Στο νέο του βιβλίο με τίτλο «Last Movies» (Τελευταίες Ταινίες), ο βρετανός καλλιτέχνης και σκηνοθέτης Στάνλεϊ Στίντερ διαθλά την παγκόσμια πολιτιστική ιστορία μέσα από το πρίσμα των ταινιών που παρακολούθησαν αξιόλογες προσωπικότητες λίγο πριν τον θάνατό τους – μια, αν μη τι άλλο, πρωτότυπη ιδέα.
Η Μπέτι Ντέιβις, ο Τσάρλι Πάρκερ, ο Κερτ Κομπέιν, ο Ελβις και ο Στιβ Τζομπς είναι μεταξύ των θεατών του κινηματογράφου που «παρευρίσκονται» σε αυτή την τελευταία κινηματογραφική παράσταση, η οποία αναμειγνύει τα γεγονότα με συναρπαστικές εικασίες, αναφέρει ρεπορτάζ του Guardian.
Ποιους παραλληλισμούς μπορεί να είχε κάνει ο αυτόχειρας τραγουδιστής των Nirvana, Κερτ Κομπέιν, για παράδειγμα, μεταξύ της ζωής που επρόκειτο να εγκαταλείψει και των «Μαθημάτων Πιάνου», της τελευταίας ταινίας που παρακολούθησε, στην οποία μια γυναίκα πωλείται, κακοποιείται και στερείται το αγαπημένο της μουσικό όργανο;
«Ηθελα να δω αν θα μπορούσα να χαρτογραφήσω ξανά τον αιώνα του κινηματογράφου με βάση κάτι διαφορετικό από τις συνηθισμένες κατηγορίες ή τις αξιολογήσεις» εξηγεί ο Στίντερ. Το βιβλίο του ανοίγει με τον Φραντς Κάφκα να αποχαιρετά τη ζωή το 1924, έχοντας παρακολουθήσει τη βουβή κωμωδία του Τσάρλι Τσάπλιν «Το χαμίνι».
Η τελευταία ταινία που ξετυλίχθηκε μπροστά στα μάτια του Τσάπλιν προτού η ζωή του περάσει μπροστά από τα μάτια του, το 1977, ήταν μια κόπια του «Μπάρι Λίντον», σε σκηνοθεσία Στάνλεϊ Κιούμπρικ. Ο εν λόγω σκηνοθέτης, με τη σειρά του, παρακολούθησε το τρέιλερ για το δικό του κύκνειο άσμα, «Μάτια Ερμητικά Κλειστά», με τα δικά του μάτια, πριν αυτά κλείσουν οριστικά το 1999.
Η αφήγηση εκτείνεται από τη δεκαετία του 1920 έως τη δεκαετία του 2020 –η τελική καταχώρηση είναι για τον πρωτοπόρο σκηνοθέτη της Νουβέλ Βαγκ Ζαν-Λικ Γκοντάρ, ο οποίος πέθανε πέρυσι– και ενσωματώνει διάφορες παρεκκλίσεις, όπως μια σύνοψη των τηλεοπτικών προγραμμάτων τη νύχτα που κρεμάστηκε ο βρετανός τραγουδιστής των Joy Division, Ιαν Κέρτις.
Η ιδέα για το πρωτότυπο πρότζεκτ γεννήθηκε στο μυαλό του Στίντερ το 1986, όταν διάβασε για τη δολοφονία του σουηδού πρωθυπουργού Ολαφ Πάλμε, που συνέβη μόλις είχε βγει από έναν κινηματογράφο της Στοκχόλμης. «Με έκανε να αναρωτηθώ ποια ταινία είχε δει» εξηγεί. Η απάντηση αποδείχθηκε ότι ήταν οι «Αδελφοί Μότσαρτ», σε σκηνοθεσία της Σουζάν Οστεν, η οποία μάλιστα είχε προσφέρει στην Πάλμε έναν ρόλο στην ταινία της.
