν πολιτικοί διαξιφισμοί και «μάχες» στα social media για τα δύο επίμαχα ζητήματα:
♦ Αν υπήρξε ποτέ η Μικρή Μαρία
♦ Αν η νησίδα με βάση το αρχικό στίγμα ανήκει στην Ελλάδα ή στην Τουρκία
Στις 26 Αυγούστου ο Μητσοτάκης αναφέρεται στη Βουλή -στη συζήτηση για τις υποκλοπές- σε όσα πολύ βαριά ακούγονται για το ζήτημα του Εβρου: «Δεν γίνεται να υπάρχουν δυνάμεις σε αυτή την χώρα που να σιγοντάρουν με ψέματα και ότι η Ελλάδα άφησε ένα μωρό να πεθάνει και το βάφτισαν και Μαρία την ημέρα της Παναγίας. Ντροπή να λέγονται τέτοια πράγματα».
Ο δημοσιογράφος Γιώργος Χρηστίδης, που συνυπέγραφε με τον Μαξιμίλιαν Ποπ τα ρεπορτάζ του Spiegel για τον Εβρο, απαντά με ανάρτησή του στο Twitter στον Μητσοτάκη. Σημειώνει ότι έχει γνωρίσει «τους γονείς και τα αδέρφια της Μαρίας».
«Εφτασε ο ίδιος ο πρωθυπουργός να κηλιδώνει τη μνήμη του παιδιού και ως αυτόκλητος μεταθανάτιος νονός του το “ξεβάφτισε” από Μαρία» αναφέρει σε νέα ηχηρή παρέμβαση ο Νίκος Φίλης, βουλευτής τότε του ΣΥΡΙΖΑ. «Βαρύτατο το ατόπημα Μητσοτάκη στη Βουλή για τη νεκρή Μαρία» τονίζει, κάνοντας παράλληλα λόγο για «δείγμα απανθρωπιάς» από την πλευρά του πρωθυπουργού.
«Σε ποιο Κράτος Δικαίου θα απευθυνθούν οι γονείς της Μαρίας για να καταγγείλουν όσα έχουν υποστεί όταν ο ίδιος ο Πρωθυπουργός της χώρας, θεωρεί ότι το παιδί “βαφτίσθηκε” Μαρία για ίδιον όφελος; Αναμένουμε την απόδοση σεβασμού στο θρήνο των οικείων της» γράφει την ίδια μέρα σε ανακοίνωσή της η ΜΚΟ, HumanRights360, που ανακίνησε στην αρχή το ζήτημα.
Η αλληλουχία της αντιστροφής
Απο το φθινόπωρο του 2022 ακολούθησαν εξελίξεις που έθεσαν σε αμφισβήτηση πολλά από τα στοιχεία της υπόθεσης πάνω στην οποία βασίστηκε η άγρια πολιτική αντιπαράθεση και ειπώθηκαν βαριές κουβέντες με όρους «ηθικής», «ανθρωπιάς» και «αλήθειας». Συγκεκριμένα:
-Στις 15 Σεπτεμβρίου του 2022 η μη κυβερνητική οργάνωση HumanRights360, που έφερε στο φως την υπόθεση, ανέφερε ότι έγινε λάθος και ότι η νησίδα δεν ήταν τελικά σε ελληνικό έδαφος (εδώ). «Σχηματίσαμε την εσφαλμένη πεποίθηση ότι οι ανωτέρω (σ.σ.: πρόσφυγες) βρίσκονταν επί ελληνικού εδάφους» ανέφερε ο ιδρυτής της ΜΚΟ Επαμεινώνδας Φαρμάκης. Κορυφαία στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ είχαν προηγουμένως αμφισβητήσει τα στοιχεία της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού, υποστηρίζοντας ότι η εν λόγω νησίδα ήταν ελληνικό έδαφος, οπότε και οι ελληνικές αρχές ήταν υποχρεωμένες να προστρέξουν σε βοήθεια των προσφύγων.
-Στις 18 Νοεμβρίου του 2022 το Spiegel «κατέβασε» όλα τα άρθρα του για τους πρόσφυγες στον Εβρο και τη Μικρή Μαρία (εδώ). Ακολούθησε μπαράζ αντιδράσεων στον γερμανικό Τύπο (εδώ). Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ), Tagesspiegel καθώς και το περιοδικό Focus, επιτέθηκαν στο Spiegel. «Το νεκρό κορίτσι ίσως να μην υπήρξε» ανέφερε σε δημοσίευμά της η FAZ τονίζοντας ότι οι ανταποκρίσεις του Spiegel απέδιδαν τον «απώλεια» της 5χρονης στην απραξία των ελληνικών αρχών.
-Προηγουμένως, στις 18 Οκτωβρίου του 2018, η Βασιλική Σιούτη γράφει στην Lifo: «Παρέμενε για μέρες άγνωστο, αλλά η Μπάιντα, η οποία ήταν η άτυπη “αρχηγός” της ομάδας των 38 προσφύγων του Έβρου τους εγκατέλειψε κι έφυγε προς άγνωστη κατεύθυνση την αμέσως επόμενη μέρα από την μεταφορά τους στη Δράμα, σε Δομή φιλοξενίας αιτούντων άσυλο. Εκτοτε οι ελληνικές αρχές αγνοούν που βρίσκεται».
Βρέθηκε η Μπάιντα
Στις 20 Ιανουαρίου του 2023 η γερμανόφωνη ελβετική εφημερίδα Neue Zürcher Zeitung χαρακτηρίζει το ζήτημα τη «μεγαλύτερη υπόθεση fake news» και σημειώνει ότι εντόπισε την Μπάιντα στη Γερμανία.
«Η influencer Μπάιντα Σ. (βασική “πηγή” των ρεπορτάζ του Spiegel) δημοσίευε φωτογραφίες από γερμανικές πόλεις. Ξαφνικά όμως το Spiegel την παρουσίασε με άθλια ρούχα, ως πρωταγωνίστρια ενός δράματος προσφύγων στην Ελλάδα» αναφέρει o τίτλος. Οι δύο δημοσιογράφοι της εφημερίδας περιγράφουν μια σύντομη συνάντηση με την Μπάιντα Σ. (εδώ) στη Γερμανία, «σε μια ήσυχη γειτονιά στην επαρχία Παλατινάτο»:
«Η Μπάιντα Σ. ανοίγει προσεκτικά την πόρτα του διαμερίσματος. Φοράει μια σκούρα μπλε μαντήλα και κρατάει στην αγκαλιά της ένα παιδί. Είναι Σάββατο, την επισκέπτεται μια γειτόνισσά της. Η Μπάιντα Σ. χαμογελά κάπως αβέβαια. Αντί για γερμανικά ή αγγλικά, θέλει να μιλήσει αραβικά και να ζητήσει από τη γειτόνισσά της να μεταφράσει». Οι δημοσιογράφοι της NZZ αντιλαμβάνονται ότι δεν θέλει να μιλήσει για τη νησίδα στον Εβρο και την Ελλάδα. «Ηταν μια δύσκολη, θλιβερή περίοδος», λέει, «τώρα θέλω να ξεκινήσω μια νέα ζωή».
Tο ίδιο ρεπορτάζ σημειώνει ότι η Μπάιντα Σ. βρισκόταν σε επαφή με ελληνικές ΜΚΟ και ότι ο δικηγόρος κάποιας από αυτές τις οργανώσεις την έφερε σε επαφή με τον ανταποκριτή του Spiegel.
Εν τω μεταξύ, το Spiegel είχε επανέλθει στο θέμα. Τον Δεκέμβριο του 2022 πληροφόρησε τους αναγνώστες του για τα εξής: «Δεν πρόκειται να αναρτήσουμε ξανά στην ιστοσελίδα τα προηγούμενα δημοσιεύματα για την υπόθεση της Μαρίας -ούτε σε επεξεργασμένη μορφή».
«Ο διακινητής είπε βάψτε το παιδί»
Στις 23 Ιανουαρίου του 2023 ο Γιάννης Σουλιώτης δημοσιεύει στην «Καθημερινή» περίληψη όσων του είπε σε μακροσκελή συνέντευξη σύρος υπήκοος, ο οποίος μετείχε στην ομάδα των 38 προσφύγων στον Εβρο:
«Δεν υπάρχει νεκρό παιδί στη νησίδα του Εβρου. Το περιστατικό με τη μικρή Μαρία, που φέρεται να απεβίωσε αβοήθητη από τσίμπημα σκορπιού, δεν συνέβη ποτέ. Σκηνοθετήθηκε κατόπιν υπόδειξης του διακινητή ως ένα εύρημα προκειμένου οι 38 σύροι πρόσφυγες να μπορέσουν να φτάσουν ανεμπόδιστα σε ασφαλές σημείο εντός της ελληνικής επικράτειας. O δουλέμπορος επέλεξε να αναθέσει τον ρόλο στην οικογένεια που φέρεται να είχε πληρώσει λιγότερα χρήματα συγκριτικά με τους υπόλοιπους πρόσφυγες για τη μεταφορά της από την Τουρκία στην Ελλάδα. Η Μπαϊντά, μια πρόσφυγας από τη Συρία που έμοιαζε να ηγείτο της ομάδας των 38, ήταν αυτή που κατόπιν επικοινωνίας της με τον διακινητή ζήτησε από το κορίτσι να ξαπλώσει στο έδαφος. Του έβαλε μακιγιάζ και λίγη τροφή δίπλα από τα χείλη του προκειμένου να μοιάζει νεκρό από δηλητήριο και το φωτογράφισε. Ηταν μεσημέρι όταν η Μπαϊντά έστειλε τη φωτογραφία με το κινητό της τηλέφωνο, άγνωστο πού. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, μιλώντας στους πρόσφυγες στη νησίδα, εξέφρασε τη βεβαιότητα ότι “σύντομα θα συνεχίσουμε το ταξίδι μας”».
Τον Mάιο του 2023 αποπέμφθηκε ο αρχισυντάκτης του Spiegel Στέφεν Κλούσμαν. Στο ελληνικό Twitter αλλά και μεταξύ συμπολιτευόμενων και αντιπολιτευόμενων εφημερίδων ξάσπασε πόλεμος για το αν παύθηκε για την υπόθεση της Μικρής Μαρίας. Ανάμεσα σε άλλους λόγους η γερμανική εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung (FAZ) γράφει ότι ο Κλούσμαν θεωρήθηκε υπεύθυνος για την «αποτυχία με την ιστορία του κοριτσιού από τη Συρία, που φέρεται να πέθανε στα ελληνοτουρκικά σύνορα, η οποία κατά πάσα πιθανότητα δεν υπήρχε καν». Αναφέρει ακόμη το δημοσίευμα ότι το ζήτημα πράγματι διερευνήθηκε λεπτομερώς από το Spiegel το οποίο δημοσίευσε τα αποτελέσματα της έρευνάς στο τέλος του 2022 (σ.σ.: όταν και επέμεινε στο «κατέβασμα» των ρεπορτάζ από την ιστοσελίδα του). Ωστόσο, εκτιμά η FAZ, αυτό δεν ήταν αρκετό, «καθώς οι ψευδείς ειδήσεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν μια διεθνή κρίση».
Από τις αρχές του 2023 ως τις εκλογές του Μαΐου το ζήτημα παρέμεινε στην επικαιρότητα με την ΝΔ να ζητάει από τον ΣΥΡΙΖΑ να ζητήσει συγγνώμη για την πολιτική εκμετάλλευση της υπόθεσης, την οποία (προφανώς σε άλλο επίπεδο) εκμεταλλεύτηκε και το ερντογανικό καθεστώς στην Τουρκία. Η απάντηση που έδωσαν τα στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ στο αίτημα της ΝΔ ήταν αρνητική. Ακούστηκαν διατυπώσεις όπως «Για ποιο λόγο να ζητήσουμε συγγνώμη;» (Τζανακόπουλος), «Και βέβαια υπήρχε η μικρή Μαρία» (Σπίρτζης), «Να ζητήσει συγγνώμη η κυβέρνηση» (Φίλης) και «Επί της ουσίας δεν είχαμε άδικο για τη μικρή Μαρία του Εβρου» (Γ. Τσίπρας).
Η υπόθεση που δυσφήμισε τη χώρα ερευνάται, εδώ και ένα περίπου χρόνο, από τη Δικαιοσύνη.