«Η Ελβετία υπήρξε μια μαύρη τρύπα στην καρδιά της Ευρώπης, την οποία εκμεταλλεύονταν Ναζί, φοροφυγάδες και κλεπτοκράτες». Με αυτή την ελάχιστα διακριτική διατύπωση, οι Times του Λονδίνου προσεγγίζουν το κεφάλαιο της χώρας που αποτελεί την απόλυτη… «όαση» μυστικοπάθειας για όσους έχουν πολλά να κρύψουν και να εισφέρουν στα θησαυροφυλάκιά της.
Ο βρετανός δημοσιογράφος και συγγραφέας Ολιβερ Μπούλογκ, που υπογράφει το κομμάτι, θυμίζει το επιτραπέζιο παιχνίδι Diplomacy στο οποίο οι παίκτες δημιουργούν και προδίδουν συμμάχους για να κατακτήσουν μια Ευρώπη προ του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Οι παίκτες μπορούν να εισβάλουν σε οποιαδήποτε χώρα εκτός από μία: Ελβετία. «Πρόκειται για ένα πνευματώδες σχόλιο των δημιουργών του παιχνιδιού για τον ρόλο που παίζει η Ελβετία εδώ και αιώνες: μια μαύρη τρύπα που βρίσκεται στην καρδιά της Ευρώπης, ενώ ταυτόχρονα στέκεται μακριά της -όχι τόσο ευγενικά ουδέτερη, όσο θεαματικά εγωιστική» σημειώνει ο Μπούλογκ.
Κάτω από το ευρωπαϊκό λούστρο και τα ειδυλλιακά τοπία των Αλπεων, στη χώρα συμβαίνουν πολλά. Την περασμένη εβδομάδα, γράφουν οι Times, η Ελβετία υποσχέθηκε ότι θα συλλέξει πληροφορίες σχετικά με το ποιοι κρύβονται πίσω από διάφορες εταιρείες βιτρίνες και να υποχρεώσει τους δικηγόρους που ασχολούνται με το νομικό σκέλος των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών να καταθέσουν -αν έχουν βέβαια- τις υποψίες τους για το ξέπλυμα χρήματος. Ο λόγος προφανής: η Ελβετία «αγωνίζεται» να αποβάλει τη φήμη ότι αποτελεί ένα ιδανικό καταφύγιο για ύποπτης προέλευσης μετρητά. Πιο απλά, για μαύρο χρήμα. Δισεκατομμύρια επί δισεκατομμυρίων.
Η εμμονή της Ελβετίας με το τραπεζικό απόρρητο χρονολογείται από τον 18ο αιώνα, όταν οι καθολικοί Γάλλοι βασιλείς χρησιμοποιούσαν τράπεζες της Γενεύης για να αποφύγουν το προτεσταντικό τραπεζικό σύστημα της Γαλλίας.
Σήμερα «είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα χωρίς εθνικό μητρώο ιδιοκτησίας, γεγονός που την καθιστά πόλο έλξης για ολιγάρχες και εγκληματίες που προσπαθούν να αποκρύψουν τα περιουσιακά τους στοιχεία», τονίζει ο Μπούλογκ. Ο ίδιος εξηγεί ότι τα καντόνια της Ελβετίας λειτουργούσαν πάντα ως «θυρίδες ασφαλείας» για τους ξένους που ανησυχούσαν για τα λεφτά τους κατά τις περιόδους ανακατατάξεων. Η λειτουργία αυτή εντάθηκε και μοιάζει να τελειοποιήθηκε κατά τον 20ό αιώνα. Κατά τη διάρκεια των δύο παγκόσμιων πολέμων η χώρα αποτέλεσε και τις δύο φορές νησίδα ειρήνης, ένα απάγκιο για το μαύρο χρήμα σε φουρτουνιασμένους καιρούς.
Τις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 2,5% του πλούτου των ευρωπαϊκών νοικοκυριών ήταν ήδη καταχωνιασμένο σε ελβετικές τράπεζες. Τη δεκαετία του 1970 είχε φτάσει πια στο 5% και όπως ήταν φυσικό οι τράπεζες έγιναν η σημαντικότερη βιομηχανία της χώρας. «Ναζί, κομμουνιστές, κλεπτοκράτες, μαφιόζοι, φοροφυγάδες, οποιοσδήποτε είχε χρήματα να προστατεύσει» τα πήγαινε εκεί σχολιάζει ο Μπούλογκ. «Μόνο τρία άτομα γνώριζαν την ύπαρξη ενός τραπεζικού λογαριασμού. Ο ιδιοκτήτης του και δύο τραπεζίτες» προσθέτει.
Οπως σχολιάζει ο ίδιος μεταπολεμικά το μυστικό μαθεύτηκε, έγινε βούκινο και πέρασε και στη σύγχρονη κουλτούρα:
- Οταν ο Αστερίξ κρύβεται από τους Ρωμαίους διώκτες του σε ένα ελβετικό τραπεζικό θησαυροφυλάκιο, το βρίσκει γεμάτο με θησαυρούς που λεηλατήθηκαν από την Αίγυπτο
- Οταν ο Τζέιμς Μποντ εντοπίζει τον Χρυσοδάκτυλο, τον βρίσκει σε ένα ελβετικό κρησφύγετο να λιώνει χρυσό που είχε κλαπεί από το Ηνωμένο Βασίλειο.
«Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ένας τόσο διεφθαρμένος οργανισμός όπως η FIFA επέλεξε την Ελβετία ως έδρα του» σημειώνουν χαρακτηριστικά οι Τimes.
Μέχρι τη δεκαετία του 1960, δεν χρειαζόταν καν να επισκεφθείς την Ελβετία για να χρησιμοποιήσεις τις τράπεζές της. Διέθεταν υποκαταστήματα σε όλο τον κόσμο που με χαρά μετέφεραν τα χρήματά σου στα κεντρικά τους γραφεία.
Τα τελευταία όμως χρόνια η πίεση από τη διεθνή κοινότητα αυξάνεται και αναγκάζει τη χώρα να αναλάβει κάποιες πρωτοβουλίες διαφάνειας. Πολλοί βέβαια υποπτεύονται ότι είναι εντελώς προσχηματικές.
Oπως μετέδωσε η Washington Post, η FINMA, η αρχή που ελέγχει τη λειτουργία των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων της Ελβετίας ανακοίνωσε στις 24 Αυγούστου ότι μετά από εμπεριστατωμένη εξέταση περισσότερων από 30 τραπεζών την άνοιξη του 2023 διαπίστωσε ότι «ένας μεγάλος αριθμός» δεν πληρούσε τις βασικές απαιτήσεις για την ανάλυση του κινδύνου νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες. Ουδείς εξεπλάγη…
Οι αρχές της Ελβετίας έχουν αποκαλύψει τα τελευταία χρόνια διάφορες υποθέσεις νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες στις οποίες εμπλέκονται ελβετικές τράπεζες. Τον Ιούνιο του 2022, ελβετικό δικαστήριο επέβαλε πρόστιμο άνω των 2 εκατ. δολαρίων στην Credit Suisse επειδή «δεν απέτρεψε» τη νομιμοποίηση εσόδων από παράνομες δραστηριότητες που σχετίζονταν με μια βουλγαρική εγκληματική οργάνωση πριν από δέκα χρόνια. Ενώ εφέτος μια αλληλουχία προβλημάτων που έπληξαν Credit Suisse, την επί χρόνια δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα της Ελβετίας, λίγο έλειψε να κλονίσουν τις παγκόσμιες χρηματοπιστωτικές και οδήγησαν στην εξαγορά της από την ανταγωνίστριά της UBS.
Βεβαίως, οι πιέσεις από τις ΗΠΑ και την ΕΕ ενίοτε πιάνουν τόπο. Το 2022 η Ελβετία συμμετείχε στις δυτικές κυρώσεις κατά του Κρεμλίνου μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Εκτοτε δέσμευσε ρωσικά περιουσιακά στοιχεία αξίας άνω των 6 δισεκατομμυρίων λιρών. Συνιστά όντως κάποια πρόοδο ειδικά με δεδομένο το γεγονός ότι, όπως θυμίζουν οι Times του Λονδίνου, «η Ελβετία χρειάστηκε περισσότερα από 50 χρόνια για να παραδεχτεί ότι οι τράπεζές της είχαν αποκρύψει τα περιουσιακά στοιχεία των θυμάτων του Ολοκαυτώματος από τους κληρονόμους τους»…
Καθώς φαίνεται ότι πάει να χαλαρώσει ο σφιχτός εναγκαλισμός της χώρας με το τραπεζικό απόρρητο, οι Financial Times υπογράμμισαν προ ημερών ότι «οι μεγαλύτεροι δανειστές της Ελβετίας, όπως η Credit Suisse, η UBS και η Julius Baer, πρέπει να αναρωτηθούν τι προσφέρουν στους πελάτες τους πέρα από το σύννεφο της εμπιστευτικότητας». Η συνέχιση της παροχή κάλυψης στους φοροφυγάδες που έγινε μια τεράστια μπίζνα κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα και συνεχίστηκε και στον 21ο προκαλεί πλέον την οργή των φορολογικών αρχών σε όλο τον κόσμο. Σύμφωνα με τους FT, οι ελβετικές τράπεζες προσπαθούν πλέον να ξεπεράσουν το σκοτεινό παρελθόν. Ο χρόνος θα δείξει.