Οταν ήταν νεότερος, ο Ελιοτ Χίγκινς, ένας βρετανός πρώην μπλόγκερ και νυν θιασώτης της ερευνητικής δημοσιογραφίας και της δημοσιογραφίας των πολιτών (citizen journalism), είχε την εντύπωση ότι όλοι τον παρακολουθούσαν διαρκώς. Ηταν μονίμως τόσο αγχωμένος και συγχυσμένος που δυσκολευόταν ακόμα και να μιλήσει, τόσο αμήχανος και ανασφαλής που δεν μπορούσε να πάει ούτε σε μία παμπ, ενώ ανά τακτά χρονικά διαστήματα πάθαινε κρίσεις πανικού κι αισθανόταν την καρδιά του να σταματά να χτυπά. Σήμερα, ωστόσο, παρακολουθεί εκείνος άλλους ανθρώπους και τις όποιες ενέργειές τους, αγχώνοντας και συγχύζοντάς τους, καθώς προβαίνει σε σημαντικές αποκαλύψεις για τα πεπραγμένα τους.
Επί σχεδόν μία δεκαετία ο 42χρονος, σήμερα, Χίγκινς και οι συνεργάτες του εξελίσσουν ερευνητικές τεχνικές, αξιοποιώντας και σχετίζοντας μεταξύ τους στοιχεία από ανοικτές βάσεις δεδομένων και πληροφορίες από αναρτήσεις σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης και δορυφόρους.
Οι επιτυχίες που έχουν σημειώσει έως σήμερα είναι πολλές. Εχουν αποδείξει, για παράδειγμα, ότι το συριακό καθεστώς χρησιμοποίησε τελικά χημικά όπλα κατά σύρων πολιτών και έχουν αποκαλύψει την ταυτότητα των πρακτόρων του Κρεμλίνου που αποπειράθηκαν να δηλητηριάσουν τον ρώσο πρώην διπλό πράκτορα Σεργκέι Σκριπάλ το 2018 αλλά και τον αντιφρονούντα Αλεξέι Ναβάλνι τον περασμένο Αύγουστο.
Το 2014 ο Ελιοτ Χίγκινς ίδρυσε το Bellingcat, έναν ιστότοπο ερευνητικής δημοσιογραφίας που εστιάζει την προσοχή του σε εμπόλεμες ζώνες, σε καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και σε οικονομικά εγκλήματα. Εξερευνώντας τις σκοτεινές γωνιές του Διαδικτύου ο Χίγκινς κατάφερε «να βρει τον εαυτό του» και όσο περισσότερο «καταγράφει τον νευρικό κλονισμό της Δύσης στην οθόνη, τόσο λιγότερο αγχωμένος αισθάνεται ο ίδιος», εξηγεί σε κείμενό του ο Χένρι Μανς των Financial Times.
«Βρισκόμαστε στα πρόθυρα της εποχής της παραπληροφόρησης: από την εποχή της πληροφόρησης περνάμε στην εποχή της παραπληροφόρησης», επισήμανε και προειδοποίησε ο Ελιοτ Χίγκινς από την πλευρά του, συνομιλώντας με τον δημοσιογράφο της λονδρέζικης εφημερίδας.
Ο Χίγκινς κατοικεί στο Λέστερ αλλά ζει σχεδόν αποκλειστικά στο Διαδίκτυο όπου επιτελεί έργο ιδιαίτερα σημαντικό. Μάλιστα σύμφωνα με τον Χένρι Μανς, εάν «ο Τζον Λε Καρέ απομυθοποίησε τις υπηρεσίες πληροφοριών, ο Χίγκινς απομυθοποίησε τη συλλογή πληροφοριών». Τα ευρήματα των ερευνών που εκπονεί με τους συνεργάτες του κοινοποιούνται στο Διαδίκτυο και μπορεί να τα ελέγξει οποιοσδήποτε. Ενώ τα μυθιστορήματα του Λε Καρέ αποπνέουν μία «πραγματολογική κι ηθική αβεβαιότητα», οι αναρτήσεις του Χίγκινς είναι «λιγότερο ποιητικές και λιγότερο απαισιόδοξες» καθώς αυτό που αποδεικνύουν καταρχάς είναι το ότι «η αλήθεια μπορεί να εξακριβωθεί» αλλά και ότι «οι ενδελεχείς έρευνες μπορούν να μας βοηθήσουν να ξεπεράσουμε τα πολιτικά μας αδιέξοδα».
Ο Αλεξέι Ναβάλνι περιέγραψε τον Κρίστο Γκρόζεφ, επικεφαλής ερευνητή του Bellingcat στη Ρωσία, ως έναν «σύγχρονο Σέρλοκ Χολμς» ενώ ο Ελιοτ Χίγκινς περιγράφει τη μη κερδοσκοπική οργάνωσή του ως «μία υπηρεσία πληροφοριών για τους πολίτες».
Στο «We are Bellingcat», το μανιφέστο του Χίγκινς το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα, επισημαίνεται πως «αυτή είναι μόνον η αρχή». Θα μπορούσε να είναι η αρχή της δημοσιογραφίας των πολιτών και των ιδιωτικών ερευνών στο Διαδίκτυο προς όφελος όλων, ή, η αρχή μιας νέας περισσότερο ζοφερής εποχής, εξηγεί ο βρετανός δημοσιογράφος, αναφερόμενος στο χάος που επήλθε στον κόσμο τα τελευταία χρόνια και κατέστησε αναγκαίες τις έρευνες που εκπονεί ο Χίγκινς και οι συνεργάτες του. «Ακόμη και στην εποχή του Μπάιντεν, ενδέχεται να συνεχίσουν να ανθούν τα ισχυρά αυταρχικά καθεστώτα, η συνεπικουρούμενη από το κράτος παραπληροφόρηση και ο μη πραγματολογικός εξτρεμισμός. Ο Χίγκινς είναι ένα από τα καλά παιδιά του Διαδικτύου, ένας υπέρμαχος τη αλήθειας στον κόσμο της μετα-αλήθειας», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Δύο απλές διαπιστώσεις
To 2016 επίδοξοι τζιχαντιστές επιδίωξαν να δημιουργήσουν την εντύπωση ότι το ISIS ήταν παρόν στην ευρωπαϊκή επικράτεια. Αναρτούσαν βίντεο στήριξης της τρομοκρατικής οργάνωσης που είχαν γυριστεί σε δημόσιους χώρους. Ο Χίγκινς έσπευσε να ζητήσει από χρήστες του Διαδικτύου να αναγνωρίσουν τις τοποθεσίες , λαμβάνοντας υπόψη στοιχεία στο φόντο. Οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν τελικά ήταν αρκετές ούτως ώστε να επέμβει η αστυνομία, να συλλάβει τους δράστες και να καταρρεύσει η προπαγανδιστική εκστρατεία του ISIS.
Η επιτυχία του Χίγκινς βασίζεται σε δύο απλές διαπιστώσεις: ότι στο Διαδίκτυο μπορεί κανείς να εντοπίσει πληροφορίες και δεδομένα ακόμα και για τις πιο μυστικές επιχειρήσεις και πως οι παραδοσιακοί δημοσιογραφικοί οργανισμοί τείνουν να αγνοούν αυτό το δυνάμει χρυσωρυχείο.
Τα ΜΜΕ προωθούν και αναδεικνύουν κατά κύριο λόγο τα ρεπορτάζ, τις επιτόπιες έρευνες, δηλαδή, για τα όποια γεγονότα. Τα ρεπορτάζ, ωστόσο, κατέστησαν σχεδόν αδύνατα στην εμπόλεμη Συρία και αυτή ήταν η αφορμή για να αρχίσει να ασχολείται με την ερευνητική δημοσιογραφία και τη δημοσιογραφία των πολιτών ο Χίγκινς.
Γιος ενός μηχανικού της RΑF και μίας ζαχαροπλάστισσας, αφότου τέλειωσε το σχολείο, όντας ιδιαίτερα αγχώδης, επέλεξε να μην σπουδάσει και στράφηκε στα βιντεοπαιχνίδια και τις πρώιμες διαδικτυακές κοινότητες. Το 2011 άρχισε να ασχολείται, διαδικτυακά πάντα, με την Αραβική Ανοιξη αρχικά και στη συνέχεια με τον εμφύλιο πόλεμο στη Συρία.Παρότι δεν είχε επισκεφθεί ποτέ την χώρα και δεν μιλάει αραβικά, μπόρεσε να συλλέξει πληροφορίες που είχαν διαφύγει από άλλους, κατά πολύ πιο έμπειρους (τουλάχιστον θεωρητικά) παρατηρητές, πληροφορίες όσον αφορά τα όπλα που χρησιμοποιούνταν αλλά και τους ηγέτες των τοπικών φυλών.
«Ημουν ένας από τους πρώτους ανθρώπους που αντιλήφθηκαν ότι κάποιος μπορούσε να δει βίντεο και, χρησιμοποιώντας το Google Earth, να ανακαλύψει που είχαν γυριστεί», εξήγησε ο Χίγκινς στη βρετανική εφημερίδα, αναφέροντας πως σταδιακά κατέστη ικανός να διαπιστώνει την ακριβή ώρα που τραβήχτηκαν φωτογραφίες, παρατηρώντας μόνον τις σκιές.
Ερωτηθείς για τη στάση των δυτικών υπηρεσιών πληροφοριών απέναντι στην οργάνωσή του και τα ευρήματά της, ο Χίγκινς ανέφερε πως «έχω ακούσει πως συχνά η δουλειά μας χρησιμοποιείται από υπηρεσίες πληροφοριών οι οποίες είτε αντιγράφουν ό,τι κάνουμε και το παρουσιάζουν ως δική τους δουλειά είτε μοιράζονται τα ευρήματά μας με υπηρεσίες άλλων χωρών». Μάλιστα δεν παρέλειψε να αποκαλύψει πως «πολλές από τις αναλύσεις μας δεν είναι πολυσύνθετες, πρόκειται για “βρες τις διαφορές” για ενήλικες».
Ο Ελιοτ Χίγκινς θα μπορούσε εύλογα να συγκριθεί με τον Τζούλιαν Ασάνζ, αναφέρει ο βρετανός δημοσιογράφος. Ομως ο ιδρυτής του Bellingcat σχεδόν περιφρονεί τον ιδρυτή του WikiLeaks, κυρίως λόγω της υπερβολικής εξιδανίκευσης της προσωπικότητάς του. Ο Χίγκινς εργάστηκε σκληρά ούτως ώστε να καταφέρει να στήσει μία αγαθοεργή δομή για τη στήριξη των ερευνητών του Bellingcat οι οποίοι είναι εγκατεστημένοι και εργάζονται σε περισσότερες από είκοσι χώρες σε όλον τον κόσμο. Το 2016 έπειτα από διαρροή εσωτερικών συνομιλιών εργαζομένων της WikiLeaks, διαπιστώθηκε πως η οργάνωση του Ασάνζ υποστήριζε λανθασμένα ότι το Bellingcat χρηματοδοτούνταν από το βρετανικό υπουργείο Αμυνας. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, εκείνη την περίοδο ο Χίγκινς ξόδευε δικά του χρήματα για να συνεχίσει να λειτουργεί το δημιούργημά του, το οποίο σήμερα χρηματοδοτείται κυρίως από δημοσιογραφικά εργαστήρια και κοινωφελή ιδρύματα ευρωπαϊκών κρατών.
Του άρεσε ο Τσόμσκι, αντιπαθεί τον Τραμπ
Οσον αφορά την αμεροληψία των ερευνών του, ο Χίγκινς σημείωσε πως μικρός ενδιαφερόταν ιδιαίτερα για «αριστερούς» και «εναλλακτικούς» στοχαστές, όπως η Ναόμι Κλάιν και ο Νόαμ Τσόμσκι, ενώ σήμερα από τις αναρτήσεις του στο Twitter διαπιστώνεται πως αντιτίθεται στο Brexit και στον Ντόναλντ Τραμπ. Σχετικά με το Bellingcat, ωστόσο, εξήγησε πως αυτός και οι συνεργάτες του πέφτουν με τα μούτρα στη δουλειά κυρίως όταν «βλάπτονται πολίτες».
Εως σήμερα οι έρευνες του Bellingcat έχουν αποκαλύψει παράνομες ενέργειες ανθρώπων που δρούσαν για λογαριασμό του Ρούπερτ Μέρντοκ (υποκλέπτοντας τηλεφωνικές συνομιλίες), του Μπασάρ αλ Ασαντ και του Βλαντίμιρ Πούτιν. «Αλλά η ισχύς αυτών των τριών ανθρώπων παρέμεινε ανέπαφη. Το Bellingcat οφείλει το όνομά του σε ένα παραμύθι για μερικά ποντίκια που αναζητούν τρόπους για να εμποδίσουν μία γάτα να τα φάει», υπενθυμίζει ο δημοσιογράφος των FT, διερωτώμενος κατά πόσο ο οργανισμός του Χίγκινς καταφέρνει να εμποδίσει τις πολλές γάτες που κυκλοφορούν ελεύθερες και ανεξέλεγκτες ανά τον κόσμο να επιτύχουν τους όποιους κακόβουλους σκοπούς τους.
Εχοντας αποκαλύψει, για παράδειγμα, ότι η κυβέρνηση του Βλαντίμιρ Πούτιν καταφεύγει στη χρήση νευροτοξικών παραγόντων με στόχο την εξόντωση των όποιων αντιπάλων της, ο Χίγκινς θα ήθελε, φυσικά, κάτι αντίστοιχο να μην συμβεί ξανά αλλά δεν θεωρεί ότι η διεθνής κοινότητα έχει προβεί στις κατάλληλες ενέργειες ούτως ώστε να συμμορφώσει τη Ρωσία.
Αυτό, ωστόσο, δεν μειώνει την αξία του έργου που επιτελούν ο Χίγκινς και οι συνεργάτες του. Εφαρμόζοντας τις δικές τους μεθόδους, δημοσιογράφοι του BBC αποκάλυψαν τη δολοφονία αμάχων στο Καμερούν από τέσσερις στρατιώτες με αποτέλεσμα εκείνοι στη συνέχεια να φυλακιστούν ενώ, έπειτα από έρευνες του Bellingcat, η περιβόητη Frontex, η Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή, κλήθηκε να λογοδοτήσει για την πιθανή συνενοχή στελεχών της σε επαναπροωθήσεις προσφύγων και παράτυπων μεταναστών.
Απώτερος σκοπός του Χίγκινς είναι η απόδοση δικαιοσύνης και το γεγονός πως οι έρευνές του για τη Συρία χρησιμοποιούνται σε υποθέσεις κατά εγκληματιών πολέμου σίγουρα είναι ενθαρρυντικό. Θετικό είναι επίσης το ότι ο Χίγκινς κατέχει μία θέση στην συμβουλευτική επιτροπή για ζητήματα τεχνολογίας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου.
Υφίσταται, ωστόσο, ένα σοβαρό ζήτημα και έγκειται στο γεγονός πως κάθε εργαλείο που χρησιμοποιεί ο ίδιος για να κάνει τη δουλειά του προς όφελος των πολιτών, μπορούν να το χρησιμοποιήσουν και τα αυταρχικά καθεστώτα όλου του κόσμου. Αυτό σημαίνει ότι όπως το Bellingcat μπορεί να εντοπίσει τα στοιχεία μυστικών πρακτόρων της Ρωσίας, σίγουρα και το Πεκίνο μπορεί να εντοπίσει ακτιβιστές που μάχονται για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τη δημοκρατία.
Ο Χίγκινς αναγνωρίζει πως το αποκαλούμενο υπολογιστικό νέφος (cloud computing) συνεπάγεται την ολική απώλεια της ιδιωτικότητας. Αντιτίθεται, ωστόσο, στην αποκαλούμενη «cyber–miserabilism» (κυβερνο-απαισιοδοξία), υποστηρίζοντας πως το Διαδίκτυο και όλα όσα προσφέρει, μπορούν να συμβάλουν στο να καταστεί ο κόσμος μας καλύτερος. «Δεν μπορούμε να περιορίσουμε την πρόσβαση των ανθρώπων στο Διαδίκτυο. Δεν είναι παιδιά μου. Αλλά χρειαζόμαστε έναν συγκεκριμένο επίπεδο ελέγχου. Απλά δεν μπορούμε να αποδεχτούμε ότι είναι εντάξει να αναπτύσσονται κοινότητες γύρω από παλαβές θεωρίες συνωμοσίας», ανέφερε.