Ενα μεσημέρι πριν από λίγα χρόνια, εμφανίστηκαν στο Μέγαρο Μαξίμου δύο καλοντυμένοι κύριοι που μιλούσαν Αγγλικά με έντονη γαλλική προφορά και απαίτησαν να συναντήσουν τον υπηρεσιακό Πρωθυπουργό. Είπαν τα (γαλλικά) ονόματά τους και ισχυρίστηκαν ότι έχουν ραντεβού μαζί του. Οι υπεύθυνοι του γραφείου του Πρωθυπουργού τους εξήγησαν ότι δεν έχουν σημειωμένο κάτι τέτοιο κι ότι ο Πρωθυπουργός είναι σε συνάντηση. Εκείνοι επέμειναν, τονίζοντας ότι πρόκειται για ένα πολύ σοβαρό ζήτημα, αλλά στάθηκε αδύνατο να δουν τον Πρωθυπουργό. Τους έγινε σύσταση να κλείσουν ραντεβού μαζί του. Οι Γάλλοι αποχώρησαν, αλλά δεν απομακρύνθηκαν και πολύ από το Μέγαρο Μαξίμου.
Σε λίγα λεπτά, χτύπησε το τηλέφωνο του πρωθυπουργικού γραφείου και ο Γάλλος πρεσβευτής ζήτησε να μιλήσει με τον Πρωθυπουργό αμέσως. Ο Πρωθυπουργός ανταποκρίθηκε και άκουσε τον πρεσβευτή να του λέει: «Έμαθα ότι αρνείστε να εφαρμόσετε τη συνεργασία που συμφώνησε ο Πρωθυπουργός σας με τον πρόεδρό μας. Επειδή η Γαλλία είναι η μόνη χώρα που σας στηρίζει, φαίνεται πως εσείς ενεργείτε εναντίον της Γαλλίας». Ο Πρωθυπουργός εξανέστη: «Δεν γνωρίζω για τι πράγμα μιλάτε». «Δεν γνωρίζετε ότι υπάρχει Μνημόνιο Συνεργασίας που υπέγραψε ο προηγούμενος Πρωθυπουργός σας με τον πρόεδρό μας;» ρώτησε εκνευρισμένα ο πρεσβευτής. «Όχι, δεν γνωρίζω», απάντησε ο Πρωθυπουργός. «Τώρα, όμως, που το μαθαίνετε, δώστε αμέσως εντολή στον υπουργό σας να υπογράψει αυτά που του κομίζουν οι δυο αυτοί κύριοι».
Το Μνημόνιο Συνεργασίας στο οποίο αναφερόταν ο πρέσβης προέβλεπε την παροχή τεχνικής βοήθειας από τη Γαλλία σε ολόκληρο το κομμάτι της Δημόσιας Διοίκησης της Ελλάδας. Ο υπηρεσιακός Πρωθυπουργός, όντως, έδωσε εντολή στον υπουργό του να υπογράψει. Οι δυο καλοντυμένοι κύριοι μετέβησαν στο υπουργείο. «Έχετε ειδοποιηθεί, γνωρίζετε γιατί είμαστε εδώ;» ρώτησαν τον υπουργό. «Μάλιστα», απάντησε εκείνος και υπέγραψε εν λευκώ ό,τι του έδωσαν. Κατόπιν τούτου, ο Πιερ Π., στέλεχος του υπουργείου Οικονομικών της Γαλλίας, κι ο Αλαίν Σ., υψηλόβαθμο στέλεχος της Κομισιόν, αποχώρησαν ικανοποιημένοι.
Το παραπάνω επεισόδιο, ένα μόνο από τα αμέτρητα που έχουν παιχτεί τα τελευταία πολλά χρόνια στην Ελλάδα, αφηγείται στο protagon ο Παναγιώτης Καρκατσούλης, πρώην βουλευτής. Ως αναλυτής και εμπειρογνώμονας στη Δημόσια Διοίκηση, ο κ. Καρκατσούλης είχε εκπονήσει για λογαριασμό του ελληνικού κράτους ένα πρόγραμμα για την απόλυτη αναδιάρθρωση της Διοίκησης (2007-2013), για το στήσιμο ενός σύγχρονου, εξυπηρετικού, λειτουργικού Κράτους. Το πρόγραμμα είχε χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή με το ποσό των 3 δισ. ευρώ. Ωστόσο, όπως ο ίδιος έχει πει σε πρότερο χρόνο, είναι πιο εύκολο να φτιάξεις τη Δημόσια Διοίκηση σε μια χώρα της Αφρικής με φυλάρχους, παρά στην Ελλάδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με αφορμή την ανακοίνωση της περασμένης Τετάρτης από τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα της «Εθνικής Στρατηγικής για τη Διοικητική Μεταρρύθμιση 2017-2017», θυμάται τι έχει συμβεί τα προηγούμενα χρόνια.