Αν η δολοφονία του Πάλμε ενέπνευσε το βιβλίο, τότε η φιλοσοφία πίσω από το «Last Movies» είναι ευρύτερα χαρακτηριστική της προσωπικότητας του Στίντερ, ο οποίος έχει περιγραφεί από τον συγγραφέα Ιαν Σινκλέρ ως «ο στρατηγός μάγος του πολιτιστικού εφησυχασμού». Η καριέρα του είναι αφιερωμένη στο να αποδίδει το τρομερά οικείο με προκλητικούς και περίεργους τρόπους.
Στο προηγούμενο έργο του, «The Lock-In», συνδύασε σκηνές από την καθημερινή σαπουνόπερα του BBC «EastEnders» που γυρίστηκαν στο Queen Vic για να δημιουργήσει μια ταινία 100 ωρών που διαδραματίζεται εξ ολοκλήρου σε αυτή τη φανταστική παμπ. Το 2018 επανέλαβε την κηδεία της πριγκίπισσας Νταϊάνα, λέξη προς λέξη, στους δρόμους του Μάντσεστερ, αντικαθιστώντας την αρχική μουσική με αυτήν ενός συγκροτήματος μαριάτσι (μεξικανοί τροβαδούροι).
Το 2021, το «Σοβαρά Βιβλία (ή Μανιφέστα που Διαβάζονται από Παιδιά)» ήταν ακριβώς αυτό – μια ανάγνωση του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» από ένα οκτάχρονο αγόρι. Η ιδέα για το πρότζεκτ τού ήρθε πριν μάθει ότι η σημερινή βρετανική κυβέρνηση των Συντηρητικών είχε απαγορεύσει τη χρήση στα σχολεία οποιωνδήποτε πόρων από ομάδες που επιθυμούσαν να τερματίσουν τον καπιταλισμό. Σε κάθε περίπτωση, λειτούργησε ως ιδανικά σάτιρα.
Το «Last Movies» ταρακουνά την ορθοδοξία της Ιστορίας με τον δικό του τρόπο. Το πιθανότερο είναι ότι όντως η τελευταία ταινία που είδε ο Κένεντι ήταν το «Από τη Ρωσία με Αγάπη», όπως υποθέτει ο συγγραφέας, αλλά ο JFK δεν είναι ο μόνος θαυμαστής του Τζέιμς Μποντ στο βιβλίο. Ο Ελβις Πρίσλεϊ μίσθωσε έναν κινηματογράφο στο Μέμφις για να προβάλει το «Η Κατάσκοπος που με Αγάπησε» τις εβδομάδες πριν πέσουν οι τίτλοι τέλους στη ζωή του.
Μετά, υπάρχουν οι εικόνες του βιβλίου του, οι οποίες είναι τυπωμένες ανάποδα. «Είναι ενδεικτικό του τι κάνει το βιβλίο με την Ιστορία» εξηγεί. «Τη γυρνά ανάποδα, με άλλα λόγια». Και, φυσικά, ο θάνατος, που είναι παρών σε όλους τους επώνυμους χαρακτήρες του βιβλίου, συχνά με ανατριχιαστικές λεπτομέρειες και συμπτώσεις, όπως στην περίπτωση του Ράινερ Βέρνερ Φασμπίντερ.
Ο θρυλικός γερμανός σκηνοθέτης παρακολούθησε την αστυνομική δραματική ταινία «20.000 Χρόνια στο Σινγκ Σινγκ» λίγες ώρες πριν φύγει από τη ζωή. «Είναι παράξενο που το τηλεγράφημα που εμφανίζεται στην ταινία χρονολογείται στις 10 Ιουνίου 1932, δηλαδή ακριβώς 50 χρόνια πριν παρακολουθήσει την ταινία και αμέσως μετά πεθάνει ο Φασμπίντερ», εξηγεί ο Στίντερ. «Και είναι το τηλεγράφημα που αλλάζει την αφήγηση, στέλνοντας τελικά τον Σπένσερ Τρέισι στον θάνατο».
Είναι προφανές ότι χωρίς πλούσιες σινεφίλ γνώσεις, το βιβλίο του εκκεντρικού Στίντερ φαντάζει τουλάχιστον σουρεαλιστικό. Πολύ πιθανόν, μάλιστα, αυτή ακριβώς να ήταν και η πρόθεσή του.