Τότε ήταν η πτώση του Τείχους που χώριζε το Βερολίνο και την Ευρώπη. Τώρα είναι ο πόλεμος στην Ουκρανία. Τριάντα χρόνια μετά, η ιδέα μίας ευρωπαϊκής πολιτικής συνομοσπονδίας, που πρωτοδιατυπώθηκε το 1989 προτού καν επανενωθεί η Γερμανία, ξαναγεννιέται από τις στάχτες της, εν μέσω της σύρραξης στην Ουκρανία και ως εναλλακτική λύση στις δυσκολίες μιας νέας διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Η ιδέα επανήλθε ξεκάθαρια, με την αποστροφή της ομιλίας του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν στο Ευρωκοινοβούλιο ως πρόταση για την συγκρότηση μίας «ευρωπαϊκής πολιτικής κοινότητας», που θα πρόσφερε στις χώρες που επιθυμούν να ενταχθούν στην Ενωση «μία άλλη μορφή συνεργασίας».
Το νέο αυτό σχήμα θα επέτρεπε στα ευρωπαϊκά δημοκρατικά κράτη «που συμμερίζονται την δική μας βάση αξιών, να βρουν έναν νέο χώρο πολιτικής συνεργασίας και ασφάλειας», δήλωσε ο Εμανουέλ Μακρόν –το σχέδιό του το επανέλαβε και λίγη ώρα αργότερα στο Βερολίνο, πλάι στον καγκελάριο της Γερμανίας Ολαφ Σολτς.
Η ιδέα του Μακρόν για έναν «εξωτερικό κύκλο» της ΕΕ που θα περιλαμβάνει υπό ένταξη χώρες, όπως πχ η Ουκρανία, αλλά και τη μετά-Brexit Βρετανία δεν διατυπώνεται για πρώτη φορά.
Βασίζεται στην ιδέα που είχε διατυπώσει το 1989 ένας άλλος πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας, ο εμβληματικός Φρανσουά Μιτεράν, ο οποίος, αμέσως μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου είχε εκφράσει την ευχή όλες οι χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου να συνυπάρξουν στους κόλπους της συνομοσπονδίας.
Η πρωτοβουλία αυτή, που ωστόσο έτυχε θερμής υποδοχής, δεν υλοποιήθηκε ποτέ.
«Η ιδέα του Φρανσουά Μιτεράν ήταν πολύ καλή, αλλά περιείχε δύο αγκάθια: περιλάμβανε την Ρωσία –τώρα η ιδέα είναι η συγκρότηση ενός εναλλακτικού στην Μόσχα σχήματος– και η πρόταση διατυπώθηκε τότε πολύ νωρίς, δεν υπήρχε ακόμη η γερμανική ενοποίηση», σχολίασε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας Ενρίκο Λέτα και πρόεδρος του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ.
Επίσης, «οι χώρες τις οποίες αφορούσε είχαν μία διπλή εμμονή, την ένταξη στο ΝΑΤΟ και την ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση και η ιδέα εκείνη δεν τους είχε φανεί αρκετά συνεκτική και επίσημη», σημείωσε η Κριστίν Βερζέρ, αντιπρόεδρος του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ.
Περισσότερα από τριάντα χρόνια μετά, η νέα πρόταση εμφανίζεται αυτήν την φορά πιο διαφανής: η ένταξη σε αυτήν την νέα κοινότητα δεν θα απέκλειε σε καμία περίπτωση «μία μελλοντική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ενωση», εξήγησε ο Εμανουέλ Μακρόν και επίσης «δεν θα ήταν κλειστή σε όσους έχουν αποχωρήσει από την ΕΕ».
Μεταξύ των χωρών που καλούνται να ενταχθούν στην ευρωπαϊκή πολιτική κοινότητα, η Ουκρανία, αλλά επίσης και χώρες που έχουν καταγράψει μικρή πρόοδο στον δρόμο για την ένταξη, όπως η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, η οποία πιθανόν να μην καταφέρει να ενταχθεί στην Ενωση πριν από την πάροδο δεκαετιών, όπως επεσήμαναν αναλυτές.
Αυτήν την στιγμή, πέντε χώρες (Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Σερβία, Τουρκία) είναι επισήμως υποψήφιες προς ένταξη χώρες. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο είναι εν δυνάμει υποψήφιες χώρες. Μαζί τους, η Ουκρανία, η Γεωργία και η Μολδαβία, που κατέθεσαν αιτήσεις ένταξης μετά τη ρωσική εισβολή στα ουκρανικά εδάφη στις 24 Φεβρουαρίου.
«Σήμερα οφείλουμε να προσδέσουμε σφικτά την Ουκρανία στην Ευρώπη, όπως και την Μολδαβία ή τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων», δήλωσε ο πρωθυπουργός του Βελγίου Αλεξάντερ ντε Κροο «επιτρέποντας έτσι στους πολίτες του την πρόσβαση στον δημοκρατικό μας χώρο και την ενιαία αγορά, δίνοντάς τους πρόσβαση σε ορισμένους από τους θεσμούς μας».
Για τον Ενρίκο Λέτα, η συγκρότηση ενός τέτοιου σχήματος μπορεί να είναι πολύ γρήγορη και μία πρώτη συνάντηση για τον σκοπό αυτόν μπορεί να πραγματοποιηθεί «ήδη το φθινόπωρο» στις Βρυξέλλες.
Γύρω από το τραπέζι αυτής της διάσκεψης θα μπορούσαν να βρεθούν οι 27 και εννέα ακόμη χώρες: Αλβανία, Βόρεια Μακεδονία, Μαυροβούνιο, Σερβία, Κόσοβο, Βοσνία, Μολδαβία, Ουκρανία, Γεωργία, σύμφωνα με τον πρόεδρο του Ινστιτούτου Ζακ Ντελόρ.
Μένει να διαπιστωθούν οι διαθέσεις των εννέα χωρών απέναντι στην πρόταση.
«Η ιδέα μπορεί να εμφανισθεί ως θετικός συμβιβασμός, υπό τον όρο να λάβει σάρκα και περιεχόμενο», λέει η Κριστίν Βερζέρ. «Η ρήτρα της αμοιβαίας συνδρομής που περιλαμβάνεται στην συνθήκη της Ενωσης θα εφαρμοζόταν για τα μέλη αυτής της νέας κοινότητας; Είναι ανοικτό θέμα».
«Τι εννοούμε με τον όρο πολιτική συνεργασία; Και πώς θα την κάνουμε να λειτουργήσει;», αναρωτιέται ο Καμίνο Μορτέρα, του think tank Centre for European Reform. «Ορισμένες χώρες που βρίσκονται εδώ και χρόνια μπλοκαρισμένες στις πόρτες της ΕΕ θα μπορούσαν ίσως να δουν σε αυτήν την ανακοίνωση μία πρόοδο, αλλά πρέπει να δουν τι υπάρχει από πίσω».
Η ιδέα στέλνει ένα θετικό μήνυμα στην Ουκρανία και η υλοποίησή της θα επέτρεπε την προσωρινή διευθέτηση του ακανθώδους θέματος της ευρωπαϊκής διεύρυνσης, καθώς και μιας εσπευσμένης ένταξης, που ανησυχεί πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Το Παρίσι, άλλωστε, δεν έχει κρύψει την αρνητική του διάθεση απέναντι σε μία νέα διεύρυνση που θα περιέπλεκε ακόμη περισσότερο την λειτουργία των ευρωπαϊκών θεσμών.
Το νέο σχήμα προσφέρει «στις χώρες που δεν είναι έτοιμες τον αναγκαίο χρόνο για να προετοιμασθούν», λέει ο Ενρίκο Λέτα.