Έχοντας ζήσει όλες τις απόπειρες να μπει η Δημόσια Διοίκηση σε τάξη, ο Παναγιώτης Καρκατσούλης μιλά με ένα πάθος που δεν συναντάται εύκολα σε τεχνοκράτη. «Η Ευρωπαϊκή Ένωση μας έδωσε 3 δισ. ευρώ. 3 δισ. ευρώ για τη Δημόσια Διοίκηση, το μεγαλύτερο ποσό που έχει δοθεί ποτέ για μια τέτοια αναδιάρθρωση. Και τι κάναμε;». Στην αρχή του προγράμματος, όταν το χρήμα έρεε άφθονο, είχε επικρατήσει η απόλυτη αδράνεια. Οι υπουργοί κώφευαν σε οποιαδήποτε έκκληση για ανταπόκριση στη μεταρρύθμιση, ενώ ο μόνος υπουργός ο οποίος έδειχνε ενδιαφέρον γι’ αυτό ήταν ο Προκόπης Παυλόπουλος, νυν Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
Βρισκόμαστε, ακόμη, στην προηγούμενη δεκαετία και πριν από το Μνημόνιο. Οι εμπειρογνώμονες της Κομισιόν πηγαινοέρχονταν στην Αθήνα και πίεζαν για την εφαρμογή των μέτρων που το πρόγραμμα προέβλεπε. Από ελληνικής πλευράς, η αντιμετώπιση ήταν «ναι, αύριο, μεθαύριο, την άλλη εβδομάδα» και δεν γινόταν τίποτε. Ωστόσο, δεν υπήρχε (από την πλευρά της Κομισιόν) άλλος τρόπος πίεσης.
Με την αλλαγή της κυβέρνησης και το Μνημόνιο, μεγάλο μέρος των αλλαγών εντάχθηκε σε αυτό. Όμως, από τους partners της Τρόικας, οι δύο (Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και ΔΝΤ) δεν γνώριζαν από μεταρρυθμίσεις στο κομμάτι της Δημόσιας Διοίκησης, ενώ και οι της Κομισιόν δεν γνώριζαν σε τι να δώσουν προτεραιότητα.
«Η κατάσταση ήταν χαώδης», αφηγείται ο Παναγιώτης Καρκατσούλης. Μέχρι τη στιγμή που ο Γιάννης Ραγκούσης, θέλοντας να προχωρήσει τον αυτοδιοικητικό «Καλλικράτη», αντιλήφθηκε την ανάγκη μεταρρύθμισης της Κεντρικής Διοίκησης και υιοθέτησε το πρόγραμμα.
Το κλειδί, όμως, του προγράμματος ήταν ο συντονισμός. Όσο απλό κι αυτονόητο κι αν ακούγεται, αυτό ήταν το πιο δύσκολο κομμάτι: η δημιουργία ενός κέντρου σε πολύ υψηλό επίπεδο (υπό τον Πρωθυπουργό) κι ένας υπουργός συντονιστής, ο οποίος θα έπρεπε να απολαμβάνει της εμπιστοσύνης του Πρωθυπουργού. Ο Γιώργος Παπανδρέου αποδέχτηκε την αναγκαιότητα της μεταρρύθμισης του Δημοσίου, ωστόσο δεν τοποθέτησε τον Γιάννη Ραγκούση στη θέση του συντονιστή αλλά τον Δημήτρη Ρέππα, ο οποίος επέδειξε την αναμενόμενη, κατά τη συνήθη των πραγμάτων πορεία, αδράνεια.
Ταυτόχρονα, τότε έκαναν για πρώτη φορά την εμφάνισή τους οι Γάλλοι. Ένα κλιμάκιο εμπειρογνωμόνων, νομιμοποιημένο από το Μνημόνιο που είχε υπογραφεί ανάμεσα στον Γιώργο Παπανδρέου και τον Νικολά Σαρκοζί. Οι Γάλλοι βρήκαν στην Αθήνα την Task Force, υπηρεσία εμπειρογνωμόνων της Κομισιόν. Η Task Force είχε αναλάβει την υλοποίηση συγκεκριμένων χαμηλού βεληνεκούς παρεμβάσεων σε τομείς στους οποίους υπήρχε επείγουσα ανάγκη, αλλά όχι το σχεδιασμό της Δημόσιας Διοίκησης. Μοιραία, τέθηκε το θέμα του συντονισμού των Γάλλων με την Task Force, αλλά και όλων των άλλων εμπλεκομένων φορέων, δηλαδή των εμπειρογνωμόνων της Τρόικας.
Οι Γάλλοι εκπόνησαν ένα δικό τους, εντελώς γενικό σχέδιο. Ωστόσο, αν και υπήρχε η δέσμευση, το ελληνικό πολιτικό προσωπικό δεν το υιοθετούσε. Ακολουθώντας τη γνωστή επωδό «θα κάνουμε ότι αλλάζουμε, θα παίζουμε καθυστερήσεις και δεν θα μας καταλάβουν», ο καιρός περνούσε.
Η κυβέρνηση άλλαξε εκ νέου και στη θέση του Πρωθυπουργού βρέθηκε ο Αντώνης Σαμαράς. Παραδοσιακός πολιτικός, ο οποίος δεν ήθελε να φανεί δυσάρεστος στους Γάλλους, αλλά δεν επιθυμούσε και να τους αφήσει εν λευκώ να ενεργήσουν.
Από την άλλη πλευρά, ας μην ξεχνάμε ότι οι υπουργοί δεν έδειχναν την παραμικρή προθυμία να προχωρήσουν σε σχέδιο μεταρρυθμίσεων που θα περιλάμβανε κλείσιμο και συγχώνευση εκατοντάδων φορέων καθώς και μετακινήσεις υπαλλήλων. Να αναφέρω ότι υπήρξαν υπουργοί οι οποίοι έκρυβαν από τον Πρωθυπουργό τον πραγματικό αριθμό των φορέων του Ελληνικού Δημοσίου κι ότι έχουν διαδραματιστεί στιγμές απείρου κάλλους σε περιπτώσεις που εκείνος το ανακάλυψε.
Κάτω από την πίεση των Γάλλων, συστάθηκε η Γενική Γραμματεία Συντονισμού και στη θέση του επικεφαλής τοποθετήθηκε ο Θεσσαλονικιός Δημήτρης Βαρτζόπουλος, άνθρωπος του τότε Πρωθυπουργού. Ηταν ο κατάλληλος άνθρωπος: άριστος γνώστης του παλαιοκομματισμού αλλά και της ανθρώπινης ψυχής (ψυχίατρος, με σοβαρές σπουδές στη Γερμανία και εξαιρετικά ευφυές άτομο). Ο Δημήτρης Βαρτζόπουλος προσπάθησε να κρατήσει τις ισορροπίες, έχοντας πλήρη συναίσθηση της πελώριας δυσκολίας αλλά και της ματαιότητας του εγχειρήματος, το οποίο πραγματοποιούνταν με την απειλή «έρχεται ο Τσίπρας» και με ό,τι αυτό συνεπαγόταν, τόσο σε επίπεδο αντιδράσεων όσο και σε επίπεδο προσδοκιών. Οπως ήταν φυσικό, το έργο της Γραμματείας δεν προχωρούσε, καθώς οι υπουργοί ενεργούσαν με γνώμονα κυρίως το πολιτικό τους μέλλον και όχι με βάση το σχέδιο μεταρρύθμισης.
Στο μεταξύ, είχαν εμφανιστεί και οι Γερμανοί στη Θεσσαλονίκη. Ο Γιοακίμ Φούχτελ και η Ελληνογερμανική Συνέλεση, ως απεσταλμένος της Άνγκελα Μέρκελ. Το έργο τους ήταν η παροχή τεχνογνωσίας σε άρχοντες της Αυτοδιοίκησης αλλά όχι στην Κεντρική Διοίκηση, γιατί εκεί «θα τα κάνουν οι Γάλλοι». Οι Γάλλοι έρχονταν κι έφευγαν, ξαναέρχονταν και ξαναέφευγαν, τιμούσαν τα εστιατόρια και τα wine bar του Κολωνακίου (ανεξαρτήτως ώρας, υπήρχε κρασί στο τραπέζι) κι ο καιρός περνούσε. Η λογική που επικρατούσε στην ελληνική κυβέρνηση ήταν «έλα μωρέ, αφού δεν πιέζουν και πολύ, ας το αφήσουμε για αργότερα».
Προκειμένου το πολιτικό κόστος για τον Πρωθυπουργό της εποχής να είναι το λιγότερο δυνατό, είχε αναθέσει το καίριο για τη Δημόσια Διοίκηση υπουργείο στον Αντώνη Μανιτάκη, ως πρόταση της ΔΗΜΑΡ. Για λόγους αντικειμενικούς, όμως, οι δυνατότητές του να φέρει εις πέρας μια αληθινή μεταρρύθμιση ήταν απειροελάχιστες. Η Τρόικα, ενώ στην αρχή δεν επέμενε για απολύσεις δημοσίων υπαλλήλων, βλέποντας ότι δεν προχωρούν οι καταργήσεις και συγχωνεύσεις φορέων, άρχισε να αγριεύει. Τότε, εντελώς σπασμωδικά, έκλεισε η ΕΡΤ. Την εποχή εκείνοι, οι Γάλλοι εμφανίζονταν ως ήπιοι, αφήνοντας την Τρόικα να φανεί ως τιμωρός.
Ο αμείλικτος χρόνος περνά και οι υπουργοί αλλάζουν. Στην ηλεκτρική καρέκλα του Μεταρρυθμιστή κάθισε ο Κυριάκος Μητσοτάκης. Μια μέρα κάλεσε στο γραφείο του ένα στέλεχος της Δημόσιας Διοίκησης και του είπε: «Εάν εσύ ήσουν στη θέση μου, τι θα έκανες τους επόμενους έξι μήνες;». «Μόνος σου;» τον ρώτησε το στέλεχος. «Μόνος μου», απάντησε ο κ. Μητσοτάκης. «Με κανέναν άλλον;» «Με κανέναν άλλον». «Δεν θα κατάφερνα τίποτα. Ωστόσο, ας δοκιμάσουμε», είπε το στέλεχος. Όντως, ξεκίνησαν την απόπειρα. Όμως, επειδή η απόλυση στο Δημόσιο είναι σχεδόν αδύνατη, όπως και η αξιολόγηση, αλλά και η εμπιστοσύνη και η συνεργασία μεταξύ υπουργών, ο τότε υπουργός –ας τον πούμε- Ηλεκτρικής Καρέκλας δεν κατάφερε τίποτε σημαντικό. «Τον πούλησαν οι πάντες. Ακόμη κι εκείνοι που ήθελαν να συνεργαστούν, δεν μπορούσαν», λέει στο protagon το στέλεχος.
Ενδεικτικό της κατάστασης που επικρατούσε το καλοκαίρι του 2014, είναι το περιστατικό που διαδραματίστηκε σε υπουργείο. Η Γενική Γραμματέας του βρισκόταν σε συνάντηση με εμπειρογνώμονα της Τρόικας, ο οποίος τη ρωτούσε με έμφαση «μα γιατί δεν κάνατε όσα συμφωνήσαμε;» Η γυναίκα σηκώθηκε απηυδισμένη, έβαλε τα χέρια στη μέση και του είπε: «You know why? Because Alexis is coming!» Το στέλεχος έμεινε εμβρόντητο. Δεν κατάλαβε, πιθανώς να φαντάστηκε ότι το Alexis είναι κάποιου είδους συμφωνία, οπότε η γυναίκα συνέχισε. «Alexis! You know? A-le-xis!»
Οι Πιερ Π. και Αλαίν Σ. μαζί με όλο το team πηγαινοέρχονταν, προσπαθώντας μεταξύ σαμπάνιας και προσούτο να δείξουν κάποιο έργο, ενώ κι εκείνοι δεν έκρυβαν την αδυναμία τους να αντιληφθούν την αβελτηρία της Ελληνικής Δημόσιας Διοίκησης. “Mais, Dimitrios, ce n’est pas possible!” («Δημήτρη, δεν είναι δυνατόν!») έλεγε και ξανάλεγε ο ένας εξ’ αυτών στον Δημήτρη Βαρτζόπουλο, ο οποίος εξηγούσε στο Γάλλο ότι “l’ Etat, ce n’est pas vous” («Το κράτος δεν είναι εσείς»).
Κάποτε, ο Alexis ήρθε. Ο Γιώργος Κατρούγκαλος ήταν ο πρώτος που παρέλαβε το σχέδιο Καρκατσούλη. Αν και έδειξε ενδιαφέρον για την υλοποίησή του, δεν προχώρησε. Ο επόμενος που έδειξε ενδιαφέρον ήταν ο Χριστόφορος Βερναρδάκης, ο οποίος ισχυρίστηκε ότι είχε τη στήριξη του Πρωθυπουργού προκειμένου να φέρει νόμο με τον οποίο μεταρρυθμίζεται η Δημόσια Διοίκηση. Η αντιπολίτευση (το φιλοευρωπαϊκό της κομμάτι) δεσμεύτηκε να το ψηφίσει, με την προϋπόθεση ότι θα υπάρξει σαφής δέσμευση ως προς το χρόνο εφαρμογής του.
Το νομοσχέδιο, όντως, ήρθε στην αρμόδια Επιτροπή της Βουλής προς συζήτηση, αλλά ο κ. Βερναρδάκης άλλαζε τη συζήτηση μόλις αυτή ερχόταν σε συγκεκριμένη ημερομηνία εφαρμογής και υλοποίησης. Η αντιπολίτευση κατέστησε σαφές ότι δε θα το ψηφίσει χωρίς ημερομηνία, κι όταν το νομοσχέδιο ήρθε στην Ολομέλεια προς ψήφιση ήταν αγνώριστο! Με μια βροχή τροπολογιών, απόσυρσης άρθρων και αναδιατυπώσεις, δε θύμιζε σε τίποτα τη μεταρρύθμιση που η φιλοευρωπαϊκή αντιπολίτευση δεχόταν να ψηφίσει. «Έτσι, ο νόμος του Κράτους ψηφίστηκε από τους 153 βουλευτές της συγκυβέρνησης» καταλήγει ο Παναγιώτης Καρκατσούλης ο οποίος ως γραμματέας της Κοινοβουλευτικής Ομάδας του «Ποταμιού» είδε ένα – ένα τα μεταρρυθμιστικά άρθρα να «κατεδαφίζονται».
Και φτάσαμε στην προηγούμενη Τετάρτη, με τον πρωθυπουργό Αλέξη Τσίπρα να ανακοινώνει εμφατικά ότι «τον μίτο για να βγει ο δημόσιος τομέας από τον λαβύρινθο της γραφειοκρατίας τον κρατούν οι Γάλλοι εμπειρογνώμονες που παρέχουν την τεχνογνωσία τους».
Μάλιστα, δίπλα στον Αλέξη Τσίπρα, ο αγαπητός και κομψότατος πρέσβης της Γαλλίας στην Ελλάδα, o Κριστόφ Σαντεπύ, δήλωσε την απόλυτη αφοσίωση στο στόχο της μεταρρύθμισης και διαβεβαίωσε τους Έλληνες ότι είμαστε, πλέον, σε καλά χέρια. Την υλοποίηση του σχεδίου έχει αναλάβει επισήμως η ομάδα Expertise France, η οποία «παρέχει τεχνογνωσία και εμπειρογνώμονες για την υλοποίηση των δράσεων», όπως περιγράφεται στο κείμενο. Η Γαλλία αναφέρεται ως «Reform Partner». Αυτό που μάθαμε από το κείμενο είναι ότι η Expertise France έχει συνάψει με την υπηρεσία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Υποστήριξη των Διαρθρωτικών Μεταρρυθμίσεων την παροχή τεχνικής βοήθειας στην Ελλάδα για την περίοδο 2 Μαίου 2016 – 31 Οκτωβρίου 2017.
Το 2015, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο ζήτησε απολογισμό για τα χρήματα που κόστισε η παρουσία της Task Force στην Ελλάδα. Να σημειωθεί ότι οι Γάλλοι, αν και ενεργούσαν εντελώς αυτόνομα, τυπικά ήταν ενταγμένοι στην Task Force προκειμένου να υπάρχει τρόπος να αμείβονται. Στην ειδική έκθεση 19/2015 που συντάχθηκε, υπήρξαν κάποιες αιχμές για τη δράση και την αποτελεσματικότητά τους, γεγονός που τους ενόχλησε σφόδρα.
Στις 17 Μαΐου 2017, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης εξέδωσαν τον Κανονισμό (ΕΕ) 2017/825, «για τη θέσπιση του προγράμματος στήριξης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για την περίοδο 2017 έως 2010» και την τροποποίηση προηγούμενων κανονισμών, αυστηροποιώντας τις διαδικασίες και θέτοντας συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις για χρηματοδότηση αναλόγων δράσεων.
Προφανώς για να αποφύγουν κάποιο déjà vu